به گزارش شانا به نقل از پژوهشگاه صنعت نفت، جعفر توفیقی، رئیس پژوهشگاه در گفت‌وگو با هفته‌نامه دانش نفت به تبیین ماموریت‌های این مجموعه و رویکرد آن در سال جهش تولید پرداخته که مشروح گفت‌وگو در ادامه آمده است:
جناب آقای توفیقی، به‌عنوان یک سؤال کلی و به‌عنوان سؤال اول بفرمایید که مأموریت اصلی پژوهشگاه در ۶۱ سالگی این نهاد پژوهشی چیست و با توجه به نام‌گذاری سال ۹۹ از سوی مقام معظم رهبری به نام جهش تولید، چه راهبردهایی را در این خصوص این پژوهشگاه، مورد توجه بایسته و شایسته خویش قرار داده است؟
بنده هم سلام عرض می‌کنم خدمت شما. همین‌طور که اشاره فرمودید پژوهشگاه تقریباً یک تاریخچه تأسیس ۶۰ ساله را پشت سر می‌گذارد. ابتدا به‌عنوان یک آزمایشگاه تحقیقاتی تأسیس شده، اما امروز ما ادعا می‌کنیم که پژوهشگاه صنعت نفت در توسعه فناوری و رفع نیازهای صنعت نفت، گاز و پتروشیمی و همچنین سایر صنایع مرتبط پیشتاز است و برای اینکه ما بتوانیم این مأموریتمان را با بهترین وجه ممکن و با بالاترین کیفیت و اثربخشی انجام دهیم، راهبردهایی را اتخاذ کرده‌ایم. در واقع به دنبال تجربیاتی که در سال‌های گذشته در پژوهشگاه نهادینه شده است، در دو سه سال اخیر سعی کردیم فعالیت‌هایمان را گسترش دهیم. با توجه به نیاز روزافزون صنعت نفت به فناوری، به‌خصوص در غیاب شرکت‌های خارجی، تلاش کردیم سبد محصولات فناورانه و سبد مشتریان خود را گسترش دهیم، همچنین تلاش کرده‌ایم شرکای خویش مثل دانشگاه‌ها و مراکزی تحقیقاتی را که می‌توانند به ما کمک بکنند برای توسعه فناوری گسترش بدهیم و در نقطه مقابل ارتباطات خویش را با شرکت‌های بخش خصوصی، با پیمانکاران بخش خصوصی که مجریان پروژه‌های بزرگی در صنعت نفت و گاز هستند، گسترش دهیم که بر مبنای آن، فناوری‌های توسعه‌یافته در پژوهشگاه، توسط آن شرکت‌ها در صنعت نفوذ کند. از طرف دیگر ما از نظر درون‌سازمانی هر روز به دنبال بهبود توانمندی‌ها و ظرفیت‌های خودمان هستیم و تلاش می‌کنیم شایستگی‌های خودمان را افزایش دهیم. ما در خصوص فناوری‌های نوظهور و فناوری‌هایی که آینده صنعت نفت را تحت تأثیر قرار خواهند داد، رصد و مطالعه می‌کنیم و راجع به آنها فعالیت‌های مقدماتی می‌کنیم و سعی می‌کنیم صنعت را متقاعد کنیم که برای کاربرد فناوری‌های نوظهور آمادگی داشته باشند که طبیعتاً پیش‌بینی می‌کنیم فناوری‌های نوظهور چهره صنعت نفت را هم در ایران و هم در دنیا متحول خواهد کرد.
