در این خصوص مسئولیت صنعت نفت ایران با توجه به ساز وکار عملی و خاصیت منابع مورد بهره برداری آن که منایع فسیلی و هیدروکربوری است، همچنین وسعت و حوزه عملکرد آن، سنگین تر بوده و بیشترین صدمات را در صورت غفلت ها و رعایت نکردن برخی اصول و استانداردهای بین المللی، می تواند براین کره وارد آورد. از طرف دیگر آلودگی محیط زیست مبحثی است که به توسعه پایدار و همه جانبه مرتبط است و از این منظر با رعایت همه جوانب و به ویژه اصول زیست محیطی است که می توان به توسعه پایدار دست یافت. آلودگی های دریایی اعم از فعالیت های نفتی، پساب صنایع و فاضلاب ها؛ آلودگی هوا که ارتباط تنگا تنگی با نوع و مقدار انرژی مصرفی دارد و استفاده از سوخت های پاک تر فسیلی یکی از شیوه های جلو گیری آن است و آلودگی آب و خاک مرتبط با این فعالیت ها ، همه موانعی برای رسیدن به توسعه پایدار هستند. مسائل و خطرات آلودگی های محیط زیست دریایی و آب و خاک، ناشی از فعالیت های نفتی، مباحثی هستند که در این گزارش به آن می پردازیم. آلودگی های دریای خزر بیشتر ازخلیج فارس مدیر کل محیط زیست دریایی سازمان حفاظت از محیط زیست در مورد آلودگی های نفتی و زیست محیطی دریای خزر و خلیج فارس و اقدامات این سازمان، می گوید: دریای خزر این بزرگترین دریاچه جهان، به دلیل بسته بودن در معرض خطرآلودگی بیشتری نسبت به دریاهای آزاد است و محیط حساس وآسیب پذیری دارد. این دریا، بعد از فروپاشی شوروی سابق به دلیل نبود یک چارچوب پروتکلی که کشورهای حاشیه آن را ملزم به رعایت سلامت محیط زیست خزر کند، ازنظر زیست محیطی آسیب زیادی دیده و آلودگی ها در بخش شمالی آن بیشتر شده است. این آلودگی ها ناشی از اکتشاف و بهره برداری از منابع هیدروکربوری و پسآب آلاینده های صنعتی و زهابهای سمی کشاورزی است که از طریق رودخانه های ولگا و کورا به این دریا می ریزند. این دو رودخانه 84 درصدآب دریای خزر را تأمین می کنند . دکتر سید محمد باقر نبوی،می افزاید: باز به همان دلیل نبود چارچوب پروتکلی؛ کشورهای شمالی دریای خزر تاکنون با نمونه برداری ایران برای سنجش میزان آلودگی های آن، مخالفت می کردند ولی بعد از کنوانسیون تهران که در اواخر سال 1384 و با امضای کشور آذربایجان نهایی شد،(بعد از اجرایی شدن پروتکل های آن در اواخر امرداد ماه جاری)، می توانیم نمونه برداری هایمان را برای سنجش میزان و نوع آلودگی ها،از مناطق مختلف خزر شروع کنیم. بنا به این گزارش، این کنوانسیون دارای 8 پروتکل است که رفتار کشورهای حاشیه خزر را در یک چارچوب قرار می دهد تا استانداردهای بین المللی را در فعالیت های اکتشاف درون دریا و آلودگی های فعالیت های صنعتی، پساب فاضلاب های شهری و سموم کشاورزی که به دریا می ریزند، رعایت کنند. این در حالی است که به گفته کارشناسان، با افزایش‌ آلودگی‌های نفتی دریای خزر در آینده شاهد بالا آمدن مداوم سطح دریا و آسیب جدی به سواحل خزر خواهیم بود. خطر انقراض گونه های زیستی معاون دفتر دریایی سازمان حفاظت از محیط زیست در مورد به خطر افتادن برخی گونه های نایاب اکوسیستم دریای خزر،در ارتباط با این آلودگی، می گوید: عدم مدیریت مناسب منابع و ذخایر به ویژه بعد از فروپاشی شوروی سابق، و آلودگی های ناشی از فعالیت های انسانی، بسیاری از گونه های زیستی دریای خزر را در معرض خطر و انقراض قرار داده است . برنامه محیط زیست خزر سازمان، برای حفظ این گونه ها و جلوگیری از انقراض آنها، برنامه" پایش تنوع " یا مانیتورینگ زیستی در چارچوب سازمان "سب"انجام داده و پنج منطقه حساس را در دریای خزر انتخاب کرده است تاآلودگی های آن را مورد بررسی قرار دهد. مهندس امید صدیق کارشناس ارشد محیط زیست، تصریح می کند:نفت در دریا به غیر از گاز آن که در هوا منتشر می شود، در بستر دریا ته نشین شده و