ما هنوز هم در بازی هستیم؛ با اینکه تحریم‌های آمریکا فشار فراوانی بر صنعت نفت ایران وارد و راه هر سرمایه‌گذاری خارجی را به ایران مسدود کرده، اما امضای قرارداد سوآپ گازی میان ایران، ترکمنستان و آذربایجان در نشست اخیر اکو دودهای سفیدی را نمایان کرده است که می‌تواند نشانه‌هایی از فعال شدن دیپلماسی گازی ایران در منطقه باشد؛ وعده‌ای که جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم هنگام روی کار آمدنش داد.
اکنون در کمتر از چهار ماه از روی کار آمدن دولت سیزدهم، ایران نه در خفا به‌دلیل تهدید شرکت‌های خارجی از سوی آمریکا برای سرمایه‌گذاری، بلکه به‌صورت علنی قرارداد همکاری سه‌جانبه‌ای را امضا کرده است که می‌تواند نویدبخش توسعه همکاری‌های چندجانبه در بخش انرژی و روابط گازی ایران در منطقه باشد.
فعال شدن دیپلماسی انرژی
فعال کردن دیپلماسی انرژی و توسعه همکاری‌های ایران با کشورهای همسایه یکی از برنامه‌های جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم است و گاز از بسترهای مهم برای فعال کردن دیپلماسی انرژی. در کمتر از چهار ماه گذشته وزیر نفت ایران دیدارهای خارجی به‌منظور توسعه همکارهای ایران داشت و سرانجام این دیدارها و مذاکره‌ها به امضای قراردادی منتهی شد که کمتر کسی گمان می‌کرد با این سرعت امضا شود، اما در یک ماه گذشته، مذاکرات تنگاتنگی میان ایران، هیئت‌های آذربایجانی و ترکمنستانی در بحث انتقال گاز از ترکمنستان به آذربایجان که در حقیقت سوآپ گازی به شمار می‌آید، صورت گفته بود؛ به دور از جنجال رسانه‌ای و هیاهو سرانجام هفتم آذرماه پس از پایان دیدار دوجانبه رؤسای جمهوری ایران و آذربایجان در نشست سران سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) در ترکمنستان، قرارداد سوآپ گازی بین وزیر نفت ایران و وزیر انرژی آذربایجان امضا شد.
بر اساس این قرارداد، ایران سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز از طرف ترکمنستان و منطقه سرخس دریافت کرده و از آستارا تحویل آذربایجان می‌دهد.
۱۰ روز پس از امضای این قرارداد (۱۷ آذرماه) وزیر نفت در دیدار با هیئتی از جمهوری آذربایجان به ریاست رونق عبدالله‌یف، مدیرعامل شرکت ملی نفت آذربایجان (سوکار)، درباره عملیاتی شدن قرارداد سه‌جانبه سوآپ گازی میان ایران، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان و آماده‌سازی مراحل اجرایی شدن این قرارداد گفت‌وگو کرد.
بر اساس گفته‌های وزیر نفت، این قرارداد اوایل زمستان امسال عملیاتی می‌شود. ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری گفته است که سوآپ گازی میان ایران، ترکمنستان و آذربایجان می‌تواند ایران را به‌عنوان قطب منطقه‌ای و ترانزیتی مطرح کند.
وی همچنین در دیداری که با ایرانیان مقیم ترکمنستان داشت، گفته بود: «به‌راحتی می‌توان سهم صادرات ایران در بازار اقتصادی منطقه را به دو برابر و حدود ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار افزایش داد.» رئیس‌جمهوری تأکید کرده بود که باید از همه ظرفیت‌ها برای رسیدن به این هدف استفاده شود. یکی از این ظرفیت‌ها استفاده از مزیت انرژی ایران است.
چرا صادرات گاز اهمیت دارد؟
بر اساس گزارش دبیرخانه مجمع کشورهای صادرکننده گاز، سهم گاز در سبد انرژی جهان تا سال ۲۰۵۰ از ۲۳ درصد به ۲۷ درصد افزایش خواهد یافت. در حالی که عرضه‌کنندگان گاز مشخص و محدود هستند؛ تقاضای این سوخت که به‌دلیل کمتر آلاینده بودن آن محبوبیت بالایی دارد، روز به روز در حال افزایش است؛ همین موضوع سبب افزایش تقاضا و محدودیت عرضه شده است؛ ایران هم ظرفیت‌های فراوانی در صنعت گاز دارد؛ نخست اینکه دومین کشور دارنده ذخایر گازی دنیا پس از روسیه است، هرچند نتوانسته به نسبت ذخایری که دارد از بازیگران فعال در تجارت جهانی گاز باشد.
