به گزارش شانا به نقل از هفته‌نامه مشعل، صنعت پتروشیمی در چند دهه فعالیت خود، همراه با روند توسعه‌ای، توجه ویژه‌ای به محیط پیرامونی و توسعه پایدار همراه با محیط زیستی پاک داشته و در این مسیر، اقدام‌های مهم و ارزشمندی انجام داده که خاموشی فلرهای روشن و حرکت در مسیر مدیریت کربن، اصلی‌ترین و مهم‌ترین آنهاست. خاموشی مشعل در پتروشیمی‌ها و بخش‌های دیگر صنعت نفت، جدا از تحقق کاهش خام‌سوزی و جلوگیری از هدررفت سرمایه‌های کشور، این صنعت را به سمت عملکردی پاک سوق داده که مدیریت کربن، از مهم‌ترین نتایج چنین رویکردی در صنعت پتروشیمی به‌شمار می‌رود.

جریان مدیریت کربن در صنعت نفت با پیشروی پتروشیمی‌ها از حدود ۱۰ سال قبل شروع شده است. با این حال برخی شرکت‌های پتروشیمی، اقدام‌های چشمگیر و جدی‌تری در این مسیر انجام داده‌اند. این شرکت‌های فعال در صنعت پتروشیمی خود را ملزم کرده‌اند که برای ادامه حضور در رقابت جهانی، الزام‌های بین‌المللی را در کاهش انتشار کربن رعایت کنند. از این رو در این مسیر علاوه بر خاموشی مشعل‌های داخلی خود، بر رعایت الزام‌های زیست‌محیطی در مسیر صادرات نیز تأکید دارند که حمل‌ونقل دریایی بدون کربن یکی از آنهاست.  این موضوع در آینده صادرات محصولات، قیمت تمام‌شده و انتقال و حمل محصولات پتروشیمی تأثیر زیادی دارد. بر اساس آخرین سیاست‌ها هزینه سوخت فسیلی کشتی‌ها تا سال ۲۰۳۰ دو برابر و قیمت هر تن کربن بیش از ۱۰۰ دلار در سال ۲۰۳۵ و ۴۰۰ دلار در سال ۲۰۵۰ برآورد شده است، همچنین اتحادیه اروپا، نظام تجارت انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را برای پوشش انتشار کربن بخش حمل‌ونقل دریایی از سال جاری میلادی (۲۰۲۵) گسترش داده و شدت گازهای گلخانه‌ای سوخت‌های نفتی مورد استفاده در تجارت Eurelated را از طریق مقررات سوخت دریانوردی (Maritime FuelEU) تشدید کرده است.

اقدام‌های اصلاحی در مسیر مدیریت کربن

در کنار شرکت‌های پتروشیمی که هرکدام به شکل مجزا اقدام‌های اصلاحی را برای مدیریت کربن انجام می‌دهند، مجموعه‌هایی همچون شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی و پژوهشگاه صنعت نفت نیز اقدام‌های ارزشمندی را به نتیجه رسانده‌اند.

ناصر نوح جاه، مدیرعامل شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی با اشاره به وضع قوانین مالیاتی سخت‌گیرانه بر انتشار کربن اظهار کرد: صنعت پتروشیمی، سهم قابل‌توجهی در میزان انتشار دی‌اکسید کربن دارد و در سال ۲۰۲۳، سهم این صنعت در کشور حدود ۱۳۰ میلیون تن و در سطح جهانی نیز بیش از ۲ میلیارد تن بوده است.

وی بر اهمیت تولید محصولات کم‌کربن و تأثیر آن در رقابت‌پذیری شرکت‌های پتروشیمی تأکید کرد و گفت: شرکت‌هایی که در این مسیر پیشگام شوند، جایگاه برند برتر و دوستدار محیط‌زیست را به‌دست آورده و توجه بازار را به خود جلب خواهند کرد.

بر این اساس شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، از سال ۱۳۹۰ تحقیقاتی گسترده‌  را  در زمینه مدیریت کاهش کربن شروع کرده که البته با شروع تحریم‌ها، این تلاش‌ها با محدودیت‌های زیادی مواجه شده است. یکی از این موارد، تأمین مواد جاذب برای واحدهای آمونیاک کشور بوده است. به‌دلیل تحریم‌ها، تأمین برخی مواد ضروری مانند محلول‌های جاذب CO۲ که به‌صورت انحصاری عرضه می‌شدند، برای پتروشیمی‌های کشور ازجمله رازی، کرمانشاه و پردیس دشوار شد و در نتیجه، شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، پروژه‌ای را برای بومی‌سازی این ترکیبات آغاز کرد. در نتیجه این تلاش‌ها، شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی به تولید نمونه‌های داخلی دست یافت و در حال حاضر این محصول در شرکت‌های پتروشیمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

یکی دیگر از اقدام‌های اصلاحی شرکت‌های پتروشیمی برای مدیریت کاهش کربن، بهینه‌سازی شرایط جذب و بازیافت CO2 برای کاهش مصرف انرژی و افزایش کارایی سیستم‌ها بوده است. در همین خصوص، شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در سال ۱۳۹۵ پروژه‌ای را برای بهبود عملکرد برج جذب پتروشیمی مروارید اجرا کرد که به کاهش میزان CO2 ورودی و بهبود راندمان جذب منجر شد. این موفقیت در سال‌های بعد نیز ادامه یافت و در سال ۱۴۰۲، ترکیب جدیدی معرفی شد که در مقایسه با نمونه‌های خارجی عملکرد قابل‌توجهی داشت.

علاوه بر این موارد، می‌توان به راه‌اندازی نخستین واحد بازیافت CO2 در پتروشیمی کرمانشاه در سال ۱۴۰۰ اشاره کرد. هدف این پروژه، جایگزینی حلال‌های سنتی با ترکیبات جدیدی بود که افزون بر افزایش کارایی جذب، مشکلاتی مانند خوردگی تجهیزات و تخریب حلال را کاهش دهد. بررسی‌های آزمایشگاهی و شبیه‌سازی‌های انجام‌شده نشان داد که فناوری جدید ارائه شده از سوی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی می‌تواند مصرف انرژی را کاهش دهد و بهره‌وری سیستم را بهبود بخشد که همه این موارد در کاهش مصرف کربن اثرگذار است. در حال حاضر هم شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی قصد دارد تا در سال ۱۴۰۴ در یک مقیاس نیمه‌صنعتی، فرایندهای جذب و بازیافت CO2 را بهینه سازد و اطمینان بیشتری در استفاده از فناوری‌های داخلی به صنعت پتروشیمی بدهد.

یکی دیگر از حوزه‌های عملکردی در مدیریت کربن، پژوهشگاه صنعت نفت است که در سال‌های اخیر در کنار اقدام‌های پژوهشی، روش‌های جدیدی را برای کاهش انتشار کربن شناسایی کرده که تبدیل CO2 به متانول، یکی از این موارد بوده است. یکی از مؤثرترین روش‌ها در مدیریت کربن، تبدیل دی‌اکسید کربن مازاد به محصولات مفید ازجمله متانول است که چین در این مسیر بسیار پیشروست. استفاده از هیدروژن در این فرایندها می‌تواند به کاهش میزان کربن تولیدی کمک کند، به‌طوری که در فرایند تولید متانول به روش هیدروژناسیون، میزان کربن کاهش چشمگیری می‌یابد. تولید متانول تولیدی در این روش که به متانول سبز معروف است، هزینه‌های بالایی دارد و هنوز در مقیاس صنعتی به‌طور گسترده‌ در دسترس نیست، اما در آینده با توجه به نیازهای صنعتی، روش‌های اقتصادی برای آن پیدا می‌شود.

