موج گرمای بی‌سابقه اکنون در هند و پاکستان بر زندگی روزانه نزدیک به یک میلیارد نفر تأثیر گذاشته است. گرمای سوزان به برداشت گندم آسیب می‌رساند، مانع کار بسیاری از کارگران در فضای باز می‌شود و مردم را در برابر مشکلات جدی سلامتی و حتی مرگ آسیب‌پذیر می‌کند. این شرایط متفاوت در بسیاری از مناطق جنوبی جهان دیده می‌شود.

برای نمونه کشورهای کنیا و بنگلادش نیز از شرایط بد اقلیمی رنج می‌برند: شمال کنیا با خشکسالی طولانی‌مدت مواجه است که جوامع روستایی را در معرض خطر بیشتر گرسنگی قرار می‌دهد و سال گذشته، باران‌های سیل‌آسا یک‌چهارم بنگلادش را زیر آب برد و خانه‌های میلیون‌ها نفر را ویران کرد. اینها برخی از آخرین نمونه‌هایی هستند که نشان می‌دهد چگونه ۳.۶ میلیارد نفر در کشورهای درحال‌توسعه بار عمده بحران اقلیمی را تحمل می‌کنند که نقشی در ایجاد آن نداشته‌اند، البته این وضع پیش‌نمایشی از این واقعیت است که اگر جامعه جهانی فوراً اقدام‌های اقلیمی را افزایش ندهد، وضع «عادی جدید» برای این کشورها چگونه خواهد بود.

با توجه به قدرت، ثروت و مسئولیت کشورهای توسعه‌یافته در قبال بحران اقلیمی، این مسئولیت به‌ویژه بر دوش کشورهای ثروتمند در آمریکای شمالی و اروپا است که به کشورهای آسیب‌پذیر از تأثیرات اقلیمی کمک کنند و هرگز این امر به فوریت کنونی نبوده است. با وجود سهم ناچیزی که اکثر کشورهای آسیب‌پذیر در ایجاد تغییرات اقلیمی داشته‌اند، این کشورها جاه‌طلبانه‌ترین اقدام‌ها را برای مقابله با آن دنبال کرده‌اند، اما واقعیت این است که آن‌ها نمی‌توانند به تنهایی با این بحران مبارزه کنند. کمک کشورهای ثروتمند در این زمینه نه‌تنها کاری اخلاقی است، بلکه به کاهش چالش‌ها و هزینه‌های پیش ‌رو نیز کمک می‌کند. برای مثال، تلاش‌ برای بازسازی و بازیابی تخریب فیزیکی و اقتصادی ناشی از بلایای طبیعی، ‌کاهش مهاجرت پناهندگان اقلیمی و بازگشت آنان را به‌دنبال دارد که به‌دلیل غیرقابل سکونت شدن وطن خود مجبور به ترک آن شده‌اند.

تصمیم‌های اتخاذشده در مذاکرات اقلیمی سازمان ملل در سال گذشته در گلاسکو (COP26) بسیار کمتر از انتظارات کشورهای در حال‌ توسعه‌ آسیب‌پذیر از تغییر اقلیم بود. نمی‌توان بیشتر از این برای اقدام‌های مؤثر اقلیمی صبر کرد.

کنسرسیوم ACT2025 (ائتلاف برای تحول اقلیمی تا سال ۲۰۲۵) اخیراً دعوت برای اقدام اقلیمی کرد. این کنسرسیوم متشکل از هفت اندیشکده اقلیمی و کارشناسانی است که برای ارائه نتایج بلندپروازانه، متعادل، منصفانه و عادلانه در مذاکرات اقلیمی سازمان ملل، ارتقا و تقویت نیازها و اولویت‌های کشورهای آسیب‌پذیر در حال ‌توسعه و ترسیم راهی به سوی همبستگی جهانی بیشتر در حوزه تغییر اقلیم همکاری می‌کنند.

ائتلاف تحول اقلیمی ۲۰۲۵ (ACT2020) صدای کشورهای آسیب‌پذیر را در اجلاس سال جاری اعضای کنوانسیون تغییر اقلیم در مصر (COP27) تقویت می‌کند.

فراخوان جدید ائتلاف یادشده برای «ارتقای اقدام اقلیمی» از سوی تعدادی از سازمان‌های جهانی کشورهای جنوب تهیه شده است و پنج محور اصلی را مشخص می‌کند که برای پیشبرد اهداف اقلیمی و موفقیت اجلاس کاپ ۲۷ در مصر نیاز است:

۱- پر کردن شکاف کاهش انتشار برای دستیابی به هدف ۱.۵ درجه

در زمان برگزاری اجلاس گلاسکو (COP26)، دانشمندان ارزیابی هشیارکننده‌ای از انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۳۰ ارائه کردند. در صورت اجرای کامل برنامه‌ها و دسترسی به این اهداف کاهش تعیین‌شده از سوی کشورها، میزان گرمایش جهانی حداقل ۲.۵ درجه سانتی‌گراد تا پایان این قرن خواهد بود که مسیری فاجعه‌بار به‌ویژه برای کشورهای آسیب‌پذیر است. اگر تعهدهای کشورها برای دستیابی به خالص انتشار صفر تا اواسط قرن در نظرگرفته شود، افزایش دما را می‌توان تا حدود ۱.۹ درجه سانتی‌گراد نگه داشت. با این حال، اهداف ۲۰۳۰ برخی از کشورهای با نرخ بالای انتشار گازهای گلخانه‌ای به‌ حدی ضعیف هستند که مسیرهای قابل اطمینانی برای دستیابی به اهداف خالص انتشار صفر آنها ارائه نمی‌کنند. این موضوع نشان‌دهنده‌ یک «شکاف» عمده است.

پیمان اقلیمی گلاسکو (Glasgow Climate Pact) با به رسمیت شناختن فوریت پرداختن به این چالش، از کشورها می‌خواهد که «تعهدات خود را تحت موافقت‌نامه پاریس که با عنوان مشارکت‌های معین ملی (NDCs) شناخته می‌شود تا زمان اجلاس کاپ ۲۷ بازبینی و تقویت کنند» تا این اهداف کشوری با اهداف دمای جهانی هماهنگ شود.

به این ترتیب اعضای موافقت‌نامه پاریس به‌ویژه کشورهای عضو گروه هفت و گروه بیست باید در چارچوب سندهای مشارکت معین ملی به‌روز شده، متعهد به کاهش بیشتر انتشار گازهای گلخانه‌ای شوند تا دستیابی به هدف محدود کردن افزایش دمای جهانی به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد ـ آستانه دمایی که دانشمندان معتقدند از خطرناک‌ترین تأثیرات اقلیمی جلوگیری می‌کند ـ در دسترس باشد. وعده‌های بلندپروازانه‌تر اقلیمی اخیر به جهان کمک کرده است فاصله گرمایش را از ۴ درجه سانتی‌گراد به ۲.۱ درجه سانتی‌گراد کاهش دهد. با این حال، از آنجا که هر کسری از درجه گرمایش تفاوت زیادی در مقیاس تأثیرات اقلیمی و تأثیر آنها بر زندگی آسیب‌پذیرترین کشورها ایجاد می‌کند، میزان پیشرفت کنونی برای مهار این تأثیرات کافی نیست.

در اجلاس مصر، بر اساس «برنامه کاری برای جاه‌طلبی و اجرای کاهش» که در اجلاس کاپ ۲۶ ایجاد شد، کشورهای توسعه‌یافته باید در جاه‌طلبی اقلیمی پیشرو باشند. به‌ویژه که آنها با وجود سهم گسترده‌شان در بحران اقلیمی، در عمل به وعده‌های اقلیمی خود عقب مانده‌اند.

۲- جریان‌های مالی با کیفیت بالا و افزایش‌یافته

پس از اجلاس کاپ ۲۶، «با تأسف عمیق» به شکست کشورهای توسعه‌یافته در دستیابی به هدف کمک سالانه ۱۰۰ میلیارد دلاری وعده داده‌شده تا سال ۲۰۲۰ اشاره شد. این شکست، «شکاف اعتباری» را ایجاد کرد و توانایی کشورهای درحال‌توسعه را برای برنامه‌ریزی بیشتر اقدام‌های اقلیمی محدود ساخت.

کشورهای توسعه‌یافته باید منابع مالی کافی برای کمک به کشورهای درحال‌توسعه برای مقابله با تغییرات اقلیمی اختصاص دهند و مطمئن شوند این بودجه از طریق توانمندسازی جوامع برای پیگیری راه‌حل‌های سازگاری مورد نیاز، به آسیب‌پذیرترین کشورها کمک خواهد کرد. هدف و میزان این بودجه، پرداخت ۶۰۰ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۵ است، هدفی که کشورهای توسعه‌یافته هنوز در مسیر دستیابی به آن نیستند. همچنین باید تا سال ۲۰۲۵ تعادل تأمین مالی بین «کاهش انتشار» و «سازگاری» برقرار شود.

