هم‌زمان با لحظاتی که رؤسای جمهور سه کشور ایران - روسیه و ترکیه به میزبانی کشورمان، دستان خود را به نشانه اتحاد بالا برده و قابی مهم در فضای سیاسی دیپلماسی ثبت و پیامی مهم به جهان مخابره کردند، در صنعت نفت نیز با امضای تفاهم‌نامه‌ای میان ایران و روسیه، فصل جدیدی از مناسبات دو کشور در حوزه دیپلماسی انرژی رقم خورد؛ تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری که بخشی از اتحاد را در حوزه انرژی به تصویر کشید. تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری میان ایران و روسیه که از آن به‌عنوان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری خارجی در تاریخ صنعت نفت ایران یاد می‌شود، زمینه‌های استراتژیک و توسعه میدان‌های نفت و گاز با اولویت میدان‌های مشترک میان شرکت ملی نفت ایران و گازپروم روسیه را دربر می‌گیرد.
آنچه واضح است، ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گاز طبیعی جهان، ظرفیت بسیار بالایی برای تولید، انتقال و صادرات گاز طبیعی و مشارکت بیشتر در تأمین امنیت عرضه انرژی جهانی دارد. جمهوری اسلامی ایران با وجود تحریم‌های ظالمانه، یکجانبه و غیرقانونی آمریکا توانسته است با اتکا به توانمندی‌های نیروهای متخصص و متعهد و با بهره‌گیری از شرکت‌های داخلی و دانش فنی بومی، تولید گازطبیعی را افزایش دهد و پروژه‌های بزرگ و ارزشمندی را در بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی نفت و گاز اجرا کند.
این تفاهم‌نامه، زمینه‌هایی همچون توسعه میدان‌های گازی کیش و پارس شمالی، فشارافزایی میدان پارس جنوبی، توسعه ۶ میدان نفتی، سوآپ گاز و فرآورده‌های نفتی، تکمیل طرح‌های ال‌ان‌جی، احداث خطوط لوله صادرات گاز و دیگر همکاری‌های علمی و فناورانه را در بر می‌گیرد و طبق اعلام محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، از ۴۰ میلیارد دلار تفاهم‌نامه امضاشده با گازپروم روسیه ۲۵ میلیارد دلار برای توسعه میدان‌های گازی و تکمیل پروژه ال‌ان‌جی و ۱۵ میلیارد دلار برای توسعه ۶ میدان نفتی صرف خواهد شد که توسعه کرنج، آذر، چنگوله، آب‌تیمور و منصوری از جمله این میدان‌ها هستند. بر این اساس قرار است به‌سرعت کار مطالعات مفاد تفاهم‌نامه‌های که به امضا رسید، انجام شود و بلافاصله در صورت موافقت شرکت ملی نفت ایران، با پیشنهاد فنی و اقتصادی طرف سرمایه‌گذار و شرکت گازپروم وارد مرحله انعقاد قرارداد شویم که این همکاری‌ها از نوع بلندمدت خواهد بود.
افزون بر تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری امضاشده اخیر، هم‌اکنون قرارداد سرمایه‌گذاری در هفت میدان نفتی با شرکت‌های متعدد روسی وجود دارد که خجسته‌مهر ارزش این قراردادها را حدود ۴۰ میلیارد دلار اعلام کرده و گفته است، پیشرفت قابل توجهی دارند که میدان‌های آبان و پایدار غرب در منطقه غرب کشور از جمله این میدان‌ها هستند. توسعه دیپلماسی انرژی و همکاری‌های ایران با کشورهای همسایه هرچند به‌عنوان یکی از برنامه‌های جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم از نخستین روزهای کاری وی در اوایل شهریورماه در دستور کار قرار گرفت و حاصل جمع این سیاست راهبردی، دستاوردهای مختلف با کشورهای همسایه از روسیه تا قطر، عمان، ترکمنستان و حتی آمریکای لاتین بوده، اما در این میان نوع همکاری ایران و روسیه متفاوت از سایر همکاری‌هایی است که با رویکرد همگرایی منطقه‌ای دولت سیزدهم دنبال شده است.
