سال ۱۴۰۱ را می‌توان یکی از پرمشغله‌ترین سال‌ها در حوزه تأمین و توزیع سوخت کشور دانست. فروردین ۱۴۰۱ بود که با رشد مصرف بنزین در بخش حمل‌ونقل، جواد اوجی، وزیر نفت درباره نزدیک شدن ارقام ظرفیت پالایشی و مصرف بنزین به یکدیگر و پرداخت سالانه ۸۰ میلیون دلار یارانه سوخت در کشور هشدار داد. رشد مصرف بنزین در بخش حمل‌ونقل پس از افول دوساله ایام کرونا، گرمای بی‌سابقه هوا در تابستان، رشد مصرف برق کشور، نیاز مبرم به سوخت نیروگاهی، کاهش بی‌سابقه و پایدار دمای هوا در زمستان، سوخت‌رسانی در سیل‌ تابستانی و چند زلزله در نقاط مختلف کشور سبب شد شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی به‌عنوان واحد تأمین و توزیع سوخت کشور، سال سختی را در حوزه تأمین و توزیع سوخت پشت سر بگذارد که البته این شرکت به‌عنوان تنها واحد تأمین و توزیع سوخت در کشور، با تلاش شبانه‌روزی کارکنان خود، این بحران‌های پرشمار را یکی پس از دیگری مدیریت کند و از این آزمون سربلند بیرون بیاید. تأمین سوخت ناوگان زمینی، هوایی، دریایی و ریلی کشور، در کنار این عملیات‌های ویژه از سوی مدیران و کارکنان شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در ستاد تا تمامی نواحی سی‌وهفت‌گانه این شرکت در طول سال که به‌دلیل مصرف قابل‌ملاحظه و عددهای بسیار بزرگ مصرف گاز و برق بود، پارسال به‌خوبی مدیریت و بدون کمترین نارضایتی از سوی نهادهای دولتی، خصوصی و مردم مدیریت شد. شانا در گفت‌وگو با جعفر سالاری‌نسب، مدیر عملیات شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، چالش‌های پی‌درپی و نحوه مدیریت عملیات‌های ویژه تأمین سوخت را مرور کرده‌ است که از نظرتان می‌گذرد:

سال ۱۴۰۱ پس از افول دوساله مصرف به‌دلیل شیوع ویروس کرونا، با افزایش خیره‌کننده مصرف نوروزی کلید خورد، توزیع سوخت در این روزها چگونه مدیریت شد؟

بله سال ۱۴۰۱ را با سوخت‌رسانی نوروزی در شرایطی آغاز کردیم که پس از دو سال از گذشت شیوع ویروس عالم‌گیر کرونا و فروکش کردن بیماری کرونا، حجم سفرها به مقدار قابل‌ملاحظه‌ای افزایش یافته و مصرف بنزین کشور در روز ۲۸ اسفندماه ۱۴۰۰، با ثبت رکوردی تازه به ۱۳۱ میلیون لیتر رسیده بود. با توجه به پیش‌بینی‌ها برای افزایش مصرف در نوروز، کارکنان ستاد و مناطق شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در آماده‌باش کامل بودند تا سوخت را به بهترین شکل ممکن بدون کوچک‌ترین وقفه به‌دست مردم برسانند.

رقم مصرف بنزین در این ایام در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته (سال ۱۴۰۰)، به‌طور میانگین به بیش از ۱۰۷ میلیون لیتر در روز رسیده بود. همکاران ما به‌صورت ۲۴ ساعته در مبادی تولید و توزیع حضور داشتند تا رشد ۳۰ درصدی مصرف را به بهترین شکل ممکن تأمین و مدیریت کنند و خوشبختانه با تدابیر اندیشیده‌شده و ذخیره‌سازی‌های مناسب در ایام نوروز، بنزین نوروزی سال ۱۴۰۱ بدون کمترین کمبود و چالشی توزیع شد.

تابستان سال ۱۴۰۱ داغ‌ترین روزها در چند سال گذشته را تجربه کردیم. در شرایطی که وضع شبکه توزیع برق در کشور حاکی از کمبود ۱۴ تا ۱۵ هزار مگاواتی برق در تابستان سال ۱۴۰۱ بود و همین موضوع حساسیت سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها را دوچندان می‌کرد، باران‌های سیل‌آسای تابستانی اغلب نقاط کشور را فراگرفته بود و این بار شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی باید در کنار رشد فزاینده مصرف در بخش خودرویی، تأمین سوخت نیروگاهی، همچنین تأمین سوخت نقاط سیل‌زده را نیز به انجام برساند. در این ایام چه گذشت؟

بله پس از فراغت از سوخت‌رسانی نوروزی، رشد خیره‌کننده مصرف سوخت خودروها در کشور ادامه یافت و در تابستان به اوج خود رسید، به‌نحوی که مصرف در بعضی از روزهای تابستان رکورد ‌زد و به‌طور میانگین به بیش از ۱۱۰ میلیون لیتر رسید. در چنین شرایطی، با گرمای شدید هوا و کمبود برق و کاهش ساعت کار ادارات به‌منظور مدیریت مصرف برق، اهمیت سوخت‌رسانی نیروگاهی نیز دوچندان شد و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی تمامی ظرفیت ناوگان و زیرساخت‌های لجستیکی خود را برای تأمین و توزیع مناسب سوخت به‌کار گرفت. در این شرایط باران‌های سیل‌آسای ابتدای مردادماه کل کشور را فراگرفت و سوخت‌رسانی به مناطق سیل‌زده نیز آغاز شد. تهران، کرمان و فارس از مهم‌ترین مناطقی بودند که درگیر این بحران بودند. پس از وقوع طوفان و سیل در منطقه امامزاده داوود (ع) در غرب تهران، بلافاصله کارگروه بحران شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در منطقه تهران و انبار کن تشکیل شد. امکانات، نفت‌کش‌ها و نیروهای عملیاتی و رؤسای نواحی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در حالت آماده‌باش قرار گرفتند و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی منطقه تهران عضو تیم کمیته مدیریت بحران شد و شبانه‌روزی اوضاع را رصد و کنترل می‌کرد. خوشبختانه به تأسیسات، انبارها و جایگاه‌ها آسیبی وارد نشده بود، اما سیل در برخی روستاها خساراتی وارد کرده بود و در برخی نقاط مثل فیروزکوه، نفت سفید و محموله‌های ویژه ارسال شد و سوخت‌رسانی به خودروهای امدادی راهداری نیز در دستور کار قرار گرفت.

در کرمان نیز شرایط ویژه بود، اما خوشبختانه کمبودی در ذخایر نبود و سیل در این منطقه نیز آسیبی به تأسیسات وارد نکرده بود. بارگیری فرآورده در انبارهای منطقه کرمان طبق روال عادی ادامه داشت و همه جایگاه‌های فعال بودند و سوخت‌رسانی به مردم و خودروها در همان دقایق اولیه انجام شد. سیل بیشتر در نواحی شهربابک و حوزه شهرستان رفسنجان اتفاق افتاده بود، اما در همه مناطق، مدیریت بحران نشست‌هایی را پیش‌بینی کرد و سوخت‌رسانی ویژه به این نواحی و نظارت بر سوخت‌رسانی در همه مناطق استان کرمان در دستور کار قرار گرفت. در همین حال سوخت خودروهای سنگین راهداری تأمین شد و رؤسای نواحی از طریق ستاد مدیریت بحران نسبت به ارسال محموله‌های ویژه اقدام می‌کردند.

در منطقه فارس نیز از ابتدای اعلام باران‌های سیل‌آسا، هشدارهای جدی برای تأمین سوخت‌رسانی پایدار به مسئولان نواحی داده شد و با جایگاه‌داران نیز گفت‌وگو شد تا خللی در سوخت‌رسانی به‌وجود نیاید. در نشست ستاد بحران نیز مقرر شد تأمین سوخت جایگاه‌ها با توجه به ادامه بارش‌های رگباری در چند روز آینده، با آمادگی کامل و با قوت ادامه یابد که این اعلام آمادگی به رؤسای نواحی در سراسر منطقه اعلام شد و با تأمین سوخت گرمایشی و خودروهای امدادی منطقه، تلاش کردیم کمبودی در این منطقه نیز به‌وجود نیابد.

چالش بعدی در سوخت‌رسانی چه زمانی بود؟

به محض مدیریت این بحران‌ها و سوخت‌رسانی به مسافران روزهای پایانی تابستان در شهریورماه، ذخیره‌سازی سوخت زمستانی آغاز شد. شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی طبق روال هر ساله ذخیره‌سازی سوخت در مخازن خود را به‌منظور تأمین سوخت زمستانی از شهریورماه آغاز می‌کند. تأمین سوخت نیروگاه‌ها در زمستان ۱۴۰۱ و افزایش مصرف سوخت نیروگاهی  از دیگر بحران‌های سوخت‌رسانی در سال ۱۴۰۱ بود. با برودت بی‌سابقه و پایدار هوا و بارش فراگیر برف و باران در تمامی نقاط کشور از شمال تا جنوب بیشتر نیروگاه‌های نیمه‌شمالی کشور از جمله شیروان، نیشابور، فردوسی، قائم، شریعتی، گیلان پره‌سر، دماوند، پرند، بعثت، سبلان، سهند، شهید رجایی، قزوین، منتظرقائم و کرمانشاه با کمبود روبه‌رو بودند. با توجه به رشد مصرف خانگی و نیروگاهی، شرکت گاز به‌دنبال افزایش بی‌سابقه مصرف گاز در بخش خانگی (بیش از ۷۰۰ میلیون مترمکعب در روز) با افت فشار در برخی سرشاخه‌های خطوط از جمله خراسان شمالی و شمال کشور روبه‌رو شده بود که البته از سوی شرکت گاز به‌سرعت مدیریت و تأمین شد. افزایش برداشت از ذخایر نیروگاهی، باعث شده بود دیگر امکان تأمین سوخت نیروگاهی از طریق گاز به‌طور کامل وجود نداشته باشد و در چنین شرایطی سوخت مایع جایگزین نیاز نیروگاه‌های سراسر کشور شد. در شرایطی که امکان رساندن گاز به نیروگاه‌ها وجود نداشت، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی با تشکیل کارگروهی که هر روز در مدیریت عملیات با حضور نمایندگانی از مدیریت تأمین و توزیع، اچ‌اس‌ئی، برق حرارتی و دیسپچینگ شرکت ملی گاز و برق تشکیل جلسه می‌داد، عملیات‌ سوخت‌رسانی نیروگاهی را دوچندان کرد و به کل ظرفیت ناوگان سوخت‌رسان آماده‌باش داد، حتی تلاش شد با راه‌اندازی و به‌کارگیری ناوگان ریلی در دو منطقه کشور، ظرفیت ناوگان حمل‌ونقل زمینی آزاد و در جهت ارسال سوخت به نقاطی که چالش داشتند، از این ظرفیت استفاده شود.

هم‌زمانی این عملیات با توزیع روزانه بیش از ۱۱۲ میلیون لیتر بنزین در کشور به بخش خودرو، آن هم با به‌کارگیری بخش زیادی از ظرفیت ناوگان حمل‌ونقل هم‌زمان شده بود، این در شرایطی بود که برای نخستین بار در زمستان، مصرف سوخت خودروها نه‌تنها کاهش نیافته بود، بلکه همچنان رو به رشد بود. شرایط بسیار سختی بود و حجم زیادی از فرآورده‌های تولیدی در پالایشگاه‌ها باید از جنوب به سمت شمال می‌رسید. جایگاه‌های عرضه سی‌ان‌جی‌ برای مقطع کوتاهی حدود یک هفته تا ۱۰ روز قطع بودند و با به‌کارگیری بخش دیگری از زیرساخت‌های حمل‌ونقل، بنزین جایگزین تأمین ‌شد. سرما ماندگار شده بود و برف و باران نیز بسیار شدید بود، به نحوی که برخی موارد جاده‌ها نیز به‌دلیل شرایط بارندگی بسته شده بودند، اما توانستیم نفت‌گاز موردنیاز نیمه شمالی کشور را تأمین کنیم.

در این ایام تا روزانه ۴۵ میلیون لیتر نفت‌گاز به بخش نیروگاهی ارسال می‌شد که اگر ظرفیت هر نفتکش را ۳۰ هزار لیتر در نظر بگیرید، نزدیک هزار و ۴۰۰ نفتکش در روز می‌شود که از بندرعباس تا تهران حدود چهار روز زمان می‌برد. این حجم از سوخت‌رسانی در کنار توزیع روزانه بیش از ۱۰۰ میلیون لیتر بنزین، عملیاتی بسیار پیچیده، حجیم و وقت‌گیر بود که خوشبختانه با تلاش شبانه‌روزی مدیران و کارکنان شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، جایگاه‌داران و رانندگان زحمتکش ناوگان حمل‌ونقل فرآورده با موفقیت مدیریت شد و ابتدای اسفندماه، با افزایش دمای هوا، شرایط مساعد و ذخیره‌سازی سوخت نوروزی ۱۴۰۲ آغاز شد.

حدود ۴ تا ۵ هزار نفتکش در عملیات ویژه تأمین سوخت زمستانی در زمستان سال ۱۴۰۱ درگیر بودند. در ایام برودت بی‌سابقه دمای هوا در دی‌ماه، همچنین روزانه حدود ۳۰ میلیون لیتر نفت کوره منتقل می‌کردیم که با این حساب، در مجموع، ۵ تا ۶ هزار نفتکش درگیر سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها بودند و در مجموع روزانه ۷۰ میلیون لیتر سوخت به نیروگاه‌ها ارسال می‌شد. همه این اتفاق‌ها در شرایطی رخ داد که توزیع بنزین و نفت‌گاز بخش حمل‌ونقل، همچنین تأمین نفت‌گاز دیگر بخش‌ها از جمله کشاورزی و صنایع شامل صنایع سیمان، صنایع خرد مثل مرغداری‌ها و گلخانه‌ها را نیز به‌عهده داشتیم. یکی از دلایل موفقیت ما در بحث تأمین سوخت سال ۱۴۰۱ به‌ویژه سوخت زمستانی، حجم ذخیره‌سازی مناسب بود که با رشد فزاینده مصرف در بخش نیروگاهی و حمل‌ونقل، به‌طور مرتب و به‌ویژه در پایان سال، نسبت به ترمیم موجودی ذخایر اقدام کردیم.

موارد ویژه سوخت‌رسانی دیگری هم وجود داشت؟

بله تأمین سوخت موردنیاز کشور در شرایط ویژه‌ای نظیر زلزله‌ خوی، زلزله هرمزگان و سوخت‌رسانی به زائران ایام اربعین، سوخت‌رسانی‌های ویژه‌ای بودند که در کنار این عملیات حجیم و نفس‌گیر توزیع سوخت، به‌صورت ویژه انجام و مدیریت شدند. تأمین سوخت مناطق سیل‌زده، زلزله‌زده و تأمین سوخت موردنیاز روستاییان در ایام سرد سال در کنار لزوم ذخیره‌سازی برای انبارها از دیگر جنبه‌های چالش‌برانگیز تأمین و توزیع سوخت کشور در سال 1401 بود که تا وقتی کمبودی وجود نداشته باشد، کمتر شخصی متوجه حجم این عملیات خواهد بود.

گفت‌وگو: آرزو عطایی