بر این اساس، ما در واقع تلاش می‌کنیم فناوری‌های خودمان را با بالاترین کیفیت به صنعت عرضه کنیم. ما خودمان را شریک راهبردی صنعت نفت می‌دانیم. از ابتدای شکل‌گیری ایده، در شناسایی چالش‌ها و آسیب‌های صنعت، در مطالعات پژوهشی و توسعه فناوری و حتی در مطالعات میدانی و تست‌های میدانی و اثبات فناوری‌هایمان در کنار صنعت هستیم و حتی بعد از اینکه ما فناوری را تحویل صنعت می‌دهیم، برای هرگونه پاسخگویی و احیاناً رفع اشکال و حتی توسعه نسل‌های بعدی آن فناوری آماده‌ایم و در کنار صنعت حضور داریم، بنابراین می‌توانم ادعا کنم که امروز پژوهشگاه صنعت نفت، یک پژوهشگاه مورد اعتماد برای صنعت است و واقعاً می‌خواهم عرض کنم که در غیاب شرکت‌های خارجی که سال‌ها صنعت نفت و گاز ایران را تحت سیطره خودشان داشتند و این صنعت با دانش فنی آنها ساخته شده بود و سرپا بود، امروزه به پژوهشگاه صنعت نفت اعتماد دارند و شاهد آن هم قراردادهای بزرگی است که با پژوهشگاه منعقد می‌شود و تأییدیه‌هایی است که برای پژوهشگاه ارسال می‌کنند که من در ادامه این گفت‌وگو توضیحات لازم را ارائه خواهم داد. پژوهشگاه صنعت نفت، امروز یک توسعه‌دهنده بسیار قابل اعتماد برای فناوری و یک پژوهشگاه صنعتی است. البته این نکته مهم را هم بگویم که پژوهشگاه صنعت نفت با پژوهشگاه‌های وابسته به وزارت علوم فرق می‌کند، چراکه ارزشی که ما برای صنعت خلق می‌کنیم، فناوری است و آن فناوری‌هایی در مقیاس صنعتی است و فناوری‌هایی اثبات‌شده و دارای تأییدیه است و ادعا می‌کنیم که می‌توانیم در بسیاری از زمینه‌ها و در تمام زنجیره ارزش صنعت نفت از بالادست تا پایین‌دست مشکلات صنعت را ارزیابی، شناسایی و در جهت رفع آنها تلاش کنیم.
بسیار خوب، با توجه به مأموریتی که فرمودید، سطح اثربخشی پروژه‌های پژوهشگاه در صنعت نفت، گاز، پالایش و پخش و پتروشیمی را در حال حاضر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ببینید! مهم‌ترین تأکیدی که جناب آقای زنگنه، وزیر محترم نفت در ملاقات‌هایی که با ایشان داشتیم، به بنده داشتند همین بحث اثربخشی بود. ایشان انتظار داشته و دارند که پژوهشگاه صنعت نفت که یک پژوهشگاه وابسته به یک دستگاه صنعتی است، حتماً باید کلیدواژه اصلی‌اش اثربخشی باشد و گزارش فعالیت‌های خودش را مبتنی بر اثربخشی ارائه بدهد که ما هم به همین علت تمام گزارش‌های فعالیت‌هایمان را مبتنی بر اثربخشی تهیه می‌کنیم. در واقع فناوری‌هایی که در پژوهشگاه توسعه پیدا کرده و توسط شرکت‌های بخش خصوصی تجاری شده است، آمار و ارقام اقتصادی دارد. به‌عنوان نمونه بخواهم عرض کنم، مثلاً یکی از حوزه‌های فعالیت پژوهشگاه، طراحی و دانش فنی کاتالیست‌هاست که یکی از مهم‌ترین اقلام کاربردی در صنعت نفت است. امروزه بسیاری از صنایع نفت و گاز با کاتالیست‌هایی که در پژوهشگاه صنعت نفت طراحی و سنتز شده است، دارند کار می‌کنند. در ستاره خلیج فارس، در پالایشگاه امام خمینی شازند اراک، پالایشگاه ایلام و جاهای مختلف و این برآورد اقتصادی دارد. یعنی ما برآورد می‌کنیم که مثلاً با این کاتالیستی که در پالایشگاه اراک دارد کار می‌کند، سالانه از خروج ده‌ها میلیون دلار ارز جلوگیری می‌شود.
