به گزارش شانا، مدیریت کل امور اوپک و روابط با مجامع بین‌المللی انرژی وزارت نفت طی گزارشی به بررسی و مرور تحولات سال ۲۰۲۲ و ارائه چشم‌انداز کوتاه‌مدت سال ۲۰۲۳  بازارهای جهانی نفت خام پرداخت، این گزارش هم‌زمان با پایان سال ۲۰۲۲ میلادی منتشر شده است:

«با آغاز سال نو میلادی تحولات بازار نفت در سال ۲۰۲۲ و چشم‌انداز ۲۰۲۳ بررسی شده است. تلاش بر این است که عوامل مؤثر بر بازار در سال گذشته میلادی و سال آینده بررسی ‌شود. باید اذعان کرد که پارسال، سال پرفراز و نشیب در بازار نفت بوده و تحولات عمیقی در این بازار صورت گرفته است. این تحولات باعث شده است که چشم‌انداز سال آینده دارای نااطمینانی‌های زیاد باشد و در پی آن بسیاری از مؤسسات معتبر در پیش‌بینی‌های خود دچار تردید شوند و بیشتر مؤسسه‌ها منتظر تثبیت بازار هستند. در این گزارش کوتاه سعی شده به تمامی این مسائل پرداخته شود.

مرور تحولات سال ۲۰۲۲ بازار نفت

تحولات بازار نفت در سال ۲۰۲۲ دو روند متفاوت را در نیمه نخست و نیمه دوم سال تجربه کرد. در حالی که روند بهبود اقتصاد جهانی با روندی متفاوت بین مناطق مختلف در بیشتر سال ۲۰۲۲ تداوم داشت، با کاهش قابل‌توجهی در سه ماهه پایانی سال روبه‌رو شد. قیمت نفت در سه ماه نخست و دوم سال ۲۰۲۲ با توجه به روند بهبود اقتصاد جهانی و در ادامه با تشدید تنش‌های ژئوپولیتیکی در اروپا با روندی افزایشی همراه بود. سیاست‌های انقباضی پولی از سوی بانک‌های مرکزی و نگرانی در مورد بحران احتمالی انرژی در منطقه یورو باعث افزایش قیمت‌ها شد.

سیاست‌های اتحادیه اروپا در پر کردن ذخیره‌سازی‌های راهبردی گاز از یکسو سبب افزایش قیمت گاز و بالا رفتن تقاضا نفت‌خام به‌منظور جایگزینی در نیروگاه‌ها شد، از سوی دیگر به تسریع در افزایش ظرفیت تولید برق از منابع غیر فسیلی با توجه به افزایش قیمت‌های سوخت‌های فسیلی در نیمه نخست سال انجامید، اما در نیمه دوم سال ۲۰۲۲، با توجه به شیوع مجدد ویروس کووید-۱۹ در چین و سیاست سخت‌گیرانه کووید صفر از سوی این کشور، رشد تولید ناخالص داخلی این کشور در نیمه دوم سال ۲۰۲۲ تحت تأثیر قرار گرفت و با توجه به کاهش فعالیت‌های اقتصادی در کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (اوئی‌سی‌دی)، تقاضای نفت در بازار نیز رشد کمتری داشت.

با توجه به تکمیل ذخیره‌سازی گازی مطابق برنامه‌های ازپیش‌تدوین‌شده در اروپا و کاهش نگرانی‌ها در رابطه با بحران انرژی در فصل زمستان اروپا، همچنین آزادسازی مرحله‌ای ذخایر راهبردی نفت‌خام از سوی کشورهای عضو اوئی‌سی‌دی، قیمت نفت‌خام در نیمه دوم سال با روند نزولی همراه بود.

از سوی دیگر تصمیم‌های سازنده اعضای اوپک پلاس مشارکت‌کننده در بیانیه همکاری مشترک (DoC) با توجه به شرایط بازار سبب ایجاد ثبات و تعادل بیشتر در بازار جهانی نفت در سال ۲۰۲۲ شد. در مقایسه با سال گذشته، قیمت سبد نفتی اوپک ۳۱.۰ دلار یا ۴۴.۶ درصد افزایش را نشان می‌دهد، به‌نحوی که از میانگین ۶۹ دلار و ۴۵ سنت برای هر بشکه در سال گذشته میلادی به میانگین ۱۰۰ دلار و ۴۵ سنت به ازای هر بشکه در سال ۲۰۲۲ رسیده است.

شایان ذکر است مطابق با تازه‌ترین گزارش‌ ماهانه اوپک، رشد تولید ناخالص داخلی جهان در سال ۲۰۲۲ برابر ۲.۸ درصد برآورد شده است. در کشورهای آمریکایی و اروپایی عضو اوئی‌سی‌دی، تقاضای سوخت حمل‌ونقل کمتر از حد انتظار بود و به رشد سالانه تقاضای جهانی نفت‌خام ۱.۴ میلیون بشکه در روز برای کشورهای‌ عضو اوئی‌سی‌دی  منجر شد.

هم‌زمان با تأثیر سیاست‌های پولی بانک‌های مرکزی بر اقتصاد جهانی و تقاضای نفت‌خام، قرنطینه مجدد در چین به‌شدت بر تقاضای نفت تأثیر گذاشت و این کشور در سال ۲۰۲۲ تقاضای نفت را کاهش داد، به‌طوری که رشد سالانه تقاضای نفت‌خام در کشورهای غیر اوئی‌سی‌دی، به ۱.۲ میلیون بشکه در روز رسید.

بر این اساس رشد تقاضای جهانی نفت‌خام نیز در سال ۲۰۲۲ سالانه ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز بوده است.

از سوی دیگر در سمت عرضه نفت، رشد عرضه نفت غیراوپک تداوم یافت. شرکت‌های تولیدکننده نفت شیل ایالات متحده به تمرکز بر ارائه سود به سهامداران ادامه داده و با توجه به هزینه‌های تولید بالاتر در بحبوحه کمبود زنجیره تأمین و تورم بالا، رشد تولید را محدود کرده‌اند.

محرک‌های اصلی رشد تولید غیراوپک در سال ۲۰۲۲ کشورهای آمریکا، کانادا، گویان، روسیه، چین و برزیل بوده‌اند. رشد عرضه غیراوپک در سال ۲۰۲۲ معادل ۱.۹ میلیون بشکه در روز برآورد شده است، همچنین با توجه به افزایش ذخیره‌سازی تجاری نفت در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال گذشته، سطح ذخیره‌سازی نفت کشورهای عضو اوئی‌سی‌دی در پایان سال ۲۰۲۲، معادل ۱۱۴ میلیون بشکه کمتر از متوسط پنج ساله ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ خواهد شد.

سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی غیراوپک در سال ۲۰۲۲ حدود ۴۲۴ میلیارد دلار برآورد شده است که نسبت به سال گذشته ۱۹ درصد افزایش یافته است. در زیر با توجه به روند تغییرات قیمت نفت، اهم تحولات بازار در ماه‌های مختلف سال را به‌صورت خلاصه مرور می‌کنیم.

۲- چشم‌انداز ۲۰۲۳ بازار نفت

نیروهای متضاد موجود در بازار نفت نشان می‌دهد پیش‌بینی کوتاه‌مدت وضعیت این بازار با درجه بالایی از نااطمینانی همراه است. در ابعاد کلان انتظار کاهش رشد اقتصادی و حتی رکود در آمریکا و اروپا در سه ماه چهارم سال ۲۰۲۲ و سه ماه نخست سال ۲۰۲۳ از کلیدی‌ترین عوامل تضعیف‌کننده قیمت محسوب می‌شود، اما به‌طور هم‌زمان پیش‌بینی کاهش محدودیت‌های جابه‌جایی در چین به‌دلیل سیاست کرونا- صفر امکان دارد اقتصاد این کشور را دوباره فعال و تحریک کند و تقاضای نفت را همراه با تقویت حجم فعالیت‌های اقتصادی افزایش دهد.

