وقتی صحبت از سرما و تأمین پایدار گاز در فصل زمستان می‌شود، باید بدانیم که در مسیر تأمین آن اقدام‌ها و تلاش‌های زیادی شده و دسترسی آسان ما به این منابع، با انجام فعالیت‌های مهمی همراه بوده است. اگر بخواهیم در این زمینه نمونه‌ای را سراغ بگیریم، می‌توانیم به شرکت نفت مناطق مرکزی، به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز مناطق خشکی کشور و زیرمجموعه‌اش شرکت بهره‌برداری نفت و گاز شرق که به‌عنوان تنها تولیدکننده گاز در شمال شرق کشور که نقشی مهم در تأمین گاز مناطق شمال و شرق کشور دارد، اشاره کنیم.
این شرکت به‌منظور تأمین گاز امسال، دست به اقدام مهمی زده است. درباره این اقدام بگذارید با این مقدمه آغاز کنیم که تأسیسات مرکز اندازه‌گیری شرکت بهره‌برداری نفت و گاز شرق، فصل مشترک تأسیسات فرآیندی تولید گاز در شرکت ملی نفت ایران و شرکت ملی گاز ایران به شمار می‌آید، به گونه‌ای که غیرعملیاتی شدن هر بخش از تأسیسات فرآیندی گاز به هر دلیل در این مجموعه مصادف با کاهش تولید و در بعضی از موارد با توقف تولید همراه خواهد بود.
در بخش‌های مختلف و در برنامه‌های تعمیرات اساسی تابستان در هر مرحله اتصالات و قطعات مکانیکال معیوب تعویض شدند. تنها تجهیزی که با حدود ۴۰ سال قدمت در سرویس، امکان تعویض آن فراهم نبود، مخازن تحت فشار ذخیره مایعات بوده و در سال‌های اخیر، رشد شبکه‌ای این ترک‌های ریز داخلی به‌گونه‌ای سرعت گرفته و گسترش یافته است که امکان بهره‌برداری از هر دو مخزن یادشده از سوی اداره بازرسی فنی، به کاهش فشار عملیاتی به همراه پایش‌های مستمر منوط شده بود.
زمستان سال ۹۹ با طرح ارائه‌شده از سوی همکاران واحد تعمیرات و با کاهش فشار عملیاتی یکی از مخازن، این تجهیز، موفق به دریافت گواهی بهره‌برداری برای یک سال شد، اما این طرح نیز با نقاط ضعفی از جمله افزایش گازسوزی در مشعل‌های تأسیسات فرآیندی همراه بود.
با مشاهده این نقطه ضعف در مخازن ذخیره مایعات از سال ۹۶ برنامه ساخت و نصب دو دستگاه مخزن ذخیره در برنامه اداره مهندسی و ساختمان شرکت نفت مناطق مرکزی ایران قرار گرفت.
از آنجا که تأمین گاز زمستان ۱۴۰۰ از مهم‌ترین چالش‌ها و دغدغه‌های مدیریت نفت و گاز شرق است، با پیگیری مهندسی و ساختمان شرکت نفت مناطق مرکزی ایران، یک دستگاه مخزن سوم ذخیره مایعات از طریق پیمانکاران داخلی ساخته و آماده حمل به منطقه شد. با توجه به لزوم در سرویس بودن حداقل یک مخزن ذخیره مایعات، مرکز اندازه‌گیری در زمستان ۱۴۰۰، استفاده از مخزن سوم ساخته‌شده به جای یکی از دو مخزن موجود در دستور کار قرار گرفت.
بازدیدهای لازم از مخزن ساخته‌شده انجام شد و امکان نصب ابعادی این مخزن در محل مخازن موجود تأیید شد، اما این نصب همچنان با چالش چگونگی نصب مخزن در تأسیسات موجود روبه‌رو بود. این موضوع با دریافت پیشنهادهای جدید و بررسی تمامی ریسک‌ها از جمله ایمنی حداکثری بیرون کشیدن مخزن ۱۸ متری ۹۰ تنی از زیر تأسیسات و جاگذاشتن مخزن مشابه در همین محل (براساس استاندارد NACE مناسب برای سیال‌های ترش) در بازه زمانی پنج روزه توقف کامل پالایشگاه تعیین شد و این اقدام مهم به ثمر رسید.
