عمان با تولید حدود یک میلیون بشکه در روز، بیست‌وپنجمین تولیدکننده نفت خام جهان و بزرگ‌ترین تولیدکننده غیر عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) منطقه خاورمیانه است.‌ اقتصاد این کشور همانند تعداد زیادی از کشورهای خاورمیانه وابسته به درآمدهای نفتی است. بیش از 67 درصد از درآمد این کشور از صنایع نفت و گاز حاصل می‌شود.

نخستین مرحله صادرات نفت خام عمان در ژوئیه 1967 و با میانگین  544 هزار بشکه در روز با قیمت یک دلار و 42 سنت برای هر بشکه بود. مقصد بیشتر محموله‌های نفت خام صادراتی عمان کشورهای چین، تایلند، کره جنوبی و ژاپن هستند. سال گذشته میلادی 78 درصد صادرات نفت خام این کشور به چین بوده است. عمان هم‌اکنون تنها از بندر میناء الفحل برای صادرات نفت خود که به‌عنوان Oman Blend با API=32 شناخته می‌شود استفاده می‌کند. این کشور همچنین از یک نفتشکش غول‌پیکر (VLCC) با ظرفیت حدود 2 میلیون بشکه برای ذخیره‌سازی و بارگیری نفت‌خام به صورت کشتی به کشتی  در بندر میناء الفحل استفاده می‌کند. در دو دهه گذشته، صادرات و ذخایر نفتی این کشور نوسان چندان زیادی نداشته است. سال گذشته میلادی 2 میدان جدید نفتی با ذخیره حدود 67 میلیون بشکه در شمال این کشور کشف شد. عمان در حال استفاده از فناوری‌های نو ازدیاد برداشت از مخازن  نظیر Miscible، Polymer و Steam injection است. استفاده از این فناوری‌های نو سبب شده که هزینه تولید هر بشکه نفت خام این کشور کاهش قابل توجهی داشته باشد و از 9 دلار و 3 سنت به 8 تا 8.5 دلار برای هر بشکه تقلیل یابد. این به آن معناست که با لحاظ کردن قیمت‌های کنونی نفت خام، عمان 8 تا 9 برابر هزینه تولید خود از فروش نفت درآمد کسب می‌کند که این خبر بسیار خوبی برای اقتصاد این کشور کوچک است.

در حالی که کشورهای زیادی در جهان به انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر روی آورده‌اند، کشور عمان تصمیم گرفته است از انرژی خورشