امروز شصت‌وچهارمین سالروز تأسیس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) است، ۶۴ سال پیش در چنین روزی پنج کشور ایران، عربستان، عراق، کویت و ونزوئلا و در بغداد گردهم آمدند و سنگ بنای این سازمان را بنا گذاشتند. اوپک در طول ۶۴ سال گذشته با چالش‌های زیادی دست‌وپنجه نرم کرده و سال‌های پر مخاطره‌ای را پشت سر گذاشته و همچنان توانسته است با همکاری اعضا با قدرت به راه خود ادامه دهد.

من علاقه‌ای ندارم به چالش‌های گذشته رجوع کنم و ترجیح می‌دهم چالش‌های پیش‌روی این سازمان را به‌طور مختصر بررسی کنم. در کوتاه‌مدت اوپک با چالش مازاد عرضه  نفت و به‌ویژه مازاد عرضه نفت خام سنگین در بازار روبه‌روست و از طرف دیگر به‌دلیل وضع اقتصاد جهانی و اوضاع نامشخص اقتصاد چین، رشد تقاضا هم در سایه ابهام قرار دارد. همین تحلیل ساده سبب شد اوپک و متحدانش (ائتلاف اوپک‌پلاس) برنامه تعدیل کاهش عرضه خود را که در ژوئن ۲۰۲۴ برنامه‌ریزی کرده بودند به دو ماه آینده موکول کنند. هم‌اکنون سهم آمریکا، کانادا و برزیل در عرضه نفت حدود ۳۱ درصد است که خود می‌تواند در اضافه عرضه بازار تأثیری بسزا داشته باشد.

با وجود همه عوامل بنیادین (Fundamental drivers)، عوامل غیربنیادین (non-fundamental drivers) نیز بر بازار اثر می‌گذارند، از جمله فعالیت‌های سوداگری به واسطه تجارت الکترونیک با تکیه بر هوش مصنوعی (Algo-Trading) و عوامل ژئوپلتیک منطقه‌ای. آنچه مسلم است، هم‌اکنون کشش قیمتی نسبت به عوامل بنیادی بازار حساسیت زیادی دارد و هر تغییر در عوامل بنیادی می‌تواند روی قیمت تأثیر معنادار داشته باشد، این مسئله درباره عوامل غیربنیادی و به‌ویژه عوامل ژئوپلتیک حساسیت کمتری دارد.

شایان ذکر است که انتظارهای اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی درباره تقاضای نفت در سال ۲۰۲۴ به‌طور قابل‌توجهی متفاوت است و باید بر این نکته اشاره کنم که نااطمینانی به‌ویژه درباره تقاضا و بالاخص چشم‌انداز تیره و مبهم اقتصاد چین، نقشی مهم در این اختلاف دارد. نیمه دوم سال ۲۰۲۴ می‌تواند آغاز یک دوره فصلی قوی‌تر نسبت به ماه‌های گذشته آن بوده و افزایش قابل توجه در رشد تقاضا می‌تواند برای برنامه‌های اوپک پلاس مهم باشد.

البته که باید بر این مسئله اشاره کرد که در نیمه دوم سال ۲۰۲۴ عرضه قوی دیگر عرضه‌کنندگان غیراوپک، اوپک‌پلاس را با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌کند، به عبارتی انگیزه افزایش سطح قیمت‌های نفت را در آنها تحت تأثیر قرار می‌دهد. آژانس بین‌المللی انرژی معتقد است که رشد تولید در کشورهایی مانند آمریکا، آرژانتین، برزیل، کانادا و گویان به حدود ۴.۸ میلیون بشکه در روز در میان‌مدت خواهد رسید، در همین حال نباید ظرفیت مازاد کشورهای عضو اوپک (Spare Capacity) را نادیده گرفت.

بر اساس تازه‌ترین گزارش بلومبرگ ظرفیت مازاد کشورهای عربستان، امارات و عراق به همراه اعضای اصلی اوپک‌پلاس به بیش از روزانه ۸ میلیون بشکه در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید. این چالش‌ها در کوتاه‌مدت ضرورت همکاری مستمر میان اعضای این سازمان را برای ایجاد ثبات در بازار و حفظ امنیت انرژی افزایش خواهد داد. ویل هارس (Will Hares) یکی از تحلیل‌گران انرژی معتقد است که در صورت افزایش نیافتن قابل‌توجه تقاضا در نیمه دوم سال ۲۰۲۴ ممکن است ائتلاف اوپک‌پلاس مجبور شود کاهش‌ها را تا پایان سال ۲۰۲۴ تمدید کند.

وی معتقد است چنین چالشی ممکن است با خروج بعضی از اعضای این سازمان همراه باشد مانند اتفاقی که برای آنگولا افتاد. در اینجا سعی می‌کنم به‌طور خلاصه نیز چالش‌های اوپک در بلندمدت را بررسی کنم، بزرگترین چالش اوپک در بلندمدت بحث‌ گذار انرژی است که باید بادقت و هماهنگی اعضا در نشست‌های کنوانسیون تغییرات اقلیمی (کاپ) دنبال شود. این مسئله بسیار حائز اهمیت است که گذار به‌صورت تدریجی رخ می‌دهد چون هرگونه تلاش در القای گذار ناگهانی باعث ایجاد شوک‌های جبران ناپذیر در بازار انرژی می‌شود و در این ارتباط اوپک بسیار بادقت عمل کرده است.

در کاپ ۲۸ این مسئله به دقت دنبال شد و در کاپ ۲۹ نیز اوپک با ارائه نقطه نظرات مشترک اعضا آن را ادامه خواهد داد. اختلافنظرها درباره کاهش تولید سوخت‌های فسیلی در میان سازمان‌ها و شرکت‌های بین‌المللی زیاد است. البته اوپک تاکنون و با قدرت در این باره هماهنگی‌های لازم را انجام داده است. باید اذعان کنم که این چالش می‌تواند پس از سال ۲۰۳۰ تا حدی اوپک و تولیدکنندگان سوخت‌های فسیلی را زیر فشار قرار دهد.

به هرحال ایران به‌عنوان عضو اصلی این سازمان حداکثر همکاری را داشته و خواهد داشت. در پایان شصت‌وچهارمین سالروز تاسیس اوپک را تبریک می‌گویم.

افشین جوان

نماینده ایران در هیئت عامل اوپک و نماینده ملی ایران در اوپک