بر اساس اعلام صندوق بین المللی پول، بیش از 70 درصد درآمد کویت از محل فروش نفت خام تامین می‌شود. همچنین صادرات نفت خام و فرآورده‌های نفتی تقریباً 89 درصد درآمدهای صادراتی این کشور را شامل می‌شود.

کویت مانند دیگر تولیدکنندگان نفت خام، متعاقب سقوط قیمت نفت خام در سال‌های 15-2014 با کسری بودجه هنگفتی رو‌به‌رو شد به نحوی که درآمد آن از 104 میلیارد دلار در سال 2014 به 55 میلیارد دلار در سال 2015 کاهش یافت. این شرایط سبب شد که اقتصاد این کشور کوچک در معرض خطر جدی قرار گیرد بنابراین به ناچار مجبور شدند ضمن اجرای مدیریت انقباضی در کوتاه مدت، تلاش کنند تا با طراحی دوباره سیستم اقتصادی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، توان مقاومت در برابر حوادث مشابه را در سال‌های پیش رو را افزایش دهند. کویت همچون دیگر تولیدکنندگان مهم نفت به‌ویژه کشورهای منطقه خاورمیانه و آسیا یکی از راه‌های مقابله با نوسان‌های قیمت نفت خام را در افزایش توان تولید این ماده، بالا بردن ظرفیت پالایشی، تشکیل و کنترل زنجیره تولید نفت تا فروش فرآورده‌های نفتی، تلاش برای به‌دست آوردن سهم پایدار در میان مصرف کنندگان نفت خام و دستیابی توان رقابت با دیگر بازیگران مهم این حوزه یافته است. رقابتی که بنابر آمارهای منتشر شده یکی از مهمترین نتایج آن، افزایش 10 میلیون بشکه‌ای ظرفیت پالایشی جهان تا سال 2020 خواهد بود.

شرکت نفت کویت که نخستین محموله نفتی خود را در سال 1946 صادر کرده است براساس برنامه ارائه شده در نظر دارد تا در افق سال 2020 میلادی با صرف هزینه ای بالغ بر 33 میلیارد دلار به ظرفیت تولید روزانه چهار میلیون بشکه نفت خام دست یابد. مطابق برنامه پیش بینی شده، این مقدار تولید باید در قالب تولید 3.65 میلیون بشکه نفت از میدان‌های نفتی این کشور و 350 هزار بشکه نیز از منطقه Neutral Zone مشترک با عربستان تامین شود. دستیابی به این هدف به معنای افزایش حدود 30 درصدی توان تولید در کمتر از چهار سال است هرچند که به نظر کارشناسان بسیار دشوار خواهد بود. برخی منابع از سرمایه گذاری هنگفت 114 میلیارد دلاری در صنعت نفت این کشور خبر داده اند. قرار است از این میزان، 63 درصد در بخش‌های بالادستی هزینه شده و 37 درصد به پروژه های پالایشگاهی و پتروشیمی تخصیص یابد.

مطابق آمارهای منتشر شده، کویت از سال 2016 تاکنون با وجود افزایش مصرف داخلی، روزانه حدود 1.9 میلیون بشکه نفت خام صادر کرده است. مقصد اصلی محموله‌های صادراتی از این کشور کماکان بازار آسیاست. 21 درصد از صادرات نفت خام کویت به کره جنوبی، 16 درصد به چین و 12 درصد به ژاپن بوده است. مقدار مصرف داخلی این کشور با اندکی افزایش به 455 هزار بشکه در روز رسیده است. میانگین صادرات فرآورده های نفتی کویت در سال 2016 میلادی روزانه 739 هزار بشکه بوده است.

کویت سه پالایشگاه داخلی دارد که همگی در 30 مایلی جنوب شهر کویت واقع شده اند. نخستین پالایشگاه این کشور، پالایشگاه الاحمدی (Al Ahmadi) با ظرفیت پالایشی روزانه 466 هزار بشکه در سال 1949 میلادی ساخته شده است. دو پالایشگاه دیگر عبدالله مینا (Abdullah Mina) و الشعیبه (Al Shuaiba) به ترتیب دارای ظرفیت‌های پالایشی روزانه 277 هزار بشکه و 200 هزار بشکه هستند.

 کویت در نظر دارد با اجرای طرح Clean Fuels Project (CFP) (برنامه جامع کاهش انتشار گازهای آلاینده و افزایش تولید سوخت‌های پاک) تا سال 2020 ظرفیت پالایشی خود را از 936 هزار بشکه در روز کنونی به 1.4 میلیون بشکه در روز افزایش دهد. این عملیات شامل احداث پالایشگاه جدید الزور (Al Zour) و از سرویس خارج کردن بخش‌هایی از پالایشگاه الاحمدی و رساندن ظرفیت آن به 454 هزار بشکه در روز و بستن کامل پالایشگاه الشعیبه و تبدیل آن به یک مرکز ذخیره سازی نفت خام و افزایش 184 هزار بشکه به ظرفیت پالایشگاه Abdullah Mina و رساندن ظرفیت این پالایشگاه به 346 هزار بشکه در روز است. بدون شک مهمترین قسمت این طرح، ساخت پالایشگاه الزرو با ظرفیت پالایش روزانه 615 هزار بشکه نفت خام و مجتمع پتروشیمی مجاور آن است. احداث این پالایشگاه که تصویب ساخت آن حدود 10 سال به طول انجامید 16 میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. یکی از نتایج مهم اجرای این طرح، کاهش میزان سولفور بنزین تولیدی این کشور از ppm 500  به ppm 10 و همچنین کاهش سولفور نفت‌گاز از ppm 5000  به ppm 10 که مطابق با استانداردهای یورو 4 و یورو 5 است، خواهد بود که در این صورت امکان ارسال این محمولات به بازارهای اروپا و آمریکا را برای کویت فراهم خواهد ساخت. بازارهایی که با توجه به افزایش تولید فراورده‌های نفتی با کیفیت بالا در آسیا و منطقه خلیج فارس در پنج سال آینده، بعنوان بازارهای هدف این محصولات بسیار با اهمیت خواهند بود و رقابتی تنگاتنگ بین پالایشگران این مناطق برای حضور پررنگ در این بازارها مدتی است که آغاز شده است.  

از سوی دیگر، این کشور می کوشد تا افزون بر افزایش ظرفیت پالایشی در داخل ، توان پالایشی خود در خارج از کویت را تا سال 2020 بالا برده و به ظرفیت پالایش 800 هزار بشکه در روز دست یابد. نکته قابل تامل دیگر در این باره این است که کویت به‌دنبال دستیابی به ظرفیت پالایشی روزانه سه میلیون و 100 هزار بشکه در خارج از این کشور تا سال 2030 نیز است.

به همین جهت شرکت نفت بین المللی کویت (KPI) به همراه شرکت‌های آیدومیتسو Idemitsu و میتسوئی Mitsui ژاپن و پتروویتنام Petro Vietnam در حال ساخت یک پالایشگاه 200 هزار بشکه ای در Nhi Son ویتنام هستند که قرار است در سال جاری میلادی راه اندازی شود. شایان یادآوری است که قرارداد افزایش ظرفیت این پالایشگاه به 400 هزار تا سال 2025 میان شرکت‌های یادشده نیز نهایی شده است. شرکت نفت بین المللی کویت (KPI) و شرکت سینوپک SINOPEC چین در حال احداث مشترک یک مجتمع پالایشی و پتروشیمی 300 هزار بشکه ای در ایالت گواندونگ Guangdong هستند که قرار است در سال 2020 راه اندازی شود. همچنین کویت مالکیت یک پالایشگاه نفت به ظرفیت روزانه 80 هزار بشکه در رتردام هلند و سهام یک پالایشگاه 240 هزار بشکه ای واقع در میلازو Millazo ایتالیا به صورت 50 درصد - 50 درصد با شرکت انی را نیز در اختیار دارد.

نکته ای که از نگاه برخی تحلیلگران مهم به نظر می رسد این است که کویت افزون بر توان پالایشی یادشده، در ادامه زنجیره پایین دستی خود مالکیت تعداد 4400 پمپ بنزین و جایگاه‌های خرده فروشی فرآورده‎هایی نظیر سوخت جت در کشورهای بلژیک، اسپانیا، سوئد، لوکزامبورگ و ایتالیا را داراست. به باور ایشان داشتن این زنجیره از تولید نفت خام تا عرضه و خرده فروشی فرآورده نفتی می تواند قابلیت مانور بیشتری در مقابل با نوسان‌های عرضه و تقاضا و همچنین قیمت در بازارهای نفت خام برای این کشور ایجاد کند. به گواه آمارها، کویت نیز مشابه تعدادی دیگر از کشورها و تولیدکنندگان بزرگ نفت خام به‌دنبال گسترش زنجیره کامل از تولید تا مصرف است. زنجیره ای که منشاء اصلی نظریه کاهش وابستگی به نفت خام از کانال درآمدهای نفتی است. به‌عنوان نمونه دیگر این نظریه می توان از طرح‌های شرکت آرامکو عربستان برای صادرات روزانه 121 میلیون لیتر فرآورده‌های پالایشی و همچنین سرمایه گذاری مشترک با شرکت شرکت ملی نفت چین (CNPC) برای افزایش 60 تا 65 درصدی جایگاه‌های خرده فروشی سوخت این شرکت در جنوب شرق چین نام برد. شرکت ملی نفت چین مالکیت 900 جایگاه سوخت را در آن منطقه در اختیار دارد.

نظر به اینکه هم اکنون نرخ بازگشت سرمایه در صنایع بالادستی صنعت نفت جهان در مقایسه به دیگر حوزه‌ها و صنایع کمتر شده و این موضوع سبب کاهش میزان سرمایه گذاری در این حوزه شده است و با فرض ثابت ماندن دیگر مولفه‌های موثر در بازار نفت می توان نتیجه گرفت که با توجه به شرایط جدید حاکم بر بازار نفت و چشم انداز تغییرات بازارهای انرژی در سالهای پیش رو، سرمایه گذاری در حوزه پایین دست نفت و به وجود آوردن این نوع زنجیره‎ها در بازارهای هدف و مناطق دارای پتانسیل رشد تقاضا بویژه کشور چین مورد توجه بسیاری از کشورها و شرکت‌های مهم نفتی قرار گرفته است. این راهکار بدون شک می تواند در زمره سیاست‌های راهبردی صادرکنندگانی که در حال افزایش توان پالایشی خود هستند لحاظ شود. آنان تلاش خواهند کرد که با افزایش ظرفیت پالایشی خود به‌ویژه در خارج از کشور و نقاط پرمصرف جهان تا حد زیادی از داشتن بازار تقاضا برای تولید نفتشان مطمئن شده و بخش اعظم صادرات نفت خام خود را از این طریق مدیریت نمایند. همچنین با ایجاد امکانات عرضه فرآورده‌های پالایشی به صورت عمده و یا خرده فروشی از ثبات و تداوم چرخه تولید نفت خام تا مصرف فرآورده‌های نفتی اطمینان حاصل کرده تا بتوانند موقعیت محکمتری را در بازارهای نفت خام و فرآورده های نفتی به‌دست آورند. 

ایمان نیکزاد

کارشناس ارشد انرژی