من به‌طور سرجمع در گزارشی که دارم، در سال ۹۷ و ۹۸ و بخشی از سال ۹۶ تقریباً اثربخشی اقتصادی پژوهشگاه در صنعت نفت و گاز حدود ۵۰۰ میلیون دلار بوده است. یعنی فناوری‌هایی که در همه حوزه‌ها چه پایین‌دست، چه بالادست، چه انرژی و محیط‌زیست حدود ۵۰۰ میلیون دلار بوده است که حالا مثال‌هایش را مرور خواهیم کرد. در واقع این اثربخشی بوده است که البته به نظر من اگر مطالعات دقیق‌تری کنیم، اثربخشی پژوهشگاه به مراتب بیشتر از اینها هم برآورد خواهد شد، به این دلیل که با یک کاری که پژوهشگاه می‌کند، صنعتی راه می‌افتد. من عمدتاً اشاره می‌کنم به مبالغ حداقلی قراردادها، ولی شما تصور کنید که اگر مثلاً یک ماده شیمیایی سیال حفاری در پژوهشگاه توسعه نمی‌یافت، اصلاً ممکن بود یک صنعتی بخوابد، بنابراین دستاوردهای پژوهشگاه بسیار راهبردی است. می‌خواهم عرض کنم هم اثربخشی اقتصادی و هم اثربخشی راهبردی برای صنعت نفت و گاز دارد، بنابراین حالا من هر وقت فرصت شد یا شما سؤال کردید مثال‌هایی از پروژه‌هایی که تجاری شده است و الان در صنعت جاری است و آورده‌های اقتصادی بسیار چشمگیری هم در صنعت دارد، خدمتتان عرض خواهم کرد.
اشاره کردید به میزان صرفه‌جویی ارزی بالغ بر ۵۰۰ میلیون دلار در طول دو سال گذشته. حالا می‌خواهم بدانم که در چه حوزه‌هایی این دانش‌های فنی از سوی پژوهشگاه توانسته است جایگزین فناوری‌های خارجی شود؟
بله من به بعضی از این مثال‌ها خدمت شما اشاره می‌کنم. مثلاً یک نمونه از آن که اشاره کردم در حوزه کاتالیست، پژوهشگاه یکی از مراجع بسیار مهم در کشور و یکی از توسعه‌دهندگان دانش فنی کاتالیست است. یکی از کارهایی که اخیراً کردیم کاتالیست بسیار کلیدی و راهبردی برای یکی از واحدهای پالایشگاه اراک بود که دانش فنی آن را توسعه دادیم. یک شرکت خصوصی این کاتالیست را به مقدار ۱۵۰۰ تن تولید خواهد کرد. یعنی الان در شرف تولید است و شاید به‌زودی و در روزهای آتی بارگذاری و استفاده شود و فقط همین یک قلم یک ارزش افزوده حدود ۱۵ میلیون یورویی دارد. یا مثلاً در خصوص گریس آب‌بندی شیرهای سرچاهی است که یک گریس با تکنولوژی بسیار بالاست. این گریس که وارداتی بوده توسط پژوهشگاه صنعت نفت تولید شده است. شرکت خصوصی تجاری کرده است و دارد استفاده می‌شود. یا بحث تعلیق‌شکن از مواد بسیار راهبردی به شمار می‌رود که پژوهشگاه دانش فنی این ماده را توسعه داده است.
برای استحضارتان عرض می‌کنم که پژوهشگاه صنعت نفت وقتی یک دانش فنی را توسعه می‌دهد، خودش تجاری نمی‌کند و ما خودمان وارد مرحله تولید صنعتی نمی‌شویم، چون در مأموریتمان نیست. در حقیقت این دانش فنی را به شرکت‌های خصوصی واگذار می‌کنیم و در قبال آن حق لیسانس (رویالیتی) دریافت می‌کنیم. از این طریق تلاش داریم منابع مالی پژوهشگاه هم یک منابع مالی پایدار باشد، چرا که پژوهشگاه صنعت نفت عمدتاً باید از محل درآمدهای اختصاصی خودش اداره شود. البته شرکت ملی نفت کمک‌هایی می‌کند، ولی برای فعالیت‌های ما تکافو نمی‌کند، بنابراین تجاری‌سازی دستاوردهایمان و شریک شدن در درآمدهای حاصل از تجاری‌سازی یکی از سیاست‌های مهم پژوهشگاه است.