اگرچه روابط ایران و روسیه در ادوار مختلف تاریخ همواره دارای فراز و فرودهایی بوده است، با نگاه به روابط انرژی ایران و روسیه از بدو روی کار آمدن دولت سیزدهم، تقویت و توسعه مناسبات و همکاری‌های دوجانبه با روسیه با سفر جواد اوجی، وزیر نفت به مسکو در دی‌ماه سال ۱۴۰۰ آغاز شد. جواد اوجی ۲۸ دی‌ماه پارسال، به‌عنوان رئیس ایرانی کمیسیون مشترک ایران و روسیه عازم مسکو شد؛ سفری که منتج به امضای اسناد مهمی برای توسعه میدان‌های نفت و گاز، پتروپالایشگاه و انتقال فناوری شد و وزیر نفت پس از دیدارهای فشرده در مسکو اعلام کرد: «به جرأت می‌گویم که یکی از پربارترین سفرها بود و بسیار بیشتر از آنچه انتظار داشتیم، حاصل شد.» آغازی قدرتمند که تا امروز تداوم داشته و دو کشور برتر دارنده ذخایر غنی گازی دنیا از آن مقطع تا امروز بارها قاب‌های همکاری هم را به تصویر کشیده‌اند. در این میان اگرچه هر نوع همکاری روس‌ها با برخورداری ۳۲ درصدی و ایران با برخورداری ۱۸ درصدی سهم گاز دنیا تا پیش از این با شائبه‌های رقابتی همراه بود، می‌توان گفت درست در این مقطع زمانی، ورق برگشته و اگر روزگاری صحبت از تصاحب بازارهای گاز در گستره جغرافیایی غرب و شرق از سوی روسیه مطرح بود؛ حالا این کشور هم مثل ایران با تحریم روبه‌روست و بسیاری از ایفای نقش‌های این کشور در عرصه انرژی جهان در حال تغییر بوده و بُعد رفاقتی دو کشور، بر وزنه رقابتی بودن آن غالب‌تر است.
از سویی، اتحاد دو کشور تحریمی ایران و روسیه در حالی رقم می‌خورد که موانع زیادی در مسیر همکاری‌ها با تحریم مرتفع شده است؛ از جمله آنکه تا پیش از این با توجه به اینکه شرکت‌های بزرگ روس، سهامداران اروپایی و آمریکایی داشته یا با شرکت‌های بزرگ آنها همکاری می‌کردند، در صورت هر نوع همکاری با ایران، مشمول تحریم‌ها می‌شدند. در نمونه‌ای دیگر بحث تبادلات مالی و بانکی مطرح بود که با توجه به تحریم ایران، موانع زیادی مقابل آن قرار داشت و مثال‌های زیاد دیگری که ایران به شکلی جدی به مقصد همکاری با روسیه و شرکت‌های آن تبدیل نشده بود، اما امروز دو کشور مشمول تحریم می‌توانند همکاری‌هایی را رقم بزنند که با بی‌اثر کردن تحریم، برای دو کشور مثمر باشد و مجموعه این عوامل امیدواری به تبدیل قرارداد شدن این تفاهم‌نامه بزرگ ۴۰ میلیارد دلاری را افزایش داده است.
آنچه نباید از نظر دور داشت، آنکه همانقدر که این تفاهم‌نامه با تبدیل به قرارداد شدن می‌تواند برای ایران مؤثر باشد، برای روسیه هم حایز اهمیت است. کافی است نگاهی به این آمار وزارت توسعه اقتصادی روسیه داشته باشیم که اعلام کرده انتظار دارد تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۲۲ سالانه ۷.۸ درصد کاهش یابد. سرمایه‌گذاری در دارایی‌های ثابت ممکن است ۱۹.۴ درصد کاهش یابد و گردش مالی خرده‌فروشی ممکن است ۸.۷ درصد در سال جاری کاهش یابد. این وزارتخانه انتظار دارد، نرخ بیکاری از ۴ درصد در سال گذشته، به ۶.۷ درصد افزایش یابد و درآمد واقعی قابل تصرف روس‌ها در سال جاری ۶.۸ درصد کاهش یابد. پیش‌بینی می‌شود، تورم از ۸.۴ درصد در سال ۲۰۲۱ به ۱۷ درصد در سال ۲۰۲۲ برسد. پس این تفاهم در ابعاد مختلف سرمایه‌گذاری، اشتغال و... برای طرف روسی مؤثر خواهد بود.