در ابعاد خرد، کاهش عرضه نفت روسیه به‌دلیل توقف کامل واردات نفت خام از روسیه از سوی اروپا مهم‌ترین عامل اعلام شده است، اگرچه اعمال سقف قیمتی برای خرید نفت‌خام صادراتی روسیه نیز بر ابعاد این موضوع خواهد افزود و حداقل در کوتاه‌مدت بر قیمت‌های نفت فشار افزایشی وارد خواهد کرد. با توجه به این نیروهای متفاوت و ناهمسو اثرگذار بر بازار نفت، تصویر آینده بازار نفت در آینده چندان روشن نیست. در ادامه این گزارش به‌صورت مختصر به مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر عرضه و تقاضای نفت پرداخته شده و پس از پیش‌بینی وضعیت تراز عرضه و تقاضای نفت قیمت نفت در سال آینده میلادی، قیمت نفت تا پایان سال ۲۰۲۳ برآورد شده است.

۲-۱- چشم‌انداز تقاضای نفت

مطابق با تازه‌ترین گزارش‌ ماهانه اوپک، رشد تولید ناخالص جهان برای سال آتی ۲.۵ درصد پیش‌بینی شده و انتظار می‌رود تقاضای جهانی نفت ۲.۲ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال قبل افزایش یابد. این در حالی است که منابع دیگر نظیر آکسفورد انرژی پیش‌بینی کرده، تقاضای نفت در سال ۲۰۲۲ برابر ۱.۸ میلیون بشکه در روز باشد و سپس در سال ۲۰۲۳ با ۳۰۰ هزار بشکه در روز کاهش به ۱.۵ میلیون بشکه در روز برسد.

اکنون انتظار بر این است که تقاضای نفت در سه ماهه چهارم ۲۰۲۲ و سه ماهه اول ۲۰۲۳ به ترتیب ۹۱۰ و ۵۹۰ هزار بشکه در روز کاهش یابد که مهم‌ترین عامل آن تضعیف رشد اقتصادی به‌ویژه در اقتصاد کشورهای پیشرفته است. رشد تقاضای نفت در کشورهای عضو اوئی‌سی‌دی در آمریکا بر اساس گزارش‌های ماهانه اوپک، برای سال ۲۰۲۳ حدود ۳۰۰ هزار بشکه در روز تخمین زده شده و این رقم برای کشورهای اروپایی این سازمان ناچیز و در حدود ۴۰ هزار بشکه در روز است.

اما در عین حال عوامل تقویت‌کننده‌ای نیز برای رشد مصرف نفت در سال ۲۰۲۳ وجود دارد. در کشورهای غیر اوئی‌سی‌دی، پیش‌بینی می‌شود تقاضای نفت ۱.۹ میلیون بشکه در روز افزایش یابد که چین و هند بیشترین رشد را خواهند داشت. انتظار لغو بخشی از محدودیت‌های مرتبط با کرونا - صفر در چین در سال آینده میلادی از مهم‌ترین محرک‌های رشد مصرف نفت در سال ۲۰۲۳ است و برآورد می‌شود تقاضای نفت چین در سال ۲۰۲۳ حدود ۵۵۰ هزار بشکه در روز افزایش داشته باشد.

شایان ذکر است که در بیستمین کنگره ملی چین محدودیت‌های کرونایی برای مسافران بین‌المللی به چین لغو شده که این موضوع تقاضا برای مسافرت به چین را افزایش داده است. افزون بر این، تداوم رشد تقاضا برای سوخت‌جت به‌ میزان ۶۸۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ از عوامل اصلی مصرف نفت خواهند بود که می‌تواند اثر منفی رکود اقتصادی را تا حدودی جبران کند.