به‌عنوان مثال دیگر، کاتالیست «اتیلن اکساید» که بسیار یچیده است، پژوهشگاه در فرآیندی بسیار پیچیده دانش فنی آن را توسعه داده و توسط شرکت‌های بخش خصوصی در حال تجاری شدن است. همچنین کربن فعال که ماده‌ای بسیار پرکاربرد در صنعت نفت و گاز به‌عنوان کاتالیست و جاذب است و در موارد دیگر در صنعت کاربرد دارد، دانش فنی آن را پژوهشگاه توسعه داده و شرکت‌های بخش خصوصی در حال تجاری کردن آن هستند. نانولوله‌های کربنی که خوب می‌دانید که دیگر جزو تکنولوژی‌هایی است که در دنیا هرکسی این را ندارد، ولی پژوهشگاه الان تجهیزات بسیار وسیعی برای تولید نیمه‌صنعتی دارد که بعد واگذار می‌کند و این هم توسط بخش خصوصی در حال تجاری شدن است و پژوهشگاه حق لیسانس دریافت می‌کند. در صنعت بالادست نفت که یکی از فعالیت‌های مهم ما و تأکید همیشگی وزیر محترم نفت نیز هست، با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از هزینه‌های صنعت حفاری مربوط به سیال است، ما روی سیالات حفاری فعالیت‌های بسیار گسترده‌ای کرده‌ایم و دانش فنی بسیار گسترده‌ای داریم. الان دانش فنی حدود ۱۵ تا ۱۶ قلم افزایه‌های شیمیایی به سیال حفاری در پژوهشگاه صنعت نفت توسعه یافته و برای تولید انبوه به بخش خصوصی واگذار شده است. در حوزه اکتشاف، طرح‌های بزرگی نظیر مدل‌سازی حوضه‌های رسوبی و سیستم‌های هیدروکربوری خلیج فارس و دریای عمان و طرح مطالعه یکپارچه افق‌های مخزنی در ناحیه دشت آبادان انجام شده که به شناسایی پتانسیل‌های جدید نفتی و گازی انجامیده است. همچنین در اکتشاف منابع نامتعارف، طرح شناسایی منابع گازی در شیل‌ها در ناحیه لرستان انجام شده و طرح اکتشافی منابع هیدرات گازی در دریای عمان در حال انجام است. طرح‌های زیادی در ازدیاد و بهبود برداشت نیز در حال انجام است که مطالعه روش‌ها و فناوری‌های جدید در این حوزه در میدان‌های اهواز، بی‌بی حکیمه، رگ سفید، آذر و دانان از پروژه‌های در دست اقدام است.
حوزه انرژی و محیط‌زیست هم یکی از زمینه‌های فعالیت ماست. ما اینجا یک نمونه دانش فنی میکرو سی‌اچ‌پی یعنی سامانه تولید هم‌زمان برق و حرارت تولید کردیم که بالای ۹۰ درصد راندمان حرارتی دارد و می‌تواند تحولی در مصرف انرژی در کشور ایجاد کند. این میکرو سی‌اچ‌پی که در پژوهشگاه طراحی و ساخته شده است، توسط وزیر نفت در چهاردهم فروردین سال ۹۹ افتتاح شد و همان‌جا قرارداد صنعتی‌اش برای تولید تجاری هم بسته شد و باز پژوهشگاه حق لیسانس دریافت می‌کند. در حوزه محیط‌زیست نیز پژوهشگاه فعال است. در خصوص آب‌های آلوده به مواد نفتی، مواد آلاینده و خاک‌های آلوده پروژه‌های بسیار ارزشمندی از سوی پژوهشگاه صنعت نفت انجام شده است. نمونه آن مثلاً آلودگی‌ای بود که چند ماه پیش در عسلویه ایجاد شد و آب‌های زیرزمینی بسیار آلوده شد و پژوهشگاه توانست در مدت کوتاهی آلاینده‌های آب‌های زیرزمینی را که واقعاً جمعیت آنجا را هم در معرض خطر قرار داده بود، برطرف کند. البته پروژه هنوز هم ادامه دارد. یعنی این‌قدر گستره آلودگی زیاد بود، هنوز هم بعد از هفت - هشت ماه به‌طور کامل برطرف نشده است.
مثال دیگر، یکی از پتروشیمی‌هایی که در آن منطقه است، حدود هزار تن اتیل بنزن از این پتروشیمی به آب‌های زیرزمینی نشت کرده بود و پژوهشگاه را مطلع کردند و پژوهشگاه با تکنولوژی‌های بیو و تکنولوژی‌های زیستی موفق شد این آلاینده‌ها را از آب‌های زیرزمینی خارج کند و ده‌ها مثال دیگر که من تقریباً سرجمع اینها را داشتم یک برآورد می‌کردم واقعاً دیدم در این دو سال، حدود ۵۰۰ میلیون دلار ارزش این پروژه‌هاست که قطعاً با تمهیداتی که همکاران من در اینجا اندیشیده‌اند، پیش‌بینی ما این است که سال به سال حجم فعالیت‌های پژوهشگاه افزایش یابد. کما اینکه دوستان من گزارش داده‌اند در سال ۹۸ حجم پروژه‌های ما هم از نظر تعداد پروژه‌هایی که برای صنعت اجرا می‌کنیم و هم از نظر حجم ریالی یا ارزی پروژه‌ها حداقل دو برابر شده است.
این را هم خدمتتان عرض کنم که اخیراً مرکزی با تأکید آقای زنگنه به نام مرکز نوآوری در پژوهشگاه صنعت نفت راه انداخته‌ایم که به کمک شتاب‌دهنده‌ها در حوزه انرژی، در حوزه نفت و گاز و در حوزه آی‌تی استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در اینجا مستقر شوند. کار این مرکز هم شروع شده است و سرمایه‌گذاران زیادی را هم در اینجا جذب کرده‌ایم و با آنها تفاهم‌نامه و قرارداد همکاری داریم و پیش‌بینی می‌کنیم با فعالیت این مرکز نوآوری، حجم خدماتی که پژوهشگاه به صنعت نفت ارائه خواهد کرد، به مراتب بیش از چیزی خواهد بود که الان جاری است. می‌توانم واقعاً پیش‌بینی کنم پژوهشگاه این شایستگی و توان را دارد که به کمک صدها پژوهشگر و هیئت علمی و جمعی از کارشناسان ماهر جای شرکت‌های خارجی را پر کند و در واقع پایگاهی امن و مطمئن برای صنعت باشد که بتوانند نیازهایشان را به اینجا بگویند و پاسخ مثبت و با کیفیت بالایی را دریافت کنند.
جناب دکتر به نکات و مثال‌های خوبی اشاره کردید. خب من از گذشته با این پژوهشگاه آشنا هستم و غریبه نیستم. بیشتر اینجا نگاهش پایلوتی و آزمایشی بوده است تا تولید تجاری. یعنی این نوید را می‌توانید به جامعه صنعت نفت بدهید که پژوهشگاه از تولید آزمایشی به تولید تجاری و اعطای لایسنس و دانش فنی رسیده است؟
قطعاً. ببینید؛ این شاید اصلی‌ترین راهبرد پژوهشگاه است و بدون این مهم اثربخشی اتفاق نخواهد افتاد، بنابراین اثربخشی کلیدواژه اصلی است. مأموریت پژوهشگاه است که پژوهشگاه فناوری‌ها را تا مقیاس پایلوت نیمه‌صنعتی برساند و از آن به بعد با همکاری شرکت‌های توسعه‌دهنده تکنولوژی و شرکت‌هایی که می‌توانند نمونه‌های صنعتی را تولید کنند، برود و تست صنعتی بشود، اثبات تکنولوژی بشود و در صنعت پیاده‌سازی شود. بنابراین تأکید من هم همین است که در واقع شما می‌فرمایید. یعنی پژوهشگاه باید زنجیره علم تا بازار را تکمیل کند. مثلاً ما خودمان پژوهش‌های بنیادی انجام نمی‌دهیم، به دانشگاه‌ها وصل می‌شویم. یعنی ما پلی هستیم بین دانشگاه و صنعت. ما نتایج پژوهش‌های بنیادی را از دانشگاه‌ها می‌گیریم و آن را به مقیاس نیمه‌صنعتی که اشاره کردید با پایلوت‌هایی که داریم می‌رسانیم. بعد در ادامه زنجیره به شرکت‌های تولیدکننده وصل هستیم و اینها آن را تجاری و این زنجیره را کامل می‌کنند، بنابراین ما حیات خودمان را در یک زنجیره‌ای می‌بینیم که از دانشگاه آغاز و به داخل صنعت ختم می‌شود. یکی دو تا مثال بزنم. در اسفندماه سال ۹۷ آقای رئیس‌جمهور و