دوم، دارای شبکه گسترده‌ای از خطوط لوله و انتقال گاز است و به‌راحتی می‌تواند از این ظرفیت برای صادرات گاز به کشورهای منطقه استفاده کند. سوم، دسترسی به آب‌های آزاد و نیروهای متخصص. اینها بخشی از مزیت‌های ایران در صادرات گاز است.
از سوی دیگر باید یادآوری کنیم که بسیاری از میدان‌های گازی ایران هنوز توسعه نیافته‌اند. مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران گفته که قرار است در ۱۰ سال آینده تولید روزانه گاز به یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب برسد، بنابراین باید در این مدت ۷۰ میلیارد دلار برای توسعه میدان‌های گازی سرمایه‌گذاری شود. وزارت نفت بارها اعلام کرده است که ایران از هرگونه سرمایه‌گذاری خارجی در این صنعت استقبال می‌کند.
بی‌شک نگاه ایران در بحث توسعه میدان‌های گازی تنها بازار داخلی آن نیست و به دنبال افزایش صادرات گاز خود است. ترکیه و عراق کشورهایی هستند که اکنون صادرات گاز ایران به آنها در حال انجام است؛ با این حال مذاکرات پرشماری هم با کشورهای همسایه برای صادرات گاز در جریان است که به‌دلیل تحریم‌های آمریکا این مذاکرات به نتیجه نرسیده است. منتهی بر اساس گفته‌های رئیس‌جمهوری ایران، مذاکرات سازنده‌ای در بخش انرژی انجام شده که بعضی از این قراردادها اعلام خواهد شد.
ایجاد تحرک در تجارت گاز ایران
محمد دیالمی، تحلیلگر حوزه انرژی، امضای قرارداد سوآپ گازی ایران را نشانه‌هایی از تحرک در تجارت گاز ایران آن هم در شرایط تحریمی کنونی می‌داند و می‌گوید: پرسش این است، مگر آمریکا ایران را تحریم نکرده است. طبق روالی که در چند سال گذشته بود قراردادهای این‌چنینی نباید علنی می‌شد، اما چه اتفاقی افتاده است که امضای این قرارداد علنی شده است؟
او می‌گوید: نباید امضای این قرارداد را در این شرایط نادیده بگیریم؛ دودهای سفیدی بیرون آمده است و باید منتظر بمانیم و ببینیم وزارت نفت دولت سیزدهم، می‌تواند همان‌طور که وعده داده بود دیپلماسی گازی را که چند سالی بود متوقف شده بود، دوباره فعال کند؟
این تحلیلگر انرژی ادامه می‌دهد: نمی‌شود این قرارداد گازی را که هرچند حجم آن اندک است، نادیده بگیریم، همین که در بازی هستیم خیلی مهم است.
مهدیه ابوالحسنی چیمه، کارشناس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی هم این قرارداد را یک معامله برد - برد دانسته و گفته است که با توجه به موقعیت کشور ما و همسایگی با پنج کشور عضو اکو، همچنین شرایط تحریمی که در آن هستیم باید تلاش شود روابطمان را لااقل با کشورهای همسایه گسترش دهیم که این قرارداد در این زمینه به ما کمک می‌کند.
اهمیت ژئوپلیتیکی در منطقه
ایران با دارا بودن ۳۷ هزار کیلومتر شبکه انتقال گاز فشار قوی، ظرفیت انتقال روزانه یک میلیارد مترمکعب گاز را دارد که می‌تواند از این ظرفیت برای انتقال گاز به کشورهای همسایه از جمله آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق و حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس بهره ببرد. همچنین با توجه به اینکه عمده مخازن گازی ایران در جنوب و غرب ایران واقع شده است، ایران می‌تواند از شمال کشور و از ترکمنستان گاز گرفته و به استان‌های شمالی گاز بدهد و معادل همان را به عراق، ترکیه و آذربایجان منتقل کند.