موضوع مهم آنکه عملیات ساخت، رنگ‌آمیزی و نصب این مخزن با استفاده از توانمندی شرکت‌های داخلی، حدوداً ۱۰۰ هزار یورو صرفه‌جویی ارزی به همراه داشته است.
فرشید خیبری، مدیرعامل شرکت بهره‌برداری نفت و گاز شرق در گفت‌وگو با هفته‌نامه «مشعل» به اقدام‌ها و فعالیت‌های این شرکت برای ورود به فصل سرما از جمله اقدام مهم جابه‌جایی مخزن ۹۰ تنی پرداخته است که در ادامه می‌آید:
ابتدا شرکت تحت مدیریت خود را معرفی کنید.
شرکت بهره‌برداری نفت و گاز شرق از شرکت‌های اصلی تابع نفت مناطق مرکزی ایران، زیرمجموعه شرکت ملی نفت است که وظیفه تولید گاز از حوزه شمال شرق کشور را به‌عهده دارد. در حال حاضر، میدان‌های تولیدی این شرکت شامل میدان مشترک گنبدلی و میدان بزرگ خانگیران با ابعاد ۷۵ در ۲۵ کیلومتر است که تولید گاز از این میدان از مخازن مزدوران، شوریجه بی و شوریجه دی انجام می‌شود.
بزرگ‌ترین مخزن این میدان، مخزن گاز ترش مزدوران است که با تولید روزانه ۴۶ میلیون مترمکعب در واقع بیش از ۷۰ درصد مجموع تولید شرکت شرق از این مخزن تولید می‌شود.
این گاز حدود ۳.۵ درصد H2S و ۶.۵ درصد CO2 دارد که نیاز است برای تصفیه به پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد ارسال شود، همچنین باید اشاره کنم که بزرگ‌ترین پروژه ذخیره‌سازی گاز در کشور در مخزن شوریجه‌دی این میدان صورت می‌گیرد، به نحوی که اکنون در ۸ ماه سال، روزانه به‌طور میانگین ۱۰ میلیون مترمکعب گاز به این مخزن تزریق و در ۴ ماه آخر سال حدود ۱۸ میلیون مترمکعب برداشت می‌شود.
باید این خبر را هم اعلام کنم که برنامه توسعه ذخیره‌سازی تدوین شده است و ان‌شاءالله به‌زودی شاهد تزریق ۲۰ میلیون مترمکعب و تولید ۴۰ میلیون مترمکعب خواهیم بود. گاز تزریقی از شبکه سراسری انتقال گاز تأمین می‌شود.
تعهد شرکت بهره‌برداری نفت و گاز شرق در فصل سرما چیست و چه مناطقی را شامل می‌شود و چه اندازه برای آن آمادگی وجود دارد؟
گاز تولیدی از میدان‌های خانگیران، پس از تصفیه از طریق خطوط ۳۶ و ۴۸ اینچ به شبکه سراسری انتقال گاز کشور متصل می‌شود. تعهد تولید این شرکت اکنون میانگین تولید ۳۵ میلیون مترمکعب در ۸ ماه نخست سال و تولید بیش از ۶۴ میلیون مترمکعب در چهار ماه آخر سال است که به‌طور معمول، باید بتواند گاز استان خراسان رضوی و پنج استان همجوار خود را تأمین کند.
پارسال چه مقدار تعهد داشتید؟
پارسال توانستیم ۱۰۴ درصد تولید تکلیفی را یعنی ۴ درصد بیش از آنچه به‌عهده شرکت نشرق گذاشته شده بود محقق کنیم و امسال نیز به یاری خدا تولید تکلیفی را انجام خواهیم داد.
به‌منظور آمادگی برای فصل سرما چه اقدام‌هایی در این شرکت از سوی شما و همکارانتان انجام شده است؟
همه ساله به‌منظور آمادگی تولید در چهار ماه پایانی سال، تعمیرات اساسی در هشت ماه اول سال به‌ویژه در ماه‌های گرم تابستان که حداقل مصرف گاز وجود دارد، انجام می‌گیرد. انجام تعمیرات اساسی به ماه‌ها برنامه‌ریزی و اقدام برای تأمین کالا، تأمین ادوات و تجهیزات و تأمین نیروی انسانی نیاز دارد که باید از سال قبل تدارک دیده شود.