آقای زنگنه، واحدی را در عسلویه افتتاح کردند تحت عنوان تولید ماده بودارکننده گاز طبیعی. می‌دانید که ماده‌ای بسیار راهبردی است و به‌طور کامل از خارج وارد می‌شد. اکنون تولید این ماده مهم با دانش فنی پژوهشگاه افتتاح شده و با تولید حدود ۸۰۰-۷۰۰ تن ماده بودارکننده در حال فعالیت است و جالب اینکه بعد از افتتاح آن، درخواست برای افزایش مقیاس آن را دریافت کردیم و صنعت مایل است آن را به مقیاس ۲، ۳ هزار تن در سال هم افزایش بدهد. این پروژه‌ای خیلی مهم بود. پروژه دیگری که در عسلویه اجرا می‌شود و از پروژه‌های بسیار کلیدی است، پروژه‌های مربوط به مرکاپتان‌زدایی از گاز است. استحضار دارید که اصلاً ارزش اقتصادی فرآورده‌های نفتی بخشی برای تصفیه ترکیب‌های گوگردی است و این آلاینده‌ها ارزش اینها را به‌شدت کاهش می‌دهند. پژوهشگاه الان پروژه بزرگی دارد در آنجا که دانش فنی آن را تأمین می‌کند و به‌زودی راه‌اندازی خواهد شد. در واقع مرکاپتان زدایی از حدود ۸۰ هزار بشکه است که تقریباً تا ۳ دلار ارزش اقتصادی هر بشکه را افزایش می‌دهد.
من یک پروژه ملی را هم خدمت شما عرض می‌کنم که ممکن است شما بعداً هم سؤال بکنید. شما استحضار دارید که دو سه ماه پیش رئیس‌جمهور آمریکا صنعت فولاد و آلومینیوم را تحریم کرد و ورود کک سوزنی و کک اسفنجی را به ایران جزو تحریم‌ها قرار داد که پیش‌بینی می‌شد در میان‌مدت صنعت فولاد و آلومینیوم کشور دچار آسیب شود. خوشبختانه همه مسئولان بسیج شدند و پروژه‌ای با دانش فنی پژوهشگاه در مقیاس مگاپروژه در پالایشگاه بندرعباس کلید خورد که بتوانیم از ترکیبات سنگین پالایشگاه بندرعباس که نگهداری آن خودش مشکلی جدی است، آن را به کک اسفنجی تبدیل کنیم که مشکل بزرگ صنعت آلومینیوم حل شود. این پروژه، بالای یک میلیارد یورو ارزش دارد و با اتکا به دانش فنی پژوهشگاه صنعت نفت در حضور زنگنه قراردادش امضا شده است و کارهایش در حال انجام است و عنقریب پروژه مشابهی در پالایشگاه اراک برای کک سوزنی کلید خواهد خورد که باز با دانش فنی پژوهشگاه توسعه می‌یابد.
می‌خواهم ادعا کنم که الان پژوهشگاه صنعت نفت با توجه به اشرافی که به همه دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و شرکت‌های مهندسی داخلی دارد، تنها ارائه‌دهنده دانش فنی در کشور است. یعنی هیچ دانشگاهی در این حوزه وارد نمی‌شود. البته مأموریتش هم نیست. هیچ شرکت مهندسی هم در کشور وارد این حوزه نمی‌شود. یعنی تمامی شرکت‌های مهندسی در ایران حتماً باید لیسانس را از یک شرکت خارجی بگیرند و بعد طراحی کنند، اما پژوهشگاه صنعت نفت تنها مرکزی است که الان دانش فنی عرضه می‌کند. یکی از مهم‌ترین مزیت‌های رقابتی پژوهشگاه صنعت نفت برای واحد گوگردزدایی پتروشیمی ایلام این است که ما الان داریم لیسانس تأمین می‌کنیم. همچنین قرارداد طرح توسعه پالایشگاه کرمانشاه از ۲۰ هزار بشکه به ۴۰ هزار بشکه را بسته‌ایم. چندی پیش هم آقای رئیس‌جمهور و آقای زنگنه در پالایشگاه شازند اراک یک واحد هگزان را افتتاح و اشاره هم کردند و حتی در گزارش جناب آقای روحانی هم بود که این ماده چقدر راهبردی است. این واحد هم با دانش فنی پژوهشگاه صنعت نفت ساخته شده است. بر این اساس، می‌توانم بگویم هم‌اکنون پژوهشگاه صنعت نفت در «لیسانس» تمام واحدهای پالایشگاهی مدعی است و حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.