بیشترین آلودگی را روی موجودات بسترزی ایجاد می کند. برخی از این آلاینده ها مثل جیوه یا کادنیوم به بدترین شیوه در طبیعت رفتار می کنند. مثلا جیوه به متیل جیوه تبدیل شده و به سمی ترین آلاینده تبدیل می شود که از طریق زنجیره غذایی حتی وارد بدن انسان می شود. این کارشناس می افزاید: در دریای خزر آلاینده های نفتی در بخش شمالی خزر، بیشتر از بخش جنوبی آن است. در بخش جنوبی، بیشتر آلودگی ها از فاضلاب های شهری و زهاب های کشاورزی است که بیشتر از حد مجاز است و این آلودگی ها درصورت همکاری فعالیت کنندگان و استفاده کنندگان از منابع خزر قابل پیشگیری می باشد. وی یادآوری می کند: نکته قابل ذکر این است که شرکت نفت BP که مجری اصلی نفت کشور آذربایجان است، اعلام کرده که آلودگی نفتی ناشی از استخراج نفت را به صفر رسانیده است و آب همراه نفت را دوباره به حوزه نفتی زیر دریا تزریق می کند،که این مسئله برای دریای خزر بسیار خشنود کننده است و برای خلیج فارس نیز می توان با صرف هزینه هایی به اجرا برسد و گامی در جهت بهبود وضعیت محیط زیست آن باشد. برخی تحقیقات انجام شده در مراجع بین‌المللی نشان می‌دهد که رادیوایزوتوپ‌های خطرناکی توسط آلاینده‌های نفت جذب شده و مناطق مختلفی از دریای خزر به ویژه بخش میانی در سواحل را آلوده خواهد کرد. خلیج فارس مستعد آلودگی بخشی از آلاینده های موجود در خلیج فارس در درون دریا از طریق فعالیت شناورها ، نفت کش ها، اسکله های نفتی، اکتشافات نفتی و بخشی هم از طریق ساحل توسط صنایع حاشیه دریا و رودخانه های منتهی به آن وارد آب دریا می شود که البته بخش اعظم آلاینده های موجود در دریای خلیج فارس از نوع نفتی است . به اعتقاد کارشناسان، رودخانه کارون که90 درصد آب شیرین خلیج فارس را تامین می کند، همچنین 90 درصد آلودگی ها و آلاینده های خاص مناطق خشکی را با خود حمل کرده و وارد آب های خلیج فارس می کند ، زیرا بخش اعظمی از صنایع نفت، گاز ، نساجی و کشاورزی ایران در کنار این رودخانه است و مقادیر زیادی از آلاینده های کشور عراق نیزاز طریق رودخانه دجله و فرات ، وارد کارون و در نهایت به خلیج فارس می ریزد. مدیر کل محیط زیست دریایی این سازمان درموردآلودگی های نفتی خلیج فارس می گوید: خلیج فارس جایی است که آلودگی ها در آن بیشتر است ولی آلوده ترین دریاها نیست، در جنگ خلیج فارس شوک های عظیم نفتی با حمله هوایی و انهدام چاه نوروز و ترمینال البکر و ... به آن وارد شد که اثرات آن سالها باقی می ماند. طبق این گزارش، وی با بیان این مطلب که خلیج فارس هم به نوعی دریای بسته است، می افزاید: 3 تا 5 سال طول می کشد تا آب خلیج فارس تعویض شود و چون در یک منطقه گرم و خشک قرار دارد ونیز عمق کم آن، ویژگی های است که خطرات آن را درمقایسه با دریاهای آزاد بیشتر می کند. دکتر محمد باقر نبوی، می افزاید: خلیج فارس مستعد آلودگی است زیرا این خلیج یکی از متراکم ترین و پر رفت آمد ترین دریاهای جهان است و 60 درصد نفت جهان از این مسیر صادر می شود. از طرف دیگر فعالیت های نفتی در منطقه برای این دریا مشکلات زیست محیطی به بار می آورد. شکستگی و پوسیدگی کشتی ها و خطوط لوله، عدم دقت در حمل و نقل ها ، آب توازن کشتی ها و مسائلی از این دست همه باعث آلوده شدن این دریا می شوند. وی در مورد اقدامات محیط زیست دریایی سازمان، می گوید: بر اساس قانون 1354 ؛ حفاظت ازآبهای دریایی در ارتباط با آلودگی های نفتی، به سازمان بنادر و کشتیرانی محول شد و آنان نیز اقدامات خوبی برای جلوگیری ازآلودگی های این دریا انجام داده اند. همچنین بالا بردن مبالغ جریمه هادر مورد آلودگی های نفتی دریایی، اقدام مؤثردیگری بود که سازمان انجام داد که مبالغ جریمه ها در موردآلودگی های عمدی و غیر عمدی متفاوت است. نبوی تصریح می کند :همکاری با