با توجه به نقش و جایگاه کشور روسیه به‌عنوان یکی از مهمترین عرضه‌کنندگان نفت و گاز جهان، موضوع انرژی یکی از مهمترین محورهای مذاکره پایان هفته هئیت ایرانی در مسکو بود و آنگونه که از اظهارنظرها حاکی است دستاوردهای خوبی در بخش‌های مختلف از جمله انرژی به همراه داشت.
گفت‌وگوی علیرضا سلطانی با شبکه اطلاع رسانی نفت و انرژی (شانا) درباره این سفر و همکاری ایران و روسیه در بخش انرژی در ادامه می‌آید:
ارزیابی شما از دستاوردهای سفر هیئت عالی‌رتبه ایرانی به روسیه در بخش نفت و گاز چیست؟
اگرچه جزئیات توافق‌های صورت گرفته میان ایران و روسیه در بخش‌های مختلف از جمله نفت و گاز منتشر نشده است اما با توجه به اظهارات رئیس جمهوری و همچنین وزیر نفت، به نظر می‌رسد توافق‌های خوبی در این زمینه صورت گرفته و یخ روابط و مناسبات دو کشور در حوزه‌های نفت و گاز شکسته شده است.
بر اساس اعلام مقام‌های نفتی، دو کشور در حوزه‌های توسعه میدان‌های نفت و گاز و همچنین ترانزیت به نتایج و دستاوردهای خوبی رسیده اند، افزون بر این باید انتظار داشت که تهران و مسکو در حوزه بازار جهانی نفت و تعاملات بین‌المللی انرژی، همکاری‌های کنونی را به نفع خود و کشورهای تولید کننده نفت و گاز گسترش دهند.
در سفر اخیر هیئت عالی رتبه ایرانی به روسیه در حوزه های راهبردی و اقتصای، همکاری‌های نفت وگاز دو کشور اولویت بالایی در مذاکرات و توافق‌ها داشته است و به نظر می‌رسد زمینه و بنیاد همکاری‌های راهبردی دو کشور در بخش نفت و گاز آنهم در سطوح مختلف دوجانبه، چندجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی فراهم شده باشد. باید منتظر ماند و در آینده نزدیک آثار واقعی این توافق‌ها را مشاهده کرد.
با توجه به اینکه دو کشور در بسیاری از زمینه‌های انرژی، رقیب محسوب می‌شوند، این همکاری راهبردی چگونه قابل تحقق است؟
مناسبات ایران و روسیه با توجه به مجاورت جغرافیایی و اشتراک در بسیاری از مسائل بین‌المللی در سال‌های اخیر ماهیت راهبردی پیدا کرده است. به طور طبیعی آنچه این مناسبات راهبردی را تقویت، پایدار و اثربخش برای دو کشور می کند، گسترش همکاری‌ها به حوزه‌های اقتصادی و به‌ویژه انرژی است که ما جلوه‌های این همکاری را در بازار جهانی نفت به خوبی می‌بینیم. منتها هنوز این شکل از مناسبات راهبردی به حوزه همکاری‌های دوجانبه در نفت و گاز به‌صورت واقعی تبلور پیدا نکرده است.
ایران و روسیه هر دو در زمره بزرگترین دارندگان و تولید کنندگان نفت و گاز هستند. این مسئله نمی‌تواند تنها دو کشور را در قامت رقیب قرار دهد. تهران و مسکو ظرفیت‌های بزرگی برای همکاری در طرح‌های مشترک نفت و گاز و تبدیل شدن به یک بلوک واحد تولید وعرضه انرژی تعریف کنند.
این ظرفیت های مورد نظر در چه بخش های می تواند مورد نظر باشد؟
هم‌اکنون شرکت‌های روس توانمندی خوب اقتصادی و فنی برای اجرای طرح‌های توسعه ای نفت و گاز دارند که می‌توان از این توانمندی‌ها در توسعه طرح‌های بالادستی نفت وگاز کشور استفاده کرد. تاکنون نبود اراده سیاسی از سوی دوطرف مانع از استفاده ایران از این ظرفیت و توانمندی بوده است. آنچه اهمیت دارد این است که دولت‌های ایران و روسیه ذهنیت خود نسبت به یکدیگر را از رقابت به همکاری تغییر دهند.
این مسئله مستلزم ترسیم و تبیین دقیق نقشه جهانی آینده انرژی جهان و تعیین سهم و جایگاه دو کشور در آن بر مبنای همکاری‌های دوجانبه است. چه اینکه هم اکنون این شکل از همکاری‌ها در حوزه نفت شکل گرفته و در حال اجراست.
به نفت اشاره کردید. همکاری های نفتی ایران و روسیه در عرصه بین المللی چگونه منافع دو کشور را تامین می کند؟
تا چند سال پیش روس‌ها چه به صورت دوجانبه و چه در قالب اوپک، رقیب جدی ایران و اوپک به شمار می‌رفتند و حتی در بازگشت ایران به بازار نفت در سال ۹۵ پس از برجام، روس‌ها خیلی کارشکنی کردند اما ساختار و روند جهانی بازار و متغیرهای نوظهور جدید در بازار نفت، سیاست های ایران و روسیه را بهم نزدیک کرده و زمینه تشکیل اوپک پلاس را فراهم ساخته است.