۲-۲- چشم‌انداز عرضه نفت

چشم‌انداز تولید نفت روسیه یکی از تعیین‌کننده‌ترین عوامل در وضعیت عرضه نفت در کوتاه‌مدت است. در ماه نوامبر ۲۰۲۲ بدون لحاظ کردن صادرات نفت از طریق خط لوله، صادرات نفت خام روسیه به اروپا ۹۷۰ هزار بشکه در روز در مقایسه با پیش از تنش روسیه - اوکراین (متوسط ماه ژانویه و فوریه ۲۰۲۲) کاهش داشته است، اما به‌طور هم‌زمان ۱.۱۴ میلیون بشکه در روز از نفت خام روسیه به فروشندگان آسیایی (به‌ویژه چین و هند) فروخته شده است، بنابراین صادرات نفت خام روسیه در فاصله ماه‌های مارس - نوامبر ۲۰۲۲ (پس از تنش روسیه - اوکراین) در مقایسه با ماه‌های ژانویه و فوریه ۲۰۲۲ (قبل از تنش ژئوپولیتیکی) ۲۸۴ هزار بشکه در روز افزایش نشان می‌دهد.

این موضوع در رابطه با فرآورده‌های نفتی روسیه نیز صادق است و در مجموع می‌توان گفت صادرات نفت (مجموع نفت خام و فرآورده‌های نفتی) روسیه در دوره بعد از تنش ژئوپولیتیکی در مقایسه با دوره پیش از آن با رشد میانگین ۳۲۹ هزار بشکه در روز روبه‌رو شده است.

حال با توجه به برنامه‌های توقف واردات نفت خام و فرآورده‌های نفتی از روسیه به اروپا و سیاست سقف قیمتی، انتظار بر این است که تا انتهای سال ۲۰۲۳ به‌طور میانگین ۲ میلیون بشکه در روز از صادرات نفت روسیه از این محل کاهش یابد که یک میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در روز از آن به کشورهای ثالث به‌ویژه هند فروخته خواهد شد، بنابراین پیش‌بینی می‌شود در افق پایان سال ۲۰۲۳ تولید نفت روسیه حدود ۹۰۰ هزار بشکه در روز در مقایسه با سال قبل کاهش داشته باشد.

با در نظر گرفتن تحولات تولید نفت روسیه، پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۳، عرضه غیراوپک یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز نسبت به سال پیش افزایش یابد.

انتظار می‌رود تولید نفت محدود ایالات متحده و آغاز به تولید میدان‌های فراساحلی در آمریکای لاتین و دریای شمال سبب رشد عرضه شوند. انتظار می‌رود ایالات متحده با سهمی حدود ۷۵ درصد از رشد کل، پیشتاز باشد و پس از آن نروژ، برزیل، کانادا، قزاقستان و گویان قرار دارند، البته کاهش عرضه روسیه به‌دلیل تحریم‌های اتحادیه اروپا، عامل اصلی مؤثر در کاهش رشد عرضه نفت غیراوپک در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال پیش از آن است.

کاهش عرضه نفت کشورهای غیراوپک پلاس به‌دلیل تعطیلی برنامه‌ریزی‌نشده و محدودیت ظرفیت تولید ناشی از کاهش یا توقف سرمایه‌گذاری، چالش‌های عملیاتی و زیست‌محیطی مهم‌ترین محرک اصلی ضعف در رشد عرضه نفت در کوتاه‌مدت است، البته پیش‌بینی لغو نشدن تحریم‌های صادرات نفت ایران در کوتاه‌مدت بر ضعف چشم‌انداز تولید نفت در کوتاه‌مدت افزوده است.

این در شرایطی است که بسیاری از کشورهای عضو اوپک پلاس نیز در شرایط فعلی توان تولید منطبق با سهمیه‌های خود را ندارند و شکاف بین تولید واقعی این کشورها و سهمیه‌های اعلامی آنها به‌تدریج در حال زیاد شدن است.

