در حالی‌که این کشور نیز همانند دیگر صادر کنندگان به دنبال سهم مطمئن در بازار تقاضای نفت است، اخبار رسیده حاکی از تلاش شرکت دولتی طرح‌های نفت وابسته به وزارت نفت عراق در خصوص تسریع در آغاز عملیات ساخت خط لوله انتقال نفت جنوب عراق به اردن است. این خط لوله 1680 کیلومتری قرار است با سرمایه گذاری بالغ بر 18 میلیارد دلار، روزانه یک میلیون بشکه از نفت خام تولیدی میدان‌های بصره را به بندر عقبه کشور اردن در دریای سرخ منتقل کند.
شرکت خطوط لوله نفت چین (CPP) و شرکت خصوصی مس‌گلوبال اینترنشنال عراق، کنسرسیومی برای ساخت این خط لوله تشکیل داده‌اند. قرار است اجرای مرحله اول این خط لوله صادراتی در سال ۲۰۱۸ آغاز و در سال ۲۰۲۰ پایان یابد. عراق هم اکنون روزانه حدود 30 هزار بشکه نفت خام را با استفاده از تانکر به صورت زمینی به اردن صادر می کند. برخی اخبار حاکی از این هستند که عراق و مصر در حال مذاکره و امکان سنجی طرح صادرات نفت خام عراق از طریق اردن به مصر و پالایش این نفت در پالایشگاه‌های مصر و صدور فرآورده‌های استحصالی به اروپا هستند.
مطابق طرح اولیه به موازات این خط لوله نفتی، یک خط لوله گازی نیز جهت انتقال روزانه 258 میلیون متر مکعب گاز احداث می شود. از مجموع حجم نفت و گازی که از این خطوط لوله عبور می کند، ۱۵۰ هزار بشکه نفت خام برای خوراک تنها پالایشگاه کشور اردن یعنی پالایشگاه الزرقاء اختصاص یافته و ۱۰۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی جهت مصرف روزانه اردن در نظر گرفته شده است. این در حالی است که باقیمانده حجم نفت خام وارد شده به بندر عقبه به کشورهای دیگر خصوصاً بازار مدیترانه صادر و گاز باقیمانده نیز برای مصرف ایستگاه‌های پمپاژ نفت خام استفاده خواهد شد. همچنین این پروژه شامل مخازن ذخیره سازی نفت‌خام در مبدأ بصره با ظرفیت هفت روز تغذیه خط لوله و تلمبه‌خانه‌های لازم در مسیر و نیز مخازن ذخیره‌سازی در بندر عقبه خواهد بود. لازم به ذکر است که اجرای بخش گازی این خط لوله فعلاً از سوی دولت عراق معلق شده است.
پیش از هجوم سال ۲۰۱۴ گروه تروریستی داعش، قرار بود بخش اولیه خط لوله بصره به بندر عقبه از ایستگاه تلمبه خانه حدیثه در استان الانبار در غرب این کشور بگذرد، اما ناامنی های ناشی از حضور داعش در این منطقه، مسئولین پروژه را وادار به تغییر مسیر کرد. بر اساس طرح اصلاح شده، این خط لوله از استان الانبار عبور خواهد کرد اما تا حدیثه در شمال آن امتداد نخواهد یافت بلکه به موازات مرز عربستان پیش رفته و سپس وارد خاک اردن خواهد شد.
برای پی‌بردن به اهمیت این خط لوله باید توجه داشت که بر اساس سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده و در حال انجام، تولید نفت عراق در سال‌های اخیر در حال افزایش بوده به گونه ای که این کشور در نظر دارد تا سال 2020 تولید نفتش را به 6 میلیون بشکه در روز افزایش دهد. عراق همچنین برنامه بلندپروازانه تولید روزانه 9 میلیون بشکه نفت خام را نیز در سر دارد. ظرفیت اسمی فعلی 15 پالایشگاه این کشور حدود 1 میلیون بشکه در روز است که قرار است با ساخت 4 پالایشگاه جدید به ظرفیت اسمی یک میلیون و 700 هزار بشکه در روز افزایش یابد. این پالایشگاه‌های جدید که هنوز زمان راه اندازی آنها مبهم است عبارتند از : پالایشگاه کربلا به ظرفیت 140 هزار بشکه در روز، پالایشگاه ناصریه به ظرفیت 300 هزار بشکه درروز، پالایشگاه میسان به ظرفیت 150 هزار بشکه در روز و پالایشگاه کرکوک به ظرفیت 150 هزار بشکه درروز .
