چهارشنبه که بیاید (۱۲ مردادماه) ۲۳ عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت و متحدانش (ائتلاف اوپک‌پلاس)، سی‌ویکمین نشست خود را برگزار می‌کنند، ائتلافی که در عمر حدود ۶ ساله خود فراز و فرودهای زیادی را پشت‌سر گذاشت؛ مهم‌ترین فرودش را باید شکست تاریخی نشست ششم مارس سال ۲۰۲۰ (۱۶ اسفندماه ۱۳۹۸) و مخالفت روسیه با پیشنهاد کاهش یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت از سوی اوپک و مهم‌ترین فرازش را هم بدون تردید نشست بیش از ۱۰ ساعته آوریل ۲۰۲۰ و توافق ۲۳ عضو ائتلاف اوپک با کاهش ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه‌ای تولید دانست.

فرود اوپک‌پلاس: ششمین روز سومین ماه (مارس) سال ۲۰۲۰ (۱۶ اسفندماه ۱۳۹۸) و در حالی که عمر نشست اوپک‌پلاس به عدد ۱۰ هم نرسیده بود را باید فرود این ائتلاف و شکست همکاری اوپک و غیراوپک نامید؛ روزی که روسیه دست رد به پیشنهاد کاهش یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت اوپک که برآمده از یکصدوهفتادوهشتمین نشست سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) بود، زد و اعلام کرد توافق کاهش یک میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه‌ای تولید نیز تا پایان ماه مارس (۲۰۲۰) معتبر است. عربستان، امارات و روسیه با شکست مذاکرات ماه مارس (۲۰۲۰) برای افزایش تولید نفت از ۵۰۰ هزار بشکه تا ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه پس از پایان ماه مارس اعلام آمادگی کردند، عربستان قیمت نفت خام صادراتی خود را کاهش داد و عراق و کویت نیز با تبعیت از عربستان قیمت نفت را کاهش دادند. این اقدام جنگ قیمت عربستان و روسیه را شعله‌ور کرد، در ماه مارس ۲۰۲۰ بلبشویی در بازار نفت که با مازاد عرضه روبه‌رو بود، به پا شد. قیمت نفت خام با اقدام دور از انتظار روسیه و عربستان در سومین ماه میلادی ۲۰۲۰ بیش از ۲۰ دلار کاهش یافت. رسانه‌ها پس از این نشست از اغما و مرگ اوپک‌پلاس گفتند، اما...

فراز اوپک‌پلاس: در حالی که بازار نفت و دنیا پس از نشست ماه مارس از اوپک‌پلاس ناامید شده و قیمت نفت در مسیر نزولی قرار گرفته بود، این ائتلاف جوان در بازگشتی تاریخی در آوریل ۲۰۲۰ به مرکز اصلی تصمیم‌گیری بازار نفت بازگشت، ۲۳ عضو اوپک‌پلاس در شرایطی که با لجبازی روسیه و عربستان در نشست ماه مارس سیل نفت روانه بازار شد و با همه‌گیری ویروس کرونا تقاضای نفت ۵ میلیون کاهش یافت، نهم آوریل ۲۰۲۰ (۲۱ فروردین‌ماه ۱۳۹۹) پس از متقاعد شدن روسیه و عربستان و حتی کشورهای مصرف‌کننده برای تعدیل شرایط بازار نفت در دهمین نشست خود به‌صورت ویدیوکنفرانس به مذاکره با یکدیگر پرداختند. مذاکراتی سخت، فشرده و طاقت‌فرسا که بیش از ۱۰ ساعت به درازا کشید و به‌دلیل مخالفت مکزیک با نحوه تخصیص سهمیه کاهش تولید به شکست انجامید، اما قرار نبود اوپک‌پلاس بار دیگر همانند مارس در شرایطی که بازار از نفت اشباع شده بود، تسلیم شود. ۱۲ آوریل (۲۴ فروردین‌ماه ۱۳۹۹) به جهان اعلام شد: «۲۳ کشور عضو اوپک و متحدانش برای کاهش مجموع تولید در سه مرحله به‌ترتیب ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه برای مدت دو ماه، ۷ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه برای ۶ ماه و ۵ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه برای یک سال و چهار ماه توافق کردند و مهلت این توافق امضاشده تا ۳۰ آوریل ۲۰۲۲ میلادی خواهد بود.» این توافق تاریخی یکم ماه مه ۲۰۲۰ برابر با ۱۲ اردیبهشت‌ماه ۹۹ وارد فاز اجرایی شد و اعضای اوپک و متحدانش در مسیر اجرایی کردن این توافق گام برداشتند. نفت در آن روزهای منفی (۲۰ آوریل ۲۰۲ برای نفت خام وست تگزاس اینترمدیت) تبدیل به کالای بی‌ارزش شده بود که تولیدکنندگان برای راحت شدن از دست آن حاضر بودند مبلغی هم پرداخت کنند.