مجید چگنی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران این قرارداد را دارای اهمیت اقتصادی و ژئوپلیتیک در تحکیم روابط منطقه‌ای می‌داند و معتقد است: «افزون بر اهمیت اقتصادی به پایداری شبکه گازی در شمال و شمال شرق ایران کمک می‌کند.» البته باید یادآور شویم که ایران برای واردات گاز از ترکمنستان و سوآپ آن به آذربایجان، مبلغی را به ترکمنستان نمی‌پردازد، بلکه کل حجم گاز واردشده در شمال شرق کشور مصرف می‌شود و بخشی از گاز را به‌عنوان سوآپ‌فی بر می‌دارد و همان حجم واردات منهای سوآپ‌فی از شمال غرب خارج و تحویل آذربایجان می‌شود.
رضا نوشادی، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران این قرارداد را از جنبه دیگری مورد توجه قرار داده و گفته است: «اکنون دو خط لوله مهم در منطقه در حال احداث و هر دو برای دور زدن ایران است؛ خط لوله تاپی (ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند) که این خط لوله به‌دلیل ناامنی‌های موجود در افغانستان و قسمت‌هایی از پاکستان به محاق رفته و رقیب خط لوله صلح ایران است.
دوم خط لوله IP (ایران - پاکستان) که سال‌هاست احداث و حدود ۲ میلیارد دلار هم برای آن هزینه کرده‌ایم.»
نوشادی گفته است که در شرایط جدید حتی می‌توانیم گاز را ترکمنستان دریافت کرده و به پاکستان انتقال دهیم که این ظرفیت دوم سوآپ است، به‌ویژه که رقبای سیاسی منطقه‌ای و جهانی ما دنبال خط تاپی هستند و سهامدار این خط شده‌اند.
گازمان را با قیمت معقول بفروشیم
ایران برای اینکه بتواند از ظرفیت‌های خود در این بازار استفاده کند نیازمند فعال شدن دیپلماسی گازی خود است. دیالمی می‌گوید: دیپلماسی رینگ بوکس نیست که فقط یک راه برای برد داشته باشد. مانند شطرنج است، هزاران راه برای رسیدن به هدف وجود دارد و باید از روش‌های مختلف برای رسیدن به مقصود استفاده کرد.
وی ادامه می‌دهد: استفاده از گاز در سبد سوخت کشورها روز به روز در حال افزایش است، برای نمونه چین و ژاپن به گاز فراوانی نیاز دارند، می‌توانیم با این کشورها قراردادهای بلندمدت ببندیم، در حال حاضر قیمت‌های گاز فوق‌العاده بالاست، ما هم می‌توانیم گاز را با قیمت معقول بفروشیم، این هم با دیپلماسی و معرفی فرصت‌های همکاری با ایران میسر می‌شود.
این تحلیلگر انرژی می‌گوید: ما فروشنده گاز هستیم و باید گاز را هر جا که بخواهند بفروشیم، بنابراین لازم است با روش‌های فروش آشنایی کامل داشته باشیم، از طرفی در کنار هیئت‌های دیپلماتیک که برای مذاکره به کشورهای دیگر می‌روند باید یک تیم خبره از وزارت نفت هم همراه این تیم باشد تا فرصت‌های سرمایه‌گذاری در صنعت نفت را برای آنها به‌خوبی تشریح کند.
برای نمونه اگر هیئت دیپلماتیک به ژاپن می‌رود، به‌طور حتم خبرگان گازی و نفتی هم همراهشان باشند، افرادی که شناخت کاملی به مسائل حقوقی و فنی قراردادها دارند، مذاکره‌کنندگان حرفه‌ای هستند و به‌خوبی قادر به تشریح فرصت‌های سرمایه‌گذاری در ایران هستند، در این صورت می‌توانیم به فعال شدن دیپلماسی انرژی امیدوار باشیم.
به نظر می‌رسد وزارت نفت در دولت سیزدهم عزم خود را جزم کرده است که فارغ از تحریم‌ها که یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین موانع توسعه صنعت نفت در ایران است، همکاری‌های انرژی خود را با کشورهای منطقه توسعه دهد. گام نخست این همکاری‌های چندجانبه قرارداد سوآپ گازی بود.
ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران در گفت‌وگوی تلویزیونی خود با مردم گفته است امضای قرارداد با کشورهای دیگر هم طی چند وقت اخیر اعلام می‌شود. ایران بیش از ۳۴ تریلیون مترمکعب ذخیره گازی دارد و در منطقه‌ای قرار گرفته است که تقاضاکنندگان گاز آن روز به روز در حال افزایش هستند. این قرارداد گام نخست دولت سیزدهم بود.
منبع: ماهنامه ایران پترولیوم
نظر شما