از همه مهم‌تر اینکه زمان‌بندی انجام تعمیرات باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که خللی در توزیع گاز رخ ندهد، به‌ویژه در چند روزی که باید جریان گاز از میدان‌های خانگیران به‌طور کامل قطع شود. در این باره باید اعلام کنم که در تعمیرات اساسی امسال بیش از ۵۶۰۰ مورد درخواست کار به ثبت رسید و حدود ۴۶ هزار نفر- ساعت وقت صرف شد که به نوبه خود قابل توجه است.
به‌منظور تعمیرات اساسی و با توجه به دو مشکل توأمان کرونا و تحریم‌ها با چه مخاطرات و مشکلاتی همراه بودید؟
برای انجام تعمیرات اساسی لازم است تأمین کالای مورد نیاز از سال قبل برنامه‌ریزی و اقدام شود. طی این تعمیرات نیز تأمین کالای مورد نیاز از سال پیش اندیشیده شد و با استفاده از شرکت‌های سازنده و تأمین‌کننده داخلی و عمدتاً از طریق مناقصه به انجام رسید. حدود ۸۰ درصد کالای مورد نیاز ساخت داخل بوده و با وجود تحریم‌ها بحمدالله تقریباً هیچ مشکلی در باره تامین کالا وجود نداشته است. درباره شیوع ویروس کرونا و آثار آن باید اشاره کنم که از ویژگی‌های تعمیرات اساسی امسال، مصادف شدن با موج پنجم شیوع ویروس کووید-۱۹ بود که زحمت همکاران ما را چه در بخش تعمیرات و خدمات و چه در بخش ایمنی و سلامت دوچندان کرد.
لزوم رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی در کنار لزوم رعایت موارد ایمنی همچنین جو روانی حاکم ناشی از بستری شدن و درگیر بودن عده‌ای از همکاران و خانواده‌ها با این بیماری خانمانسوز از مشکلات ویژه در زمان این تعمیرات بود.
مهم‌ترین بخش تعمیرات شامل چه حوزه‌ای بود؟
از مهم‌ترین بخش‌های تعمیرات اساسی، تعمیرات اساسی مرکز اندازه‌گیری است. جایی که کل گاز تولیدی از مجموعه جمع‌آوری‌ها در این مرکز تجمیع و به سمت پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد هدایت می‌شود. برای انجام تعمیرات در این مرکز لازم است چاه‌های تولیدی گاز ترش و مراکز جمع‌آوری بسته شود و بالطبع پالایشگاه نیز گازی برای دریافت نخواهد داشت، بنابراین هم‌زمان با تعمیرات اساسی مرکز اندازه‌گیری، پالایشگاه نیز تعمیرات اساسی خود را در همین بازه برنامه‌ریزی می‌کند، اما با توجه به احتمال خرابی کاتالیست، راکتورهای پالایشگاه بیش از پنج روز امکان از سرویس خارج بودن ندارند.
بنابراین حداکثر زمان ممکن برای تعمیرات اساسی مرکز اندازه‌گیری (Total Shutdown)، همین مدت است. تقارن تعمیرات اساسی با ایام تاسوعا و عاشورای حسینی، ویژگی دیگر این تعمیرات بود که حال و هوای خاصی به کار داده بود، هرچند مشکلات ویژه خود یعنی دوری از مجامع و هیئت‌های مذهبی و خانواده و لزوم حضور در محل کار در شرایطی که کشور یکپارچه در تعطیلی بسر می‌برد را هم برای همکاران داشت.
از جمله اقدام‌های مهم که در دوره تعمیرات شاهد آن بوده‌ایم، تعمیرات و نصب مخزن جدید در منطقه خانگیران بوده است. در این زمینه بیشتر توضیح دهید؟
گاز ترش تولیدی از چاه‌های خانگیران از طریق خطوط لوله ۶ یا ۸ اینچ به مراکز جمع‌آوری غربی، شرقی و مرکزی انتقال یافته و با تجمیع در این مراکز به‌وسیله خطوط لوله ۱۴ و ۱۶ اینچ همگی به مرکز اندازه‌گیری هدایت می‌شوند.
گاز دریافتی در مرکز اندازه‌گیری پس از مایع‌گیری از طریق ۵ خط لوله ۲۰ اینچ به طرف ۵ واحد تصفیه گاز پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد ارسال می‌شود. مایع جدا شده از گاز در دو مخزن ذخیره مایعات وارد و پس از جداسازی آب و میعانات گازی، به وسیله خطوط لوله ۴ اینچ به پالایشگاه ارسال می‌شود.
مخزن مورد اشاره، یکی از دو مخزن یاد شده است که در تعمیرات اساسی امسال تعویض شد. ظرفیت هر یک از ۲ مخزن، ۵۰ هزار لیتر است که با فشار کاری ۱۱۰۰ پوند بر اینچ مربع (PSI) و دمای ۸۰ درجه سانتیگراد عملیاتی هستند، اگر هریک از این دو از مدار تولید خارج شوند، ادامه تولید همراه با ریسک بالایی خواهد بود و اگر خدای ناکرده برای هر دو مشکلی پیش بیاید، کل تولید گاز ترش متوقف خواهد شد.
در زمینه اهمیت و جزییات تعویض این مخزن چه نکاتی قابل اشاره است؟
این دو مخزن از سال ۱۳۶۲ هم‌زمان با راه‌اندازی پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد و مرکز اندازه‌گیری خانگیران در مدار تولید بوده و حدود ۳۸ سال عملیاتی هستند. با توجه به همراه بودن مایعات جدا شده از گاز ترش با آب‌های اسیدی، مخازن یادشده در معرض خوردگی دائمی داخلی قرار دارند، از این رو پایش مقدار خوردگی آنها از مهم‌ترین وظایفی است که اداره بازرسی فنی شرکت شرق به‌عهده دارد.
بر اساس نتایج این بررسی‌ها، در سال ۱۳۹۵ با توجه به تشخیص عیوب HIC/SOHIC در بدنه مخزن، اداره بازرسی فنی ادامه کار مخازن با فشار کاری ۱۱۰۰ پام را غیرقابل پذیرش دانست. مدیریت امور فنی با همکاری مدیریت عملیات تدبیری اندیشید و با یک حرکت ابتکاری، فشار کاری مخزن را به ۷۰۰ پوند بر اینچ مربع تقلیل دادند. این موضوع اگرچه زحماتی را برای همکاران بهره‌برداری فراهم می‌کرد،ادامه کار مخزن را میسر کرد.
شرکت نفت مناطق مرکزی ایران از همان ابتدای بروز مشکل، تعویض مخازن را در دستور کار خود قرار داد و درصدد برآمد با استفاده از توانمندی‌های داخلی کشور، نسبت به سفارش ساخت داخل اقدام کند. این پیگیری‌ها در نهایت سال گذشته نتیجه داد و مخزن مذکور از سوی یک شرکت داخلی ساخته و به منطقه خانگیران حمل شد. با توجه به اینکه نصب مخزن، مستلزم توقف کامل تولید است، نصب مخزن به امسال و روزهای تعمیرات اساسی و Total Shutdown موکول شد.
دوره زمانی صرف شده در این فعالیت چه میزان بوده و کارکنان با چه سختی‌هایی همراه بودند؟
بیرون کشیدن مخزن قدیمی و نصب مخزن جدید، چالش‌هایی را در برداشت که مستلزم صرف وقت، برنامه‌ریزی دقیق و پیدا کردن پیمانکار مناسب بود. نخستین چالش، ابعاد و وزن مخزن بود. این مخزن به طول ۱۸ متر و قطر ۲ متر و وزن ۹۰ تن باید از دل تأسیسات بیرون کشیده و مخزن جدید جایگزین آن می‌شد. بی‌شک جابه‌جا کردن مخزنی در این حجم و وزن مستلزم پیدا کردن پیمانکار مناسبی بود که بتواند با استفاده از جرثقیل‌های بزرگ و دقیق این مهم را به انجام برساند.