سرمای مسکو و قزاقستان: اعضای اوپک‌پلاس از ابتدای سال ۲۰۲۱ و موج دوم جهان‌گیری کرونا سیزدهمین نشست خود را در روزهای سرد ژانویه (چهارم ژانویه ۲۰۲۱) به‌صورت ویدیوکنفرانس برگزار کردند، نشستی که با شکست مذاکرات چهارساعته در روز نخست، به روز دوم (پنجم ژانویه ۲۰۲۱) کشیده شد؛ در نشست سیزدهم دو پیشنهاد وجود داشت که تقریباً ۱۸۰ درجه با هم متفاوت بودند؛ گروهی موافق تداوم توافق کاهش تولید به مقدار ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز و گروهی دیگر خواهان تسهیل کاهش تولید به میزان روزانه ۵۰۰ هزار بشکه‌ای در روز و رسیدن رقم کاهش عرضه روزانه به ۶ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه بودند. روسیه و قزاقستان در گروه دوم قرار داشتند که به دلایلی مانند سرمای زمستان و افزایش مصرف داخلی موافق تمدید کاهش تولید نبودند و سرانجام موفق شدند مجوز افزایش تولید را دریافت کنند، بر اساس تصمیم این نشست مقرر شد روسیه و قزاقستان در فوریه و مارس (۲۰۲۱) روزانه ٧٥ هزار بشکه به تولید خود بیفزایند؛ به آن معنا که مجموع افزایش تولید روزانه دو کشور در ماه‌های یادشده ۱۵۰ هزار بشکه تعیین شد و دیگر کشورها هم افزایش تولید را متوقف کردند. سهم روسیه از این مقدار افزایش در دو ماه فوریه و مارس روزانه ۶۵ هزار بشکه و قزاقستان ۱۰ هزار بشکه تعیین شد، رقم کاهش تولید روزانه اوپک‌پلاس با این تصمیم در ماه فوریه (۲۰۲۱) به ۷ میلیون و ۱۲۵ هزار بشکه‌ و برای ماه مارس و ۷ میلیون و ۵۰ هزار بشکه‌ای در ماه مارس رسید. نشست سیزدهم یک تصمیم دیگر هم داشت و آن اینکه عربستان متعهد شد که تولید روزانه خود را در ماه‌های فوریه و مارس به‌صورت داوطلبانه تا یک میلیون بشکه کاهش دهد.

سد امارات: اوپک‌پلاس پس از نشست سیزدهم تا برگزاری هجدهمین نشست خود تا حدودی نشست‌های آرامی را پشت‌سر گذاشت، اما نشست ۲ اوت ۲۰۲۱ (۱۱ تیرماه ۱۴۰۰) پرحاشیه شد. امارات و قزاقستان در این نشست (هجدهم) خواستار تغییر سطح  پایه تولید خود شدند؛ مبنای محاسبه سطح پایه تولید عربستان و روسیه طبق توافق آوریل ۱۱ میلیون بشکه در روز و مبنای سطح پایه تولید ۱۸ کشور دیگر تولید اکتبر ۲۰۱۸ تعیین شد. این موضوع دلیل اعتراض امارات بود. با وجود مذاکرات فشرده و طولانی در این نشست امارات از خواسته خود کوتاه نیامد و این نشست نیمه‌تمام ماند. مخالفت با پیشنهاد امارات در حالی صورت گرفت که پیش از ابراز نگرانی و اعتراض امارات، نیجریه هم از همین موضوع ابزار ناخرسندی کرده بود و در تلاش بود تا سطح پایه تولید خود را افزایش دهد که از طریق دیگری به این مهم دست یافت. بیم شکست دوباره ائتلاف اوپک‌پلاس دوباره دنیا را فراگرفت و قیمت‌های نفت صعودی شد. مذاکرات پس از این نشست به‌صورت غیررسمی ادامه داشت تا اینکه در نوزدهمین نشست این ائتلاف در ۱۸ ژوئیه ۲۰۲۱ (۲۷ تیرماه ۱۴۰۰) حرف امارات به کرسی نشست و اعضای اوپک‌پلاس موافقت خود را با تغییر سطح پایه تولید کشورهای روسیه (۵۰۰ هزار بشکه)، عربستان (۵۰۰ هزار بشکه)، امارات (۳۳۲ هزار بشکه)، عراق (۱۵۰ هزار بشکه) و کویت (۱۵۰ هزار بشکه) از ماه مه ۲۰۲۲ اعلام کردند. افزایش قیمت‌های نفت در دوره احیای اقتصاد جهانی همه کشورهای عضو اوپک‌پلاس را تحریک کرده بود تا تولید خود را افزایش دهند و از فرصت به‌وجودآمده حداکثر استفاده را بکنند.