یک مثال دیگر بزنم. ما یک پالایشگاه کامل برای سوریه طراحی کردیم که مورد تأیید هم قرار گرفته است. طراحی کامل این پالایشگاه در پژوهشگاه صنعت نفت انجام شده و تأییدیه هم گرفته است، بنابراین در غیاب شرکت‌های خارجی یکی از بزرگ‌ترین خلأها همین لیسانس است که الان پژوهشگاه بزرگ‌ترین ارائه‌دهنده دانش فنی است.
به‌طور مشخص در حوزه بالادست صنعت نفت چه اقدام‌هایی از سوی پژوهشگاه صنعت نفت انجام شده است؟
در حوزه بالادست، مطالعات ازدیاد برداشت سه میدان از میدان‌های بسیار راهبردی کشور در اختیار پژوهشگاه است. این میدان‌ها عبارت‌اند از: میدان اهواز که بزرگ‌ترین میدان نفتی ایران است، میدان بی‌بی حکیمه و میدان رگ سفید. میدان رگ سفید از میدان‌های پیچیده‌ای است که مطالعات ازدیاد برداشت آن به‌عهده پژوهشگاه صنعت نفت است، بنابراین پژوهشگاه صنعت نفت با برخورداری از صدها پژوهشگر که شاید کمتر پژوهشگاهی در ایران این حجم از نیروی انسانی را داشته باشد، با بهترین تجهیزات و تجهیزاتی که در مقیاس پایلوت هم هست، می‌تواند تست‌های صنعتی را انجام بدهد و اعتماد صنعت را جلب کند و امروز این پژوهشگاه به تأمین‌کننده تکنولوژی بسیار قابل اعتماد برای صنعت نفت تبدیل شده است.
آقای دکتر، این حجم از کار در این دو سال اخیر بسیار عالی است. در گذشته شاید برخی از فعالیت‌های پژوهشگاه به مرحله تجاری‌سازی نمی‌رسید، یعنی پردیس‌ها زحماتی می‌کشیدند، اما به مرحله تولید صنعتی نمی‌رسید. شاید عدم اعتماد متقابل بین پژوهشگاه و صنعت بود. فکر می‌کنم تحریم‌ها اگر در خیلی جاها واقعاً برای مردم ایران گرفتاری درست کرده، اما در برخی جاها مثل پژوهشگاه مایه برکت و فرصت بی‌نظیری شد و سبب شد اعتمادی شکل بگیرد و حرکت جدیدی در توسعه صنعت رقم بخورد. این‌طور نیست؟
قطعاً همین‌طور است. البته من هیچ‌وقت ادعا نمی‌کنم که این فعالیت‌ها برای دو سال پیش است و واقعاً همه اینجا زحمت کشیده‌اند. واقعیت این است که تلاشی که ما می‌کنیم، معرفی بیشتر است و تأکید بر بحث تجاری‌سازی، وگرنه پژوهشگاه واقعاً پیشینه‌ای غنی دارد. بالاخره دانشی در اینجا انباشته شده است و زحمات زیادی از قبل کشیده‌اند. تلاشی که در این دو سال یک مقدار پررنگ‌تر است، معرفی بیشتر و جلب اعتماد بیشتر است. همه این عوامل کمک کرده است که پژوهشگاه نمود بیشتری پیدا کند و جایگاهش بهتر شناخته شود.