خوشبختانه شرکت بومی و باتجربه‌ای از طریق برگزاری مناقصه عمومی انجام این کار را به‌عهده گرفت. دومین چالش مسئله زمان بود، با توجه به طول کل تعمیرات یعنی پنج روز و با توجه به اینکه روز آخر تعمیرات عموماً به انجام بررسی‌های نهایی و آماده کردن تأسیسات برای راه‌اندازی اختصاصی دارد، خارج‌سازی مخزن قدیمی و نصب مخزن جدید باید در کمتر از چهار روز اتفاق می‌افتاد که الحمدلله به همین شکل پیش رفت.
سومین چالش محدودیت جا و امکان مانور عملیاتی بود که در عمل باید مخزن قدیم از زیر پلتفرم‌ها بیرون کشیده شده و مخزن جدید جایگزین می‌شد. حال اگر به مسئله خطر برخورد مخزن به تأسیسات حیاتی مرکز اندازه‌گیری نیز توجه شود، اهمیت و حساسیت کار مشخص می‌شود.
به هر حال به لطف خدا با برنامه‌ریزی دقیق، انجام شبیه‌سازی و با مهارت و دانش همکاران مهندسی و ساختمان شرکت شرق و پیمانکار مربوطه این مهم با دقت کامل و طبق برنامه انجام شد.
این فعالیت با توجه به تحریم چه میزان صرفه اقتصادی به همراه داشته است؟
با توجه به اینکه عملیات ساخت، رنگ‌آمیزی و نصب این مخزن با استفاده از توانمندی شرکت‌های داخلی انجام شده است، حدود ۱۰۰ هزار یورو صرفه‌جویی ارزی به همراه داشته است.
در صورتی که این اقدام به ثمر نمی‌نشست، با چه مخاطره‌هایی همراه بودیم؟
با توجه به مشخص شدن وجود عیوب HIC/SOHIC در بدنه مخزن که با انجام پایش‌های مستمر در سال ۱۳۹۵ مشخص شد، در عمل بهره‌برداری از این مخزن با فشار عملیاتی کمتری انجام شده که علاوه بر مخاطرات زیاد، سبب هدر رفت مقداری گاز می‌شد و در صورت تداوم مشکل، باید این مخازن از سرویس خارج و به‌طور کلی تولید، جمع‌آوری، فرآورش و انتقال گاز ترش مزدوران متوقف می‌شد.
آیا موارد مشابه این مخزن وجود دارد و چه برنامه‌ای برای آن در دست انجام دارید؟
با پایش مستمر از تأسیسات حیاتی تولید و مشخص شدن عیوب در آنها، قسمتی یا کل تجهیزات معیوب تعویض می‌شود. از اهم موارد می‌توان به تعویض تفکیک‌گرهای سلیکونی، قسمتی از آکومولاتورها، هدرهای ارسال گاز به پالایشگاه و خطوط لوله اصلی انتقال گاز اشاره کرد.
در پایان از فعالیت‌های انجام‌شده این شرکت در نیمه نخست امسال و اولویت‌ها و برنامه‌های مهم تا پایان سال توضیحاتی را بفرمایید.
تعمیرات اساسی چاه‌ها، مراکز جمع‌آوری و مرکز اندازه‌گیری، انجام آزمایش‌ها و اقدام‌های اصلاحی چاه‌ها، تعویض پوشش و قسمت‌های معیوب خطوط لوله انتقال گاز، حفاری چاه‌های جدید با دکل حفاری و تحقق ۱۰۴ درصدی تولید تکلیفی و ۸۰ درصد گاز تزریقی از اهم فعالیت‌های انجام‌شده در نیمه نخست سال ۱۴۰۰ به‌ویژه با هدف استمرار تولید پایدار تا پایان سال شامل تعمیر چاه ۷۳ خانگیران در حضور دکل حفاری، نصب تأسیسات تولید و خطوط لوله چاه‌های ۴۳، ۲۸، ۷۳ پس از عملیات تعمیر با دکل حفاری و احداث تجهیزات تثبیت و بارگیری میعانات گازی میدان گازی گنبدلی است.
نظر شما