سازمان منطقه ای حفظ محیط زیست دریایی خلیج فارس"راپنی" سازمان منطقه ای حفظ محیط زیست دریایی خلیخ فارس و بخشی از دریای عمان، که مقر آن در کویت است، و هشت کشور حاشیه آن، ایران، عراق، کویت، عربستان،قطر، بحرین، امارات عربی متحده و عمان عضو آن هستند، فعالیت های گسترده ای درحفظ این اکوسیستم دریایی انجام می دهد و مرتب اطلاعات آلودگی ها و مشکلات زیست محیطی آن را گزارش می دهد و ما فعالیت گستردهای بر روی این اطلاعات و گزارش ها، انجام می دهیم. طبق قانون 1354 منبع این آلودگی ها، هر شخص، سازمان و ارگانی که باشد، سازمان حفاظت محیط زیست، می تواند اقدامات قانونی را انجام دهد. تحقیقات نشان می دهد، یکی از عمده مشکل آلودگی ها در خلیج فارس فعالیت نفتکش ها است که خوشبختانه شرکت ملی نفتکش ایران 80 درصد کشتی های خود را دو جداره کرده است و 20 درصد بقیه در 3-4 سال آینده با کشتی های نسل سوم معاوضه خواهند شد. به دلیل اقدامات جدی این شرکت، در مورد بهبود وضعیت حمل و نقل خود، شرکت ملی نفتکش بهترین لاینر در دنیا انتخاب شد. مدیر کل محیط زیست دریایی سازمان در مورد اینکه بیشترین آلودگی ها ازطرف چه کشوری است، توضیح می دهد، بیشترین آلودگی ها از خود ایران است و متأسفانه دقت لازم صورت نمی گیرد، اسکله های ابوذر در بوشهر و خط لوله 24 خارک، نشتی نفت دارند که اگر بخواهند ادامه دهند ما نیز اقدامات قانونی خود را انجام خواهیم داد، در غیر این صورت سازمان های خارجی وارد عمل می شوند. کنوانسیون لندن حافظ محیط زیست دریایی معاون دفتر دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، در باره تعاملات با صنعت نفت، می گوید: ما از شرکت نفت ج.ا.ا برای شرکت در کنوانسیون لندن دعوت کردیم وآنان هم در آن شرکت کردند و برنامه ها ی بین المللی حفاظت محیط زیست دریایی به آنها اعلام شد. همچنین ما تمام ارگان های دست اندرکار را هم از برنامه ها و هم از اقدامات ، مطلع می کنیم. کنوانسیون لندن ( lc ) که در ارتباط با بخش های مختلف آلودگی های دریایی، بویژه دفع مواد زاید به دریا به علاوه آلودگی های ناشی از سوختن سوخت های فسیلی، فعالیت می کند. مهمترین ارگان حافظ محیط زیست دریای است. طبق این کنوانسیون، هر نوع موادی که به دریا ریخته می شود، باید مجوز رسمی برای آن گرفته شود وسازمان های مرتبط در جریان آن قرار گیرند. سهم کشورهای ساحلی در آلودگی خلیج فارس کارشناسان می گویند: 8 کشور ساحلی به اضافه عراق - از طریق دجله و فرات و خورعبدالله - در آلودگی دریایی خلیج فارس سهیم هستند. کشورهای عربی حاشیه این دریا علاوه بر فعالیت های نفتی، بواسطه آب شیرین کن ها نیز آلاینده وارد آب این دریا می کنند.در این مورد، عربستان، کویت و امارات به ترتیب بیشترین سهم را در آلودگی خلیج فارس دارند و 80 درصد آب شیرین کن های دنیا در کشورهای ساحلی خلیج فارس قرار دارند و پساب کارخانه های آب شیرین کن ، لطمات زیادی به محیط زیست منطقه و آبزیان زده است. دکتر نبو ی در مورد اقدامات جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس ومحدوده ای از دریای عمان می گوید: در یکی از عمده کارهای خوب در ارتباط با خلیج فارس، گشت های در یای است که در سال 2000 - 2001 و 2006 با مدیریت ایران، در طول تاریخ منطقه انجام شده است. وی تاکید می کند: این گشت ها در چهار محور، فیزیک در یا، شیمی دریا،بیولوی و هواشناسی دریا، با مشارکت کشورهای منطقه و ناظران بین المللی صورت گرفت که در آن بحث جریان ها، تغییرات اقیانوس در فصل زمستان، با رعایت اصول علمی مربوط به دریا، انجام شد.این گشت ها، گپ و شکاف اطلاعاتی موجود درباره وضعیت زمستانی و تابستانی این دریا را پر کرد که نتایج آن را سازمان حفاظت محیط زیست در کنفرانس 25 سال فعالیت "راپنی" ارائه خواهد داد.