جناب آقای دکتر، شما در عرصه علم و دانش انسان خوشنامی هستید و در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دو دوره وزارت را تجربه کرده‌اید. می‌خواهم سؤال کنم که آن دوره‌های وزارت برای شما سخت‌تر گذشت یا این دوره‌ای که بیش از دو سال در پژوهشگاه هستید و الان وظیفه درآمدزایی هم به عهده دارید. کدام سخت‌تر بوده است؟
ببینید، حالا سختی و راحتی را می‌توان از زوایای مختلف سنجید. طبیعی است که در وزارت علوم پیچیدگی‌ها خیلی بیشتر بود. وزارت علوم درست است که یک نهاد علمی است، اما می‌دانید خیلی درگیر مسائل سیاسی است، بنابراین از این منظر خب پیچیدگی‌ها طبیعی است که آنجا بیشتر بود. صدها دانشگاه و ۴، ۵ میلیون دانشجو، کنکور ورودی و... و مسائل سیاسی. نماینده‌هایی که هر کدام انتظاری دارند که می‌خواهند در شهرشان ۱۰ تا دانشگاه باشد، بنابراین قطعاً آنجا پیچیدگی بیشتر بود، اما من رضایت شغلی‌ام اینجا در پژوهشگاه خیلی بالاست و آن هم به دلیل همین اثربخشی است که شما اشاره می‌کنید. یعنی من اینجا دارم می‌بینم وقتی رئیس محترم جمهور و وزیر محترم نفت یک واحدی را به اسم پژوهشگاه صنعت نفت افتتاح می‌کنند، شما کاملاً لمس می‌کنید که ۸۰ میلیون نفر دارند می‌بینند و این لذت خاصی دارد. یعنی لذت در آن اثربخشی است. بنابراین اینجا پیچیدگی‌های خودش را دارد، اما دیگر سیاسی نیست. بله! باید تلاش کنیم پروژه بگیریم، تلاش کنیم درآمدزایی کنیم، تلاش کنیم مذاکره کنیم، نگران فناوری‌هایمان باشیم، اما من اینجا هم آرامشم بیشتر است و هم رضایت شغلی‌ام بالاتر است.
اگر در پایان صحبتی دارید بفرمایید؟
تشکر می‌کنم. در هر حال خیلی لطف کردید. من در حد وقت محدود و حافظه‌ام سعی کردم نکاتی را به شما منتقل کنم. من یک نکته هم خدمت شما عرض کنم. ما سال پیش طرحی را به وزیر نفت ارائه کردیم تحت عنوان میزبانی از ۵۰۰ دانشجوی کارشناسی ارشد و دکترای دانشگاه‌های کشور. چون ما خودمان دانشجو پذیرش نمی‌کنیم، ترجیح می‌دهیم دانشجویان ارشد و دکترای دانشگاه‌ها بیایند اینجا و رساله و تحقیقاتشان را بگذرانند. درسشان را در دانشگاه بخوانند و اینجا تحقیقاتشان را انجام بدهند. در واقع آقای زنگنه هم خیلی تأکید دارند که درهای پژوهشگاه باید باز باشد که واقعاً تأکید درستی است و ما هم این کار را کردیم. این طرح را به آقای زنگنه ارائه کردیم و ایشان هم تأیید کردند و دستور دادند منابع مالی آن تأمین شود و ما در حداکثر در یکی دو ماه آینده در نشستی با رؤسای دانشگاه‌های کشور این طرح را رونمایی خواهیم کرد و پیش‌بینی می‌کنیم این طرح سبب شود که علاوه بر ظرفیت‌های پژوهشی پژوهشگاه، صدها ظرفیت پژوهشی توسط دانشجویان دکترا و ارشد و اساتید راهنما وارد پژوهشگاه شود و مثلاً اگر ما به صدتا موضوع می‌پرداختیم، حالا ۲۰۰ تا موضوع مورد پژوهش قرار می‌گیرد و بسیار به این طرح امیدوار هستیم و این زنجیره ارتباطات دانشگاهی ما را خیلی وسعت می‌دهد و ما به شبکه‌ای از بهترین دانشگاه‌ها و بهترین دانشجویان کشور وصل می‌شویم. مرکز نوآوری هم که داریم و حتی پیش‌بینی می‌کنیم دانشجویانی که اینجا رساله‌هایشان را بگذرانند، وقتی ایده‌های خلاقانه دارند ما آنها را به مرکز نوآوری وصل می‌کنیم تا در آنجا استارت‌آپ تشکیل دهند، یعنی یک زنجیره‌ای درست کنیم که در واقع ظرفیت‌های پژوهشگاه صنعت نفت چند برابر ظرفیت فعلی شود.
نظر شما