اگرچه خوزستان و بوشهر با دارا بودن سهم بزرگی از مخازن نفت و گاز کشور، قطب‌های اصلی انرژی ایران به‌شمار می‌روند، اما هر نقطه از ایران که بررسی شود، منابع کوچک و بزرگ از نفت و گاز کشف خواهد شد. در این میان استان فارس اهمیت زیادی دارد. وجود میدان‌های نفتی سروستان و سعادت‌آباد و میدان‌های گازی آغار، دالان، دی، سفیدزاخور، هما، شانول، تابناک باعث شده تا این استان نقش بزرگی در تأمین انرژی کشور بازی کند.
اگرچه تولید نفت نیز در این مناطق انجام می‌شود، اما تولید گاز از میدان‌های گازی منطقه آغار و دالان به‌عنوان یکی از مناطق عملیاتی شرکت بهره‌برداری نفت و گاز زاگرس‌جنوبی و فرآورش آن در پالایشگاه فراشبند، تضمینی برای امنیت انرژی کشور است.
میدان گازی آغار در فاصله ۱۱۰ کیلومتری جنوب شیراز و ۳۵ کیلومتری جنوبی فیروزآباد در مجاورت شهر قیر قرار گرفته و سال ۱۳۵۱ کشف شده است، همچنین میدان گازی دالان در فاصله ۱۲۰ کیلومتر جنوب شرق شیراز و ۲۰ کیلومتری جنوب شرق فراشبند قرار دارد. این میدان سال ۱۳۵۴ کشف و بهره‌برداری از آن از سال ۱۳۷۱ آغاز شده است.
گاز تولیدی از میدان‌های آغاز و دالان برای فرآورش به پالایشگاه فراشبند که در کنار میدان گازی دالان واقع شده ارسال می‌شود. گاز تولیدی این پالایشگاه می‌تواند برای تزریق به میدان‌های نفتی با خط لوله ۴۲ اینچ به مناطق نفت‌خیز جنوب منتقل شود یا از سوی خط لوله ۳۰ اینچ به خط لوله گاز سراسری استفاده شود.
مایعات گازی تولیدی از این میدان‌ها نیز به پالایشگاه شیراز ارسال می‌شود و پتانسیل ارسال به پالایشگاه گازی فجر جم و بندر طاهری را دارد.
با این حال اگرچه تولید گاز از این میدان‌ها ادامه دارد، اما نیاز کشور به گاز در زمستان برای جلوگیری از افت فشار باعث شده تولید زودهنگام از میدان گازی دی، همچنین افزایش ظرفیت میدان آغار و دالان در دستور کار شرکت نفت مناطق مرکزی ایران و شرکت بهره‌برداری نفت و گاز زاگرس‌جنوبی قرار گیرد.
در این زمینه کمال بلندپرواز جهرمی، سرپرست منطقه عملیاتی آغار و دالان در گفت‌وگو با خبرنگار شانا با اشاره به اینکه اکنون ظرفیت تولید گاز از میدان دالان در اوج تولید زمستان ۲۰.۵ میلیون مترمکعب و برای میدان آغار ۲۴ میلیون مترمکعب است، اظهار کرد: با انجام اقدام‌های انجام‌شده تولید گاز از میدان آغار ۴ میلیون مترمکعب در روز افزایش خواهد داشت.
وی تأکید کرد: با اتمام ۴ حلقه چاه در میدان دی تا پایان آذرماه و اتصال آن به پالایشگاه فراشبند، تولید زودهنگام گاز از میدان دی آغاز و روزانه حدود ۳ میلیون مترمکعب گاز به تولید این منطقه افزوده خواهد شد.
سرپرست منطقه عملیاتی آغار و دالان ادامه داد: به‌منظور امکان فرآورش گاز تولیدی از این میدان‌ها در پالایشگاه فراشبند تغییراتی ایجاد کردیم و اکنون این پالایشگاه بالاتر از ظرفیت اسمی خود توانایی فرآورش گاز را دارد.