سیاست‌های نفتی ترامپ و تلاش آمریکا و برخی دیگر از کشورهای توسعه یافته برای تغییر معادلات بازار نفت و عرضه قابل توجه به بازار با استفاده از ظرفیت فناورانه نفت شیل سبب همبستگی نه تنها در میان اعضا اوپک بلکه میان اعضای اوپک و کشورهای عمده تولیدکننده نفت غیراوپک به‌ویژه روسیه در قالب اوپک‌پلاس شد.
هم‌اکنون چند سالی است که اوپک‌پلاس محور اصلی همکاری‌های نفتی در بازار جهانی نفت است و هماهنگی ایجاد شده زمینه افزایش منطقی قیمت نفت شده است. این شکل همکاری باید در آینده به نسبت بیشتر بین کشورهای بزرگی مانند ایران و روسیه ادامه یابد تا منافع مشترک طرفین تامین شود و حتی به حوزه‌های دیگر مانند گاز نیز تسری یابد.
در حوزه گاز چه زمینه‌های همکاری میان ایران و روسیه می تواند شکل گیرد؟
واکنش‌ها نسبت به همکاری‌های ایران و روسیه در بخش انرژی از فضای واقعی دور است و بیشتر مبتنی بر مفروضات ذهنی و سنتی است . باید در نظر داشت که شرایط و اوضاع سیاسی و اقتصادی جهان تغییر کرده و به همان مقدار هم منافع و رفتار کشورها و دولت‌ها دچار تغییر شده است. از سوی دیگر در منظومه همکاری‌های تازه در عرصه بین المللی باید توانمندی‌ها و واقعیت‌های کنونی و آینده را در نظر داشت، ایران و روسیه هر دو در زمره دارندگان بزرگ گاز در جهان هستند.
این مسئله با وجود اهمیت اما نمی‌تواند زمینه رقابت صرف را میان دو کشور حاکم کند. بارها از سوی برخی گفته می‌شود که روسیه مانع بزرگ ایران برای دسترسی به بازار گاز اروپا می باشد. این تحلیل درست نیست نخست بازار گاز اروپا، به‌طور سنتی در اختیار روسیه است و این کشور دهه‌های متمادی است که گاز اروپا را تأمین می‌کند.
در عین حال برای ایران در شرایط کنونی، بازار اروپا نمی‌توان در اولویت باشد. شرایط سیاسی، فنی و اقتصادی برای این منظور فراهم نیست. برای ایران پس از تأمین نیاز داخلی، بازار گاز منطقه ای در شمال، شرق، غرب و جنوب باید مد نظر باشد.
هنر ایران باید این باشد که بازارهای اطراف خود که هم‌اکنون کشورهایی مانند ترکیه، عراق، اردن در غرب، کویت، امارات و عمان و حتی عربستان در جنوب، آذربایجان و ارمنستان در شمال و هند و پاکستان و افغانستان در شرق را تأمین کند. این خود بازار بسیار پرسود به لحاظ اقتصادی و سیاسی و کم هزینه برای ایران است بنابراین امکان رقابتی با روسیه برای بازار گاز نمی‌تواند شکل گیرد.
از طرف دیگر ایران می‌تواند با مشارکت روسیه در تأمین گاز اروپا نقش آفرین باشد. در سال‌های آینده به‌طور طبیعی ظرفیت تأمین گاز اروپا از طرف روسیه با کمبودی حدود ۱۰۰ میلیون مترمکعب در روز روبه‌رو می‌شود که ایران می‌تواند از طریق اتصال به شبکه گاز روسیه بخشی از این کمبود را جبران کند.
در بخش‌های همکاری‌های دوجانبه و اجرای طرح‌ها و سرمایه‌گذاری مشترک، چه چشم‌اندازی می توان برای ایران و روسیه در نظر گرفت؟
چنانکه گفتم، یکی از ظرفیت‌های خالی، سرمایه‌گذاری شرکت‌های روسی در بخش‌های بالادستی صنعت نفت و گاز ایران است که توانمندی فنی خوبی دارند منتها یکی از عوامل و موانع منابع مالی است. شرکت‌های روس به‌طور معمول برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای به دنبال منابع مالی خارجی هستند افزون بر این مسئله مهم این است که شرکت‌های روسی شناخت کافی از ظرفیت‌های بالادستی نفت ایران ندارند که این می‌تواند با معرفی ظرفیت‌های بالادستی برای این شرکت‌ها در قالب همایش‌های روتین حل شود.
در صورتی‌که مناسبات راهبردی میان ایران و روسیه در بخش انرژی تعریف شود، مشکل منابع مالی با استفاده از ظرفیت داخلی روسیه و حتی بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی چین قابل حل است که فکر می‌کنم گشایش‌هایی در این زمینه انجام شده است.
نظر شما