در نهایت، در فرآیند تعیین هدف مالی اقلیمی جمعی جدید برای دوره‌ پس از سال ۲۰۲۵، در حالی ‌که نقش ضروری تأمین مالی عمومی اقلیمی از سوی کشورهای توسعه‌یافته به‌رسمیت شناخته می‌شود، باید اهداف مالی شفافی برای مشارکت بخش خصوصی و سایر بازیگران غیردولتی نیز تعیین شود.

۳- افزایش تلاش‌ها برای اجرای اقدام‌های سازگاری

در اجلاس کاپ ۲۶ برنامه کاری «گلاسکو ـ شرم‌الشیخ» در مورد «هدف جهانی سازگاری» که از اجزای کلیدی موافقت‌نامه پاریس برای تقویت انعطاف‌پذیری و کاهش آسیب‌پذیری در برابر اثرات اقلیمی است، تصویب شد. هدف این برنامه ارزیابی پیشرفت به سوی هدف سازگاری و امکان اجرای آن است. اکنون، پیشرفت ملموس طبق برنامه به‌ویژه در حوزه هدف، داده‌ها و اندازه‌گیری و نیز روش‌های گزارش‌دهی نیاز است.

فوریت برای تقویت اقدام‌های سازگاری از این جهت اهمیت دارد که در گزارش گروه‌ کاری دوم از مجموعه گزارش ارزیابی ششم هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم تأکید شده است که هر یک‌دهم درجه گرمایش بیشتر، تهدیدها را برای مردم، گونه‌ها و زیست‌بوم‌ها تشدید می‌کند.

هرچند در اجلاس گلاسکو وعده دو برابر شدن بودجه سازگاری داده شد، اما این مبلغ با مقدار نیاز واقعی کشورهای آسیب‌پذیر فاصله زیادی دارد. در حال حاضر، ‌ بسیاری از این کشورها فاقد منابع مورد نیاز برای مدیریت تأثیرات تغییرات اقلیمی کنونی هستند و بدیهی است که برای تأثیرات بدتر در آینده اصلاً آمادگی ندارند.

با توجه به این شرایط، کشورها باید در چارچوب مذاکرات اقلیمی در اجلاس کاپ ۲۷ اقدام‌های سازگاری قوی‌تری را از جمله توافق بر سر هدف جهانی سازگاری، نحوه ردیابی پیشرفت و ارائه منابع مالی کافی و با کیفیت برای حمایت از ابتکارات سازگاری در جوامع محلی تدوین و اجرا کنند. ابتکارات سازگاری از بازسازی زیست‌بوم‌های ساحلی برای مهار طوفان‌ها گرفته تا رشد محصولات مقاوم در برابر خشکسالی را شامل می‌شود. برای موفقیت، دولت‌ها باید اطمینان یابند جوامع محلی قدرت تصمیم‌گیری در مورد تلاش‌های سازگاری را دارند.

به‌علاوه، برای پیشبرد اقدام‌های ملی و ارائه برآورد دقیق‌تر از نیاز مالی سازگاری، اعضای موافقت‌نامه پاریس باید برنامه‌های سازگاری ملی و گزارش‌های سازگاری خود را آماده و ارائه کنند.

۴- تأمین مالی برای ضرر و زیان  (loss and damage)

گزارش هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم آشکار می‌کند که حتی مؤثرترین اقدام‌های سازگاری نمی‌تواند از همه‌ «ضرر و زیان» ناشی از تغییر اقلیم جلوگیری کند، اما درخواست کشورهای آسیب‌پذیر از تغییر اقلیم در اجلاس کاپ ۲۶ برای تخصیص فوری تسهیلات مالی جدید برای ضرر و زیان از سوی کشورهای توسعه‌یافته رد شد. به ‌جای آن، مقرر شد کشورها مذاکرات گلاسکو را برای بحث در مورد ترتیبات تأمین مالی ضرر و زیان ادامه دهند.

در اجلاس کاپ ۲۷، کشورها فرصت دیگری خواهند داشت تا در نهایت سازوکاری را برای رفع این نیاز حیاتی ایجاد کنند و از فرآیندی برای تضمین تأمین مالی کافی، قابل دسترس، اضافی و متناسب با هدف، حداکثر تا اجلاس کاپ ۲۸ در سال ۲۰۲۳ اطمینان یابند.

در کاپ ۲۶ همچنین در خصوص عملیاتی کردن و تأمین مالی «شبکه سانتیاگو در مورد ضرر و زیان (SNLD)» تصمیم‌هایی اتخاذ شد. هدف این شبکه ارائه کمک‌های فنی به کشورهای آسیب‌پذیر درحال‌توسعه برای رسیدگی به «ضرر و زیان» به شیوه‌ای قوی و مؤثر است. انتظار می‌رود در کاپ ۲۷، کشورها در خصوص ترتیبات راه‌اندازی نهایی و رسمی آن به توافق برسند.

به‌طور خلاصه باید گفت کشورهای توسعه‌یافته باید متعهد شوند به‌طور خاص برای «ضرر و زیان» ناشی از تغییرات اقلیمی که بیش از حد توان کشورها و جوامع است، منابع مالی ارائه کنند. درحالی‌که چنین تأثیراتی ماهیت جهانی دارند، بیشترین آسیب را به آسیب‌پذیرترین افراد وارد می‌کنند، مانند جزایر کم ارتفاع که به‌دلیل بالا آمدن سطح دریاها ناپدید می‌شوند، کشاورزانی که دیگر قادر به حمایت از محصولات زراعی به‌دلیل گرمای شدید نیستند، یا جوامعی که مجبور به ترک سرزمین‌های اجدادی خود شده‌اند، دیگر نمی‌تواند از آنها حمایت کند. تاکنون کمک مالی در این زمینه به این جوامع ارائه نشده است و تنها اسکاتلند و استان والونیا در بلژیک بوده‌اند که به قربانیان ضرر و زیان ناشی از تغییر اقلیم کمک کرده‌اند، اما اکنون این بی‌عدالتی باید برطرف شود و کشورهای توسعه‌یافته ثروتمند باید رهبری را بر عهده بگیرند.

۵- اجرای کتاب مقررات پاریس  (Paris Rulebook)

اجرای برنامه اجرایی موافقت‌نامه پاریس که در اجلاس گلاسکو نهایی شد، برای تضمین شفافیت و پاسخگویی کشورها و بازیگران غیردولتی در قبال تعهدات خود بسیار مهم است. بدون اجرای این برنامه، پاسخگویی نمی‌تواند محقق شود و وعده‌های اقلیمی به‌ویژه تعهدات کشورهای توسعه‌یافته تحقق نمی‌یابد. نقش حیاتی کاپ ۲۷ در این رابطه این است که به‌عنوان نقطه‌ اجبار برای اجرا عمل کند. در این میان، پیشبرد فرآیندهایی مانند ارزیابی پیشرفت جهانی (GST) که فرآیند رسمی برای هدایت جاه‌طلبی‌ها از طریق ارزیابی پیشرفت جمعی کشورها به سمت اهداف موافقت‌نامه پاریس است، کلیدی خواهد بود.

نخستین فرآیند ارزیابی پیشرفت جهانی (GST) باید به‌گونه‌ای انجام شود که فراگیر باشد، آگاهی‌ها را افزایش دهد، مشارکت معنادار سازمان‌های جهانی کشورهای جنوب را تضمین کند و همچنین راه را برای دستیابی به نتیجه‌ جامع در زمینه ارتقای جاه‌طلبی‌های سندهای مشارکت معین ملی کشورها (NDCs) با در نظر گرفتن اصل عدالت هموار کند. از این طریق، باید اطمینان حاصل شود ‌دولت‌ها واقعاً شرایط و امکانات لازم برای دستیابی به اهدافی را که خود تعیین کرده‌اند، دارند و پیشرفت اقدام‌های اقلیمی به‌طور دقیق و شفاف اندازه‌گیری می‌شود.

به‌طور خلاصه، اندکی پس از برگزاری اجلاس کاپ ۲۷ یک‌چهارم راه دهه‌ای که دانشمندان معتقدند برای تعیین آینده‌ زندگی در این سیاره حیاتی است، پشت‌سر خواهیم گذاشت. جهان چه چیزی به‌عنوان نتیجه برای ارائه خواهد داشت؟ تغییرات اقلیمی پشت در منازل ماست و کشورهای آسیب‌پذیر زمانی برای از دست دادن ندارند. همه جهان باید در کنار هم باشد تا به‌سرعت و عادلانه به این بحران جهانی رسیدگی کند.

منبع: مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت