به گزارش شانا، صنعت پتروشیمی ایران به‌عنوان سودآورترین زنجیره ارزش نفت و گاز امروز به درآمدی بیش از ۲۶ میلیارد دلار در سال رسیده است، اما این درآمدزایی بیشتر از توسعه بالادست این صنعت محقق شده و توسعه صنایع میان‌دست و پایین‌دست صنعت پتروشیمی که نقشی بسزا در درآمدزایی، ایجاد ارزش افزوده و اشتغال‌زایی کشور دارند، خیره‌کننده نبوده است. افزون بر اینکه بخش زیادی از محصولات بالادست به‌صورت خام و نیمه‌خام صادر می‌شود، درحالی‌که با تولید محصولات زنجیره، ارزش‌افزوده بسیار بالایی به‌ دست خواهد آمد.

ازاین‌رو، احداث پارک‌های شیمیایی به‌منظور تکمیل زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی و تولید محصول نهایی همچون کشورهای توسعه‌یافته، راهبردی‌ترین راهکار برای افزایش ایجاد ارزش‌افزوده از محصولات پایه این صنعت است که می‌تواند اقتصاد کشور را متحول کند؛ راهبردی که جزو اولویت‌های وزارت نفت دولت سیزدهم قرار گرفت.

پارک‌های شیمیایی ابتدا با تعریف نظری خوشه‌های صنعتی در سال ۱۸۹۰ شکل گرفت. خوشه صنعتی، مجموعه واحدهای کسب‌وکار با تمرکز جغرافیایی، گرایش صنعتی و مشترک، روابط همکاری، چالش‌ها و فرصت‌های مشترک است. پس از آن، پارک‌های صنعتی به‌صورت جامع‌تر شکل گرفتند. پارک‌های شیمیایی یا شیمی‌شهرها نوع خاصی از پارک‌های صنعتی هستند که در سال‌های گذشته رشد چشمگیری داشته‌اند.

پارک شیمیایی هوستون در تگزاس با مقام نخست در جهان، پارک شیمیایی لودویگشافن آلمان به‌عنوان بزرگ‌ترین مجتمع شیمیایی یکپارچه در سطح جهان و نخستین پارک در اروپا، پارک جورانگ سنگاپور و پارک الجبیل عربستان از نمونه پارک‌های شیمیایی منتخب جهان به‌ شمار می‌آیند.

پارک‌های شیمیایی در سراسر جهان به‌عنوان قطب‌هایی پویا برای توسعه صنعتی، نوآوری و پایداری در بخش شیمیایی جهانی عمل می‌کنند و به‌عنوان پیچیده‌ترین و حیاتی‌ترین بخش از صنعت شیمی، نقش قابل توجهی در توسعه اقتصادی و تولید مواد شیمیایی برجسته دارند.

قدمت پارک شیمیایی لودویگشافن به‌عنوان بزرگ‌ترین مجتمع شیمیایی یکپارچه در جهان به اواخر قرن نوزدهم بازمی‌گردد. این شرکت از سوی غول شیمیایی باسف آلمان (BASF) تأسیس شده است. پارک شیمیایی لودویگشافن با مساحتی حدود ۱۰ کیلومترمربع در شهر لودویگشافن ایالت راینلاند-فالتز در جنوب غرب آلمان واقع شده است. شرکت باسف ۱۱۴ هزار نفر نیرو در سراسر جهان دارد که ۳۹ هزار نفر از این نیروها یعنی یک‌سوم آن‌ها در این پارک شیمیایی مشغول کار هستند؛ بنابراین افزون بر مزایایی همچون جلوگیری از خام‌فروشی، توسعه و تکمیل زنجیره ارزش صنعت، تنوع‌بخشی به سبد محصولات، کاهش قیمت تمام‌شده محصول، افزایش ارزش محصولات تولیدی، جلوگیری از واردات با تمرکز بر زنجیره تأمین مواد اولیه صنایع پایین‌دستی که با احداث پارک‌های شیمیایی ایجاد می‌شود، مزیت اشتغال‌زایی بسیار بالا نسبت به سرمایه‌گذاری انجام‌شده به‌منظور افزایش رفاه جامعه بسیار حائز اهمیت است.

همسو با تحقق این هدف، وزارت نفت دولت سیزدهم پس از برنامه‌ریزی‌های گسترده، ۲۹ نقطه را بررسی و ۱۳ منطقه را در چهار استان خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان‌وبلوچستان براساس مطالعات آمایش سرزمینی و تحصیل زمین، امکان تأمین خوراک و فراهم‌بودن تأسیسات جانبی و دانش فنی برای ایجاد پارک‌های پتروشیمیایی شناسایی و انتخاب کرد که با اجرای این طرح‌ها برای بیش از ۲۰ هزار نفر در کشور اشتغال ایجاد می‌شود.

مرحله نخست اجرای این طرح‌ها با سرمایه‌گذاری یک میلیارد دلاری از سوی شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس در حوزه‌های صنعت، کشاورزی، صنایع وابسته بسته‌بندی، خودروسازی، بهداشت و درمان، محصولات شوینده و ساختمان‌سازی انجام خواهد شد. شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس در این برنامه آغازگر و فراهم‌کننده یوتیلیتی مورد نیاز در پارک‌ها خواهد بود و پس از آن فعالان صنعت پتروشیمی برای سرمایه‌گذاری حضور خواهند داشت.

شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس با تأسیس شرکت پارک‌های پتروشیمی افق خلیج‌فارس، این شرکت را مأمور کرده است پارک‌های پتروشیمیایی را تأسیس کند که براساس اعلام این شرکت از ۱۳ پارک نهایی‌شده، هم‌اکنون ایجاد ۱۰ پارک پتروشیمی درمجموع با بیش از ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری با رویکرد تأمین نیاز داخلی و صادرات در اولویت این شرکت است، اما می‌توان احداث دیگر پارک‌های پتروشیمی را در آینده در استان‌های دیگر هم پیش‌بینی کرد.

پارک تکمیل زنجیره ارزش متانول در منطقه ویژه اقتصادی صنایع انرژی‌بر پارسیان، پارک پتروشیمیایی کودهای کشاورزی و صنایع وابسته در منطقه آزاد چابهار، پارک پتروشیمیایی زنجیره ارزش فنول، چسب، رنگ و رزین در میناب، پارک پتروپالایشی زنجیره ارزش نفت‌خام در جاسک، پارک پتروشیمیایی جاذب‌های صنعتی سیلیکاژل در دشتستان، پارک صنایع بسته‌بندی در دیلم، پارک زنجیره ارزش پایین‌دست پی‌وی‌سی در منطقه آزاد اروند، پارک پتروپالایشی زنجیره ارزش نفت‌خام در امیدیه، پارک دارویی در اطراف تهران و پارک پتروپالایشی در مهران، ۱۰ پارک پتروشیمی اولویت‌دار هستند که اکنون مراحل مقدماتی آن‌ها طی ‌می‌شود.

احداث پارک‌های پتروشیمی با یک واحد مادر آغاز می‌شود و با ایجاد واحدهای کوچک که محصول یک خوراک واحد دیگر است، در چند لایه همسو با تکمیل زنجیره ارزش ادامه می‌یابد. در این پارک‌ها خدمات جانبی ازجمله تأمین یوتیلیتی و زیرساخت‌های لازم از سوی سرمایه‌گذار اصلی ارائه می‌شود و دیگر سرمایه‌گذاران علاقه‌مند می‌توانند در واحدهای زیرمجموعه سرمایه‌گذاری کنند و دغدغه تأمین زیرساخت‌های لازم را نداشته باشند. درنتیجه با تکمیل زنجیره ارزش و تولید محصولات متفاوت از یک محصول در پارک‌ها، مجموعه یکپارچه پارک شیمیایی ایجاد خواهد شد و می‌توان با استفاده از زیرساخت‌های مشترک و کاهش هزینه‌های تولید، سود بسیاری کسب کرد، ضمن اینکه احداث واحدهای کوچک، سرمایه‌بری پایین‌تری در مقایسه با ایجاد واحدهای بالادستی دارد.