آنچه واضح است اینکه تغییر شرایط بین‌المللی و نظم جدید دنیا، ایران و روسیه را در عمیق‌ترین مناسبات راهبردی در ابعاد مختلف قرار داده؛ موضوعی که برخی کارشناسان به آن اذعان دارند.
دیپلماسی انرژی دولت سیزدهم مثبت است
حسن مرادی، استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران در ارزیابی خود از روابط ایران و روسیه و تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری اخیر که میان شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم به امضا رسید، می‌گوید: عملکرد دیپلماسی انرژی وزارت نفت دولت سیزدهم را مثبت می‌دانم.
وی با اشاره به اینکه روس‌ها در روابط خود با ما (ایران) فراز و نشیب‌های زیادی داشته‌اند، اشاره می‌کند: در دوره کنونی، فصل جدید و متفاوتی میان روابط ایران و روسیه را شاهد هستیم. به آن دلیل که حالا روسیه هم مثل ما تحریم است و این قول را داده که این قرارداد را به مرحله اجرا برساند.
استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران ادامه می‌دهد: در این میان، خبر خوشی که منتشر شد، آنکه از موضوعات این تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری، همکاری در زمینه ال‌ان‌جی بود. این موضوع برای کشورما از آن رو اهمیت دارد که در نگاه به عملکرد کشورهای مختلف در زمینه بهره‌گیری و توسعه ال‌ان‌جی، می‌بینیم که کشورهای همسایه و دنیا به این سمت رفته‌اند و پیشرفت‌های زیادی هم به‌دست آورده‌اند. این در حالی است که کشور ما در این مسیر کاملاً عقب مانده و با این تفاهم‌نامه، می‌توان آن را جبران کرد و به توسعه آن امیدوار بود؛ آن هم در شرایطی که حتی کشورهای مراکش، شاخ آفریقا و ... به این مسئله تجهیز شده‌اند.
مرادی معتقد است: با این تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری که میان ایران و روسیه به امضا رسید، اگر روس‌ها بتوانند موضوع توسعه ال‌ان‌جی را در کشور ما به ثمر برسانند، به تحول بزرگی دست یافته‌اند که می‌تواند قدرت چانه‌زنی ما را نه‌تنها در سطح منطقه، بلکه در کل جهان ارتقا دهد و در فضای کنونی متأثر از ناآرامی‌های اوکراین و روسیه که مسئله کمبود گاز برای کشورهای اروپایی را نشانه رفته است، هم برای ما و هم برای اروپا کارگشا باشد. در این صورت، نیازی به پیگیری مسیرهای مختلف خطوط لوله گاز هم نخواهد بود و محموله‌های گازی صادر خواهد شد.
وی ادامه می‌دهد: در زمینه سفر پوتین به ایران نباید از این خبر خوش هم گذشت که روبل در بورس رفت و مبادلات ارزی کشورها می‌تواند دریچه‌ای به دنیای بهتر و به موازات آن مرتفع‌کننده مشکلات تحریمی باشد.
این کارشناس حوزه انرژی در ادامه گفت‌وگو می‌گوید: به بهانه تفاهم‌نامه مذکور، این درخواست را هم از دست درکاران دولت به‌ویژه بخش اقتصادی دارم که با توجه به اینکه فرصت‌ها مثل ابر و باد از دست می‌رود، از امروز تا زمستان چند ماه باقی نمانده، بنابراین باید از امروز خودمان را تجهیز کنیم تا در دنیای انرژی، حرفی برای گفتن داشته باشیم. از دولت‌مردان تقاضا دارم که از تمام توان خود استفاده کرده و مسیرهای در دسترس موجود از جمله ترکیه و... را دریابند تا گاز کشور را به مقصد اروپا روانه سازیم. اگر تلاش کنیم و از نیروهای توانمند داخلی استفاده کرده و به سرمایه داخلی تکیه کنیم، می‌توانیم بر مشکلات فائق آییم و در عرصه گاز جهان، حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشیم.
منبع: هفته‌نامه مشعل
نظر شما