بلندپرواز جهرمی ظرفیت کنونی تولید گاز در این منطقه را ۴۵ میلیون مترمکعب در روز دانست و گفت: با اقدام‌های انجام شده و تولید زودهنگام از میدان دی، شاهد رشد ۱۴.۵ درصدی تولید گاز در زمستان از منطقه عملیاتی آغار و دالان خواهیم بود و ظرفیت تولید به حدود ۵۱.۵ میلیون مترمکعب در روز بالغ خواهد شد.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
با معرفی کوتاهی از منطقه آغار و دالان، مقدار تولید گاز از این منطقه را بفرمایید؟
این منطقه ۲ میدان فعال آغار و دالان و یک میدان در حال توسعه دی را شامل می‌شود. سال ۱۳۵۱ میدان گازی ترش آغاز کشف شد و بهره‌برداری از این میدان از سال ۱۳۷۷ آغاز شد. میدان دالان نیز که سال ۱۳۵۴ کشف شده بود سال ۱۳۷۱ به بهره‌برداری رسید.
البته اکنون در میدان آغار در یک‌چهارم عمر میدان هستیم و توسعه این میدان باقی مانده و یکی از برنامه‌های بلندمدت شرکت نفت مناطق مرکزی و شرکت ملی نفت ایران توسعه فاز دوم میدان آغار است. در این میدان چهار مرکز جمع‌آوری داریم که از طریق خط لوله گاز تولیدی انتقال می‌یابد.
گاز میدان دالان شیرین است و این میدان ۳ مرکز جمع‌آوری دارد که گاز تولیدی بعد از تجمیع توسط خطوط ۱۲ یا ۱۴ اینچ به واحد پالایشگاه فراشبند منتقل می‌شود.
نکته مهم پالایشگاه فراشبند این است که این پالایشگاه تنها پالایشگاه کشور است که در اختیار بخش بالادستی (شرکت ملی نفت) قرار دارد و تمام پالایشگاه‌های دیگر در اختیار شرکت ملی گاز یا شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران است.
ظرفیت اسمی پالایشگاه فراشبند بین ۴۲ تا ۴۵ میلیون مترمکعب در روز است و به دو بخش تقسیم می‌شود که یک بخش مربوط به گاز ترش و بخش دیگر مربوط به گاز شیرین است.
بخش ترش گاز تولیدی از میدان آغار را دریافت می‌کند و گاز پس از فرآورش با یک خط ۴۲ اینچ که ۱۳۷ کیلومتر از آن در حوزه اختیار ما قرار دارد و بقیه در حوزه مناطق نفت‌خیز جنوب است، به سمت میدان‌های نفتی برای تزریق و افزایش ضریب بازیافت نفت هدایت می‌شود. در واقع در برنامه‌های اولیه، توسعه میدان آغار با هدف تزریق گاز به میدان نفتی مارون انجام شد، اما به‌تدریج و با افزایش نیاز کشور به گاز، در مواقعی گاز به خط لوله سراسری تزریق می‌شود، همچنین در بین راه پالایشگاه گاز بیدبلند و ان‌جی‌ال‌ها از این گاز استفاده می‌کنند و در زمستان این گاز شیرین‌سازی و به خط لوله سراسری گاز تزریق می‌شود.
بخش دوم پالایشگاه فراشبند گاز شیرین میدان دالان را دریافت می‌کند. این گاز پس از ورود به پالایشگاه تنظیم نقطه شبنم آن آغاز و با یک خط ۳۰ اینچ به خط لوله دوم سراسری تزریق می‌شود.
اکنون وضع توسعه میدان دی چگونه است و آیا برنامه‌ای برای تولید گاز از این ۲ میدان وجود دارد؟
از مدت‌ها پیش بحث توسعه میدان دی در برنامه شرکت ملی نفت ایران و شرکت نفت مناطق مرکزی قرار داشت. با توجه به ناترازی گاز کشور در سال گذشته طرح ضربتی افزایش تولید گاز در شرکت ملی نفت ایران تدوین شد.
بخشی از این طرح مربوط به برنامه افزایش تولید در میدان آغار است که سه حلقه چاه جدید تا پیش از زمستان در مدار تولید قرار خواهد گرفت و ۴ میلیون مترمکعب در روز به ظرفیت تولید گاز از میدان آغار اضافه خواهد شد. با این افزایش، ظرفیت تولید میدان آغار از ۲۴ میلیون مترمکعب در روز به ۲۸ میلیون مترمکعب در روز اضافه خواهد شد، همچنین طرح تولید زودهنگام از میدان دی تدوین شده که در شرکت نفت مناطق مرکزی ایران کلید خورده و اهمیت افزایش تولید گاز در این منطقه آنچنان زیاد است که مدیرعامل شرکت نفت مناطق مرکزی ایران هر دو هفته یکبار برای بررسی پیشرفت کار به منطقه آغار و دالان سفر می‌کند.
در طرح تولید زودهنگام گاز از میدان دی، سه تا چهار حلقه چاه در مدار تولید قرار می‌گیرد و در مرحله نخست روزانه ۳ میلیون مترمکعب به تولید گاز کشور اضافه خواهد شد. گاز میدان دی شیرین است و بعد از فرآورش در پالایشگاه فراشبند به خط دوم سراسری گاز تزریق می‌شود.
برای افزایش تولید گاز در منطقه آغار و دالان افزون بر توسعه میدان‌ها، افزایش ظرفیت پالایشی پالایشگاه فراشبند نیز ضروری است. در این زمینه چه اقدامی انجام شده است؟
در قالب تعمیرات اساسی پالایشگاه فراشبند برای افزایش ظرفیت پالایشی این پالایشگاه، دو اقدام بسیار مهم انجام شد. نخستین اقدام احداث کنارگذر واحد ۲۰۰ برای ایجاد مازاد ظرفیت به‌منظور دریافت گاز افزایش تولید میدان آغار بود. در این مسیر مشکل اساسی تأمین ادوات و قطعات مورد نیاز بود، زیرا در شرایط کنونی تأمین قطعات سخت است اما همه مجموعه‌ها همکاری کردند و تعمیرات و افزایش ظرفیت واحد ۲۰۰ پالایشگاه فراشبند (واحدی که گاز ترش میدان آغار را دریافت می‌کند) پایان یافت.
اقدام دوم ایجاد کنارگذر واحد ۶۰۰ پالایشگاه فراشبند (واحدی که نفت میدان دالان و میدان دی را دریافت می‌کند) بود که واحد تنظیم نقطه شبنم هیدروکربوری است و با این اقدام امکان دریافت بیش از ۳ میلیون مترمکعب گاز تولیدی از طرح زودهنگام میدان دی فراهم شد. اکنون هر دو ظرفیت ایجاد شده و آماده بهره‌برداری و دریافت گاز از سه حلقه چاه میدان آغار و چهار حلقه چاه میدان دی است.
افزون بر این اقدام‌ها آیا برای افزایش از میدان دالان نیز برنامه‌ای در دست دارید؟
پروژه دیگری که در حال اجراست و به نوعی به افزایش تولید دالان کمک می‌کند، پروژه احداث لوپ مرکز جمع‌آوری شماره یک است. این اقدام در برنامه‌ها تعریف نشده بود، اما با بررسی‌های انجام‌شده به‌صورت پیشنهاد ارائه کردیم و به‌صورت ضرب‌الاجلی در دستور کار قرار گرفت، زیرا اگر بتوانیم این خط لوله را تا پیش از زمستان آماده بهره‌برداری کنیم، یک میلیون مترمکعب به ظرفیت تولید و انتقال گاز اضافه خواهد شد.
در این پروژه به‌دلیل افت فشار میدان دالان در سال‌های گذشته، خط لوله جدید۱۲ اینچی از مرکز جمع‌آوری شماره یک به طول ۶ کیلومتر احداث و ۲ خط موازی ایجاد می‌شود. این اقدام ظرفیت خط لوله و چاه‌ها را افزایش می‌دهد و می‌توانیم از چاه‌ها تولید گاز بیشتری داشته باشیم، البته افزایش تولید گاز از میدان دالان جزو تعهدهای افزایش تولید نیست، اما تلاش می‌کنیم با توجه به ناترازی گاز و برای جبران بخشی از آن، اجرای این خط لوله تا پیش از زمستان به اتمام برسد.
با این اقدام‌ها چه میزان به ظرفیت تولید و فرآورش گاز از منطقه آغار و دالان افزوده خواهد شد؟
در مجموع با این اقدام‌ها بیش از ۷ میلیون مترمکعب به تولید گاز منطقه اضافه خواهد شد که این رقم بالاتر از تعهدات اعلام‌شده از سوی شرکت ملی نفت است و تولید گاز را از ۴۵ میلیون مترمکعب کنونی در این منطقه با رشدی ۱۴.۵ درصدی به حدود ۵۱.۵میلیون مترمکعب در روز افزایش خواهد داد.
تولید در اول زمستان از میدان آغار از ۲۴ میلیون مترمکعب به ۲۸ میلیون مترمکعب، تولید زودهنگام از میدان دی ۳ میلیون مترمکعب و با راه‌اندازی لوپ مرکز جمع‌آوری شماره یک میدان دالان نیز تولید این میدان ۱ میلیون مترمکعب افزایش خواهد داشت.
علاوه بر این اقدام‌ها، تعمیرات اساسی پالایشگاه فراشبند چقدر زمان برد؟
تعمیرات هیچ زمانی تعطیل‌بردار نیست، با این حال اغلب تعمیرات به توقف تولید در پالایشگاه نیاز ندارند و بیشتر شامل تعویض، بازسازی، تنظیمات دوباره و اقدام‌های پیشگیرانه است.
با این حال بخشی از تعمیرات که در اصطلاح به آن اورهال (تعمیرات اساسی) می‌گویند نیاز به قطع جریان کلی دارد و در پالایشگاه فراشبند امسال ۲۱ روز تعمیرات اساسی انجام شد.
پالایشگاه‌ها معمولاً یک بازه زمانی ۵ ساله برای اورهال کلی دارند که تمام تجهیزات، مخازن و ظروف بعد از ۵ سال بازبینی و تعمیر می‌شوند. در پالایشگاه فراشبند این تعمیرات دوره‌ای ۵ ساله پارسال انجام شد و امسال حجم تعمیرات اساسی کمتر بود.
امسال در تعمیرات اساسی پالایشگاه فراشبند ۳۱ هزار و ۷۰۰ نفر ساعت تعمیرات انجام شد که عمده این اقدام‌ها توسط نیروهای شرکت و با تجهیزات داخلی و بدون هیچ حادثه‌ای بود.
اکنون طرح تولید زودهنگام از میدان دی در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
عملیات تعمیر یک حلقه از چاه‌های موجود انجام شده است و تعمیر ۲ حلقه چاه موجود و حفاری یک چاه جدید در حال انجام است، همچنین نصب تجهیزات سرچاهی، احداث خط لوله برای اتصال به پالایشگاه فراشبند در حال اجراست و تا اواخر آذرماه به مدار تولید می‌آید.
البته این تولید زودهنگام است و توسعه میدان دی بعد از این پیگیری خواهد شد و به این چهار چاه ختم نمی‌شود. بر اساس برنامه‌ریزی با توسعه کامل این میدان، تولید از میدان دی به روزانه ۵ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد، این در حالی است که در طرح ضربتی تولید زودهنگام ۳ میلیون مترمکعب گاز از ۳ حلقه چاه در برنامه بوده است.
برای میدان سفید زاخور امسال برنامه توسعه‌ای نداریم، اما به‌دلیل ناترازی گاز و از آنجا که چاه‌های میدان دی آماده‌تر بود، تولید زودهنگام از میدان دی در دستور کار قرار گرفت.
برای توسعه میدان آغار نیز برنامه‌ای در دست است؟
از سال ۷۷ که برداشت گاز از میدان آغار آغاز شده است تاکنون تنها ۲۶ درصد از گاز قابل برداشت را تولید کرده‌ایم و حدود ۷۴ درصد از گاز قابل برداشت آغار همچنان در مخزن باقی مانده که مربوط به بخش توسعه‌نیافته این میدان است.
توسعه میدان آغار در برنامه‌های درازمدت نفت مرکزی قرار دارد و با توسعه این میدان، ظرفیتی معادل ۳۲ تا ۴۲ میلیون مترمکعب در روز برای تولید گاز در کشور وجود خواهد داشت.
با توجه به اینکه توسعه میدان آغار در برنامه وجود دارد، برای ایجاد ظرفیت فرآورشی متناسب با ظرفیت تولید گاز چه تمهیداتی اندیشیده شده است؟
برای تأمین ظرفیت پالایشی مورد نیاز در این منطقه باید فاز ۲ پالایشگاه فراشبند ساخته شود بر همین اساس، همزمان با توسعه میدان آغار این پالایشگاه توسعه می‌یابد و ظرفیت پالایشگاه فراشبند از ۴۵ میلیون مترمکعب کنونی به حدود ۷۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد.
منطقه آغار و دالان در عمل به مسئولیت‌های اجتماعی چه اقدام‌هایی انجام داده است؟
اقدام‌ها در زمینه مسئولیت اجتماعی بسیار گسترده است و در پروژه‌های عمده مانند احداث جاده، بیمارستان و... ازسوی مدیریت نظارت بر طرح‌های عمرانی مناطق نفت‌خیز شرکت ملی نفت ایران انجام می‌شود. با این حال در این منطقه نیز اقدام‌هایی انجام شده که نخستین موضوع در زمینه مسئولیت اجتماعی بحث به‌کارگیری نیروهای بومی است تا آنجا که ۹۰ درصد نیروهای ارکان ثالث منطقه آغار و دالان نیروهای بومی سه شهرستان قیر و کارزین، فیروزآباد و فراشبند هستند.
استفاده از نیروهای بومی در قالب قراردادهای رسمی نیز در این منطقه بسیار بالاست و بیش از ۱۰ نفر از سمت‌های کلیدی منطقه آغار و دالان به نیروهای بومی شهرستان فراشبند اختصاص دارد.
در ابعاد دیگر نیز تا جایی که مقررات اجازه دهد وارد عمل شده‌ایم که از آن جمله می‌توان به آب‌رسانی به عشایر منطقه، به‌کارگیری کارگران بومی در زمان تعمیرات و کمک به نهادهای مختلف اشاره کرد.
آن‌گونه که اعلام کردید گاز تولیدی در این منطقه یا به میدان‌های نفتی برای افزایش ضریب بازیافت تزریق، یا در شرایط کمبود گاز به خط لوله سراسری گاز ارسال می‌شود. میعانات گازی تولیدشده در منطقه کجا به مصرف می‌رسند؟
در گذشته یک مجموعه بارگیری وجود داشت که میعانات تولیدشده را با تانکر به پالایشگاه شیراز حمل می‌کرد. اکنون چند سالی است که شرکت خطوط لوله و مخابرات، یک خط ۸ اینچ از پالایشگاه فراشبند به پالایشگاه شیراز احداث کرده و از طریق ایستگاه کنار پالایشگاه فراشبند، میعانات گازی به پالایشگاه شیراز برای ترکیب با خوراک نفت (نفت میدان گچساران و میدان سروستان و سعادت‌آباد) و ارتقای کیفیت خوراک ارسال می‌شود.
معمولاً بین ۸ تا ۹ هزار بشکه میعانات گازی در در روز از سوی منطقه آغار و دالان به پالایشگاه نفت شیراز تحویل می‌شود که این عدد بر کیفیت بنزین پالایشگاه شیراز بسیار مؤثر است، تا آنجا که در روزهایی که به‌دلیل تعمیرات اساسی، توقف تولید داشتیم، بارها تقاضا برای دریافت میعانات گازی افزایش یافت.
تا چه اندازه از دانش بومی برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای در منطقه آغار و دالان استفاده شده است؟
همه در کشوری زندگی می‌کنیم که با توجه به تحریم صنعت نفت ایران، دسترسی به تجهیزات سخت است و همواره برای تأمین قطعات مشکلات زیادی وجود دارد. با توجه به این محدودیت‌ها، کارگاه مرکزی تأسیس شده و برخی قطعات در آنجا ساخته می‌شود که تا پیش از این از خارج تأمین می‌شد.
ساخت بخشی از تجهیزات مورد نیاز را نیز به شرکت‌های دانش‌بیان برون‌سپاری می‌کنیم و تعداد کمی از تجهیزات تعویض می‌شود.
برای نمونه در بحث احداث دو کنارگذر در پالایشگاه فراشبند در تأمین قطعات مشکل داشتیم و از همین رو، حداکثر استفاده از امکانات موجود را انجام دادیم و بخشی از ادوات و اتصالات که پیش از این از دیگر بخش‌ها جمع‌آوری شده بود دوباره استفاده شد.
نظر شما