این موضوع از عواملی است که میزان کاهش واقعی تولید نفت اوپک‌پلاس در بازار نفت کمتر از مقدار اعلامی این سازمان، یعنی ۲ میلیون بشکه در روز محقق شده است، بنابراین تأثیر محدودی را بر تقویت قیمت نفت داشته است. بر اساس برآورد آکسفورد انرژی میزان واقعی کاهش تولید نفت خام در ماه نوامبر ۲۰۲۲ تنها ۷۲۰ هزار بشکه در روز بوده که با ۲ میلیون بشکه در روز فاصله زیادی دارد.

۲-۳- تراز عرضه و تقاضای نفت

بر اساس برآوردهای دبیرخانه اوپک، مقدار عرضه نفت در سال ۲۰۲۲ به‌میزان ۴۱۰ هزار بشکه در روز بیشتر از تقاضای آن تخمین زده شده است. انتظار می‌رود مازاد عرضه در سال ۲۰۲۳ با شدت کمتری تداوم یابد و در سه ماهه پایانی سال معکوس شود و تقاضای نفت به‌میزان ۳۰۰ هزار بشکه در روز بیشتر از عرضه نفت باشد.

این برای نخستین‌بار از سه ماه نخست ۲۰۱۶ است که بازار نفت با ۶ فصل متوالی مازاد عرضه نفت یعنی از سه ماهه دوم سال ۲۰۲۲ تا سه ماه سوم سال ۲۰۲۳ مواجه خواهد بود، به‌طوری که مقدار عرضه نفت در سال ۲۰۲۳، ۵۸۰ هزار بشکه در روز بیشتر از تقاضای آن برآورد شده است، با توجه به مازاد تراز عرضه و تقاضا، انتظار می‌رود سطح ذخیره‌سازی نفت کشورهای عضو اوئی‌سی‌دی در سال ۲۰۲۳، معادل ۵۸ میلیون بشکه کمتر از میانگین پنج ساله ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ شود،‌ البته همراه با احیای دوباره اقتصاد چین در نیمه دوم سال ۲۰۲۳، انتظار تغییر نیافتن برنامه عرضه کشورهای اوپک‌پلاس و حفظ تحریم‌های صادرات نفت ایران، منابع دیگر نظیر آکسفورد انرژی پیش‌بینی کرده‌اند که کمبود عرضه نسبت به تقاضا در بازار نفت از سه ماهه دوم سال ۲۰۲۳ اتفاق افتد، به‌طوری که تقاضای نفت به‌میزان ۴۳۰ هزار بشکه در روز بیشتر از عرضه نفت در سال ۲۰۲۳ باشد.

۲-۴- پیش‌بینی قیمت نفت

بر اساس پیش‌بینی آکسفورد انرژی قیمت نفت‌خام برنت در سال ۲۰۲۲ به‌طور میانگین در سطح ۱۰۱.۲ دلار برای هر بشکه تثبیت خواهد شد و این رقم در سال ۲۰۲۳ باوجود قطعیت نداشتن بازار نفت به ۹۴.۲ دلار در هر بشکه تنزل خواهد کرد. پیش‌بینی کاهش رشد اقتصادی و تقاضای نفت در سه ماه نخست ۲۰۲۳ باعث می‌شود قیمت نفت برنت در این بازه زمانی روندی تضعیف‌شونده را طی کند و میانگین قیمت نفت برنت در سه ماه نخست ۲۰۲۳ به کمتر از ۹۰ دلار در هر بشکه برسد.

این در شرایطی است که انتظار می‌رود به‌تدریج در نیمه دوم سال ۲۰۲۳ همراه با تقویت رشد اقتصادی به‌ویژه به‌دلیل لغو محدودیت‌های کرونا - صفر در چین قیمت‌های نفت برنت دوباره روند افزایشی بیابد و از ۱۰۰ دلار در هر بشکه عبور کنند.

۲-۵- روند سرمایه‌گذاری

هرچند سرمایه‌گذاری سالانه بالادستی صنعت نفت حتی با احتساب تورم در سال‌های اخیر کمتر از میزان سرمایه‌گذاری سالانه پیش از کروناست، اما پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۳ سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی غیراوپک به ۴۵۹ میلیارد دلار برسد که نسبت به پارسال درصد افزایش داشته باشد.