در صورت تحقق یافتن طرح‌های افزایش تولید و لحاظ کردن موازنه تولید و مصرف نفت خام، می بایستی امکانات صادراتی این کشور در میان مدت برای صادرات حدود پنج میلیون بشکه در روز ارتقا یابد. با وجود دسترسی عراق به خلیج فارس بدلیل محدود بودن خط ساحلی، امکان احداث اسکله‌های گسترده برای این کشور مقدور نبوده، لذا توسعه ظرفیت بارگیری در دریا با استفاده از گوی‌های شناور (SBM) در دستور کار ایشان قرار دارد. در حال حاضر ظرفیت اسمی بارگیری دریایی عراق از ترمینال‌های نفتی بصره، خورالامیه و سه سیستم SBM آن سه میلیون و 800 هزار بشکه در روز است که براساس آخرین ارقام منتشره، از ترمینال های مزبور روزانه حدود سه میلیون و 500 هزار بشکه نفت خام صادر می شود. توجه به این نکته ضروری است که سیستم های SBM در برابر طوفان و شرایط نامساعد جوی آسیب پذیر بوده که در صورت مواجه شدن با این شرایط، اختلال در روند صادرات نفت این کشور بسیار محتمل است.
با احداث خط لوله بصره به عقبه عملاً عراق به دریای سرخ متصل شده و می تواند مقدار یک میلیون بشکه از نفت خامش را بجای عبور از خلیج فارس و تنگه هرمز به صورت مستقیم در دریای سرخ عرضه کند. لازم به ذکر است که این کشور نیز مانند بسیاری از صادرکنندگان نفت خام بدنبال در اختیار گرفتن سهم مطمئن از بازار مصرف و همچنین سهولت و صرفه جویی در هزینه های انتقال نفت خام از طریق ایجاد بنادر جدید صادراتی و نقاط جدید عرضه نفت خام است.
نکته دیگر این پروژه، افزایش توان صادرات نفت عراق با استفاده از سیستم خط لوله است. این کشور که پیش از این، قابلیت انتقال روزانه یک میلیون و 500 هزار بشکه نفت از طریق خط لوله شمال عراق به جیهان ( فعلا حدود 700 هزار بشکه آن عملیاتی است) و انتقال 700 هزار بشکه در روز از طریق خط لوله کرکوک به Banias سوریه (که البته مدتهاست بسته است) و انتقال روزانه یک میلیون و 650 هزار بشکه از طریق خط لوله عراق به عربستان (IPSA) که پس از جنگ اول خلیج فارس در سال 1990 از سوی عربستان به بهانه دریافت غرامت جنگ ضبط شد و فعلاً از سوی این کشور مورد استفاده قرار می گیرد را دارا بود. لیکن با توجه به این‌که در حال حاضر امکانات صادرات خط لوله ای عراق تنها به بخشی از یکی از سه مسیر فوق الذکر یعنی خط لوله شمال این کشور به جیهان محدود می‌شود، احداث خط‌لوله به بندر عقبه اردن هم از جهت گشایش در امکانات صادراتی و هم از جهت متنوع‌سازی مسیرهای صادراتی خصوصاً به سمت بازار مدیترانه، برای دولت عراق اقدامی راهبردی تلقی می‌شود. با نگاه به آمار مشخص می شود که در سال 2016، عراق روزانه 836 هزار بشکه نفت خام به اروپا صادر کرده که از این میزان، حدود 700 هزار بشکه در روز آن از طریق خط لوله شمال این کشور به جیهان ترکیه بوده است.
به باور برخی از تحلیگران نفتی با لحاظ کردن موارد مطروحه می توان نتیجه گیری کرد که با توجه به این‌که عمده نفت‌خام عبوری از خلیج‌فارس و تنگه‌هرمز به بازارهای شرق آسیا منتقل می‌شود، انتقال بخشی از نفت‌خام عراق به بندر عقبه و دریای سرخ وابستگی عراق به خلیج‌فارس و تنگه‌هرمز را کاهش داده و جایگاه نفت عراق در بازارهای اروپا و آمریکا را تقویت می‌کند. نظر به این‌که در حال حاضر در میان کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس، عربستان‌سعودی تنها کشوری است که بخش قابل‌توجهی از نفت خود را از طریق خط‌لوله به دریای سرخ منتقل و از آنجا صادر کرده و از میان اعضای اوپک بیشترین سهم را در بازار اروپا و آمریکا دارا است، احداث خط لوله بصره به عقبه می تواند موجبات افزایش عرضه نفت خام عراق در بازارهای غربی را فراهم آورده و توان رقابت عراق با عربستان‌سعودی در بازارهای غرب کانال سوئز را بیشتر کند. رقابتی که نتایج آن در بازار آینده نفت خام تاثیرگذار خواهد بود.
ایمان نیکزاد
کارشناس ارشد انرژی
نظر شما