شناسایی الزام‌های بین‌المللی مدیریت کربن

یکی از موضوع‌های مهم در کنفرانس آب‌وهوای سازمان ملل (COP) که هر ساله در کشورهای مختلف برگزار می‌شود، کاهش انتشار کربن است که در چند سال اخیر روش‌های محدودکننده و ایجابی برای کاهش انتشار کربن از سوی شرکت‌ها و صنایع مختلف بررسی و اعلام می‌شود. در COP 28 موضوع حرکت به سمت استفاده از سوخت‌های پاک‌تر در صنعت حمل‌ونقل دریایی، مورد تأکید قرار گرفت و آن‌طور که کارشناسان اعلام کرده‌اند، در COP 29 نیز این روند ادامه خواهد داشت. عرفان افاضلی، مشاور کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، با تأکید بر اینکه لازم است شرکت‌های صنعتی، بخصوص پتروشیمی‌ها از آخرین مکانیسم‌های تنظیم مرز کربن در اروپا و روندهای تشویقی و محدودکننده آگاه شوند، افزود: این مکانیسم که تحت عنوان CBAM (تنظیم کربن) شناخته می‌شود، از سال ۲۰۲۳ به‌صورت داوطلبانه آغاز شده و از ۲۰۲۶ برای پنج محصول شامل فولاد، آلومینیوم، سیمان، هیدروژن و کود شیمیایی اجرایی خواهد شد. این موضوع زنگ خطری برای بخش خصوصی و دولتی ایران است، زیرا صادرکنندگان باید میزان انتشار کربن محصولات خود را اعلام کنند، در غیر این‌ صورت مشمول پرداخت مالیات کربن در مرزهای اتحادیه اروپا خواهند شد.

مشاور کمیسیون انرژی اتاق ایران با تأکید بر وضعیت صنایع ایران در شاخص‌های توسعه پایدار اظهار کرد: شدت مصرف انرژی و میزان تولید گاز دی‌اکسید کربن در کشور ما بسیار بالاست. افزون بر این، نبود برنامه‌های یکپارچه و عدم بهره‌برداری از منابع مالی بین‌المللی، از دیگر چالش‌های این حوزه است. در عین حال، بازارهای کربن در حال رقابت با بازار پتروشیمی هستند، به نحوی که ارزش بازار جهانی پتروشیمی در سال ۲۰۲۲ حدود ۶۱۹ میلیارد دلار بود، در حالی ‌که ارزش بازار کربن در همان سال به ۹۴۲ میلیارد دلار رسید. این اختلاف نشان می‌دهد که بازارهای کربن به‌سرعت در حال رشد هستند و ایران باید در این حوزه فعال‌تر شود.

افاضلی درباره اقدام‌های دیگر کشورها در این زمینه تصریح کرد: عربستان در سال ۲۰۲۳ بازار داوطلبانه کربن خود را راه‌اندازی کرده و تا سال ۲۰۳۵ قصد دارد ۴۴ میلیون تن دی‌اکسید کربن را از طریق فناوری CCS  (فناوری جذب و ذخیره کربن) جذب کند، همچنین چین، بزرگ‌ترین بازار ETS (بازار تجارت کربن) دنیا را در اختیار دارد و در سال ۲۰۲۴ بازار داوطلبانه کربن خود را نیز راه‌اندازی کرده است.

سهم اندک در انتشار کربن

بر اساس اعلام شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سال ۱۴۰۲ میزان انتشار کربن صنعت پتروشیمی ایران، حدود ۴۲ میلیون تن بود که معادل ۲۴ درصد از کل انتشار کربن در صنعت نفت است. این رقم با توجه به افزایش تولید و ورود شرکت‌های جدید، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۵ به بیش از ۱۰۰ میلیون تن برسد. با این حال اقدام‌های اصلاحی قابل‌توجهی از سوی شرکت‌های مختلف در حال پیگیری و اجراست که ازجمله آنها می‌توان به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برای تولید برق، بخار و ایجاد سیستم پایش انتشار (MRV) اشاره کرد. در کنار این موارد، شرکت ملی صنایع پتروشیمی صندوق کربن‌زدایی داخلی را ایجاد کرده است. این صندوق با تأمین منابع از ۵۰ درصد پتروشیمی‌های داخلی و ۵۰ درصد از منابع جی‌سی‌اف، از اقدام‌های داوطلبانه برای کاهش انتشار کربن و پیشبرد اهداف کربن‌زدایی حمایت خواهد کرد.