اما الگوی دوم، مبتنی بر ایجاد قابلیت ها و زیرساخت های فناوری به منظور بهره برداری بهینه از مخازن نفت وگاز و تبدیل این منابع طبیعی به محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر و همچنین فروش تکنولوژی است. واقعیت ها و روند تحولات بین المللی، بخوبی نشان می دهد که مزیت رقابتی کشورها وصنایعی که الگوی توسعه خود را برمبنای توسعه فناوری بنا نهاده اند هر روز تقویت شده و می شود و نهایتاً سهم عمده ای از ارزش افزوده صنعت نفت و صنایع جانبی آن به این بازیگران تعلق خواهد گرفت. با بررسی الگوی غالب صنعت نفت کشور درمی یابیم از ابتدا تاکنون الگوی فروش منابع طبیعی تکیه بر دانش فنی، فناوری و عموماً سرمایه خارجی یا به عبارت دقیق تر الگوی بهره برداری بوده است. این الگو تاکنون موانعی را درمسیر توسعه پایدار این صنعت ایجاد کرده و ادامه روند فعلی می تواند به عنوان یکی از تهدیدات اساسی آینده درسطح این صنعت و همچنین درسطح ملی قلمداد شود. وضعیت فناوری درصنعت نفت ایران نشان می دهد که علی رغم پیشرفت های سال های اخیر و ورود به عرصه تعمیر و نگهداری ساخت و تولیدو حتی درسطح محدودتری به عرصه طراحی و مهندسی، کماکان وزن عمده توانمندی فناوری صنعت نفت ایران درحوزه بهره برداری است. به طورکلی به اعتقاد بعضی کارشناسان فقدان دانش و تجربه برنامه ریزی و مدیریت توسعه، جنگ تحمیلی، عدم استفاده صحیح از تجربه و توان سازمان گذشته، مهاجرت متخصصین، عدم تفکیک مسائل سیاسی و کارشناسی و عدم رشد مناسب فعالیت های تحقیق وتوسعه موردنیاز این صنعت باعث شده است که قابلیته ای فنی و مهندسی، تجهیزات سازی و امور مطالعاتی لازم جهت اکتشاف، حفاری و توسعه میادین نفتی و گازی به شکل کامل و درحد رقابت جهانی شکل نگیرد و عاملی درجهت وابستگی صنعت نفت کشور درحوزه تکنولوژی شده است. شرط لازم برای توسعه تکنولوژی دراین صنعت شناخت درست ابعاد الگو دانش پایه و فراهم کردن زیرساخت های لازم به منظور توسعه آن است. در صنایع بالادستی نفت، امروزه افت تولید کشور یکی از نکات قابل توجه است. به طور متوسط سالانه 10 درصد توان تولید کاهش می یابد. افزایش تولید ایجاد ظرفیت های تازه نیازمند اکتشافات جدید، توسعه میادین، فرآیند مدیریت علمی مخازن و سرمایه گذاری جهت حفظ تولید مخازن و افزایش بازیافت از آنها می باشد. حرکت مناسب برای این منظور فناوری و سرمایه خاصی را می طلبد که فراتر از توان سازمانی کنونی صنعت نفت است. علت این امر را می توان در عقب ماندگی فعالیت های تحقیق و توسعه درکشور جست وجو کرد. البته در پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان یکی از مراکز که مطالعات مخازن را دنبال می کند جمعی از نیروهای مخصص با بهره گیری از نرم افزارهای پیرفته به این مهم مشغولند اما هنوز این پرداختن و توجه به این موضوع از گستردگی کافی برخوردار نیست. انجام این کار مستلزم بسیج تمام نیروهای متخصص درصنعت نفت و دانشگاه ها و همکاری مشترک با مراکز علمی و تحقیقاتی برای انتقال صحیح تکنولوژی به همراه مدیریت صحیح و کارآمد است که توجه لازم مدیریت ارشد این صنعت را می طلبد. درصنعت گاز درحوزه فرآورش گاز طبیعی تکنولوژی های به کار گرفته شده درزمینه های شیرین سازی با آمین، نم زدایی، استحصال، اتان، بازیافت مایعات گاز کشور ما صاحب دانش فنی نبوده و با خرید لیسانس به آنها دست یافته است. در تبدیل گازطبیعی به کارگیری تکنولوژی ها تولید موادی مانندGTL،DME و متانول که در کشورهای پیشرفته دنبال شده است. درحال حاضر درایران نیز مطرح می باشد. در این زمینه نیز تاکنون فاقد تکنولوژی بومی بوده ایم اما دستاوردهای بخش تحقیق و توسعه وزارت نفت مانند پژوهشگاه صنعت نفت نویدبخش دستیابی به فناوری در این زمینه است. در زمینه انتقال گاز طبیعی تجربه خوبی در توسعه خط لوله درداخل کشور کسب شده است اما درحال حاضر فاقد فناوری هایی مانندLNG و تکنولوژی های نوین در زمینه نحوه انتقال گاز درمسافت های طولانی هستیم و حرکت قابل توجهی نیز درجهت توسعه داخلی این فناوری ها به چشم نمی خورد. وضعیت منابع گاز کشور اقتضا می کند که با قدرت و جدید بیشتر به سمت دستیابی به تکنولوژی های صنعت گاز و بومی کردن آن در داخل گام برداشته و از این مزیت نسبی خود به بهترین نحو ممکن بهره گیریم. اما درصنعت پتروشیمیع توسعه تکنولوژی به صورت امری جانبی دنبال شده است. از نظر مدیران در برنامه دوم و سوم و حتی برنامه چهارم توسعه دراین صنعت افزایش سطح تولید ورسیدن به جایگاه مطلوب دربازارجهانی هدف اصلی بوده است و هدف قراردادن دستیابی به فناوری، نرم افزارهای زیربنایی و صرف زمان برای آن می توانست فرصت های اقتصادی را نابود کند. به عبارت دیگر رشد سخت افزارهای صنعتی برای آنها از اهمیت بیشتری برخوردار بود. کمبود نگرش نرم افزاری و حجم فعالیت های توسعه ظرفیت محصولات پایه پتروشیمی در مجتمع های احداث شده باعث شد تا زیرساخت های نهادی درشرکت های خدمات مهندسی و پیمانکار وسازنده به درستی شکل نگیرد ویا رشد نکند. همین امر باعث شد که تنها به خرید لیسانس های متعدد از شرکت های بین المللی اکتفا کرده ایم و روز به روز فاصله خود را با قبل زیاد می کنیم. درحال حاضر تعاملات، همکاری و هم افزایی میان اجزای مختلف صنعت پتروشیمی و بالادستی و پایین دستی این صنعت به اندازه ای نیست که توانمندی تکنولوژیک وصنعت را ارتقا دهد و به سمت توان نوآوری و توسعه تکنولوژی هدایت کند. بازار صنایع موردنیاز جانبی و مصرفی این صنعت نیز رونق چندانی ندارد و غالب آنها از خارج تأمین می شود. و بالاخره درصنعت پالایش اکثر پالایشگاه ها قدیمی بوده وبراساس طراحی قدیمی ساخته شده اند و این موضوع اختلاف سطح تکنولوژی پالایشگاه های کشور را نسبت به پالایشگاه های مدرن امروزی نشان می دهد. درزمینه پالایش با توجه به عدم بهره وری لازم از ارزش افزوده بالا با توجه به درصد مواد پالایشی برخوردار نیستیم و پروژه های افزایش ظرفیت نیز با توجه به ساختار پالایشگاه ها موجب تحول درامر تولید بهینه نخواهند شد. به علاوه سیستم انتقال و توزیع فرآورده های نفتی نیز به صورت سنتی اداره می شود و فناوری های جدید و پیچیده هنوز درآن وارد نشده است. منبع: صبح اقتصاد، چهارشنبه 23 شهریور 1384