پایان تعهدات: اعضای اوپک‌پلاس از نشست نوزدهم تا بیست‌وهفتم بر سر افزایش ۴۰۰ هزار بشکه‌ای تولید (اوت تا دسامبر ۲۰۲۱ و ژانویه تا مه ۲۰۲۲)، در نشست بیست‌وهشتم برای افزایش ۴۳۲ هزار بشکه‌ای تولید (ژوئن ۲۰۲۲) و در نشست بیست‌ونهم و سی‌ام بر سر افزایش ۶۴۸ هزار بشکه‌ای تولید (ژوئیه و اوت ۲۰۲۲) به توافق رسیدند، روی کاغذ توافق اوپک‌پلاس و افزایش عرضه ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه‌ای تولید به پایان خط رسیده، اما آیا همه این مقدار وارد بازار شده است؟! ناظران و تحلیل‌گران معتقدند به علت ناتوانی برخی کشورها برای تولید در سطح سهمیه‌های اختصاص‌یافته هیچ‌گاه این مقدار در برخی از ماه‌ها به بازار عرضه نشده است. رویترز اخیراً در گزارشی عنوان کرده است ائتلاف اوپک‌پلاس با کمبود عرضه نفت در بازارها جهانی، در ماه ژوئن روزانه حدود ۳ میلیون بشکه کمتر از سهمیه‌های تعیین‌شده تولید کرده است.

سی‌ویکمین نشست: ۲۳ عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت و متحدانش (ائتلاف اوپک‌پلاس) سوم اوت (۱۲ مردادماه) سی‌ویکمین نشست خود را برگزار می‌کنند. در فاصله دو نشست جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا به ریاض سفر کرد و خواستار افزایش تولید نفت این کشور شد و کمی پس از این دیدار الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر روسیه با شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی درباره همکاری دو کشور در چارچوب توافق اوپک‌پلاس گفت‌وگو کردند، جنگ اوکراین و تحریم واردات نفت از سوی آمریکا و اروپا سبب شده تا کشورهای غربی به‌دنبال منابع جایگزین برای نفت روسیه باشند و به همین دلیل بر کشورهای عربی منطقه خاورمیانه به‌ویژه عربستان و امارات متحده عربی فشار وارد می‌کنند، اما آیا این کشور و اعضای اوپک‌پلاس قادر خواهند بود درخواست آمریکا را اجابت کنند؟! اظهارات مقام‌های سعودی نشان می‌دهد که آنها نگرانی‌هایی دارند که مانع از این می‌شود به خواسته آمریکا عمل کنند. مهم‌ترین موضوع حجم ظرفیت مازاد تولید عربستان و امارات است که پیش‌بینی می‌شود در صورت ادامه یافتن وضع موجود تا پایان ماه سپتامبر (۲۰۲۲) به حدود یک میلیون و ۲۵۰ هزار بشکه در روز برسد. کاهش سطح مازاد ظرفیت تولید در شرایطی که ذخیره‌سازی‌های نفت و فرآورده‌های نفتی هم در سطوح بسیار پایینی است ضربه‌گیر بازار نفت در برابر تکانه‌های جدید را از بین خواهد برد، بنابراین این موضوع به‌خودی‌خود می‌تواند قیمت‌های نفت را برخلاف تصور کشورهای غربی افزایش دهد. به همین دلیل عربستان تمایلی به افزایش تولید بیشتر نشان نمی‌دهد، ضمن اینکه تولید و صادرات نفت روسیه برخلاف پیش‌بینی‌های قبلی تاکنون کاهش نداشته و حتی زیادتر هم شده است. این موضوع هم می‌تواند یکی از نگرانی‌های سعودی‌ها باشد.

حیات اوپک‌پلاس: بیانیه همکاری کشورهای اوپک و داوطلب غیراوپک (Declaration of Cooperation) دهم دسامبر ۲۰۱۶ میلادی، پس از تجربه دو سال سقوط قیمت نفت در بازارهای جهانی نهایی و ژانویه ۲۰۱۷ اجرایی شد. مشورت و سیاست‌گذاری مشترک میان ۱۰ کشور تولیدکننده نفت از جمله روسیه در کنار ۱۳ عضو اوپک به اوپک‌پلاس شهرت یافت و اعضای این ائتلاف در عمر حدود ۶ ساله خود و در تلاطم قیمت نفت از نفت منفی تا ۲۰ دلاری و بیش از ۱۰۰ دلاری به همکاری خود ادامه دادند؛ این همکاری‌ها می‌تواند ادامه یابد، اما چگونه؟! آیا اوپک‌پلاس سهمیه‌های جداگانه را برای کشورهای عضو لغو می‌کند و تنها یک سقف کلی جمعی را تعیین می‌کند؟ آیا سهمیه‌های افزایشی جدید را تنها به کشورهای دارای ظرفیت مازاد تولید اعطا می‌کنند؟ آیا روسیه مثل ایران و ونزوئلا از تعدیل تولید در اوپک‌پلاس معاف خواهد شد؟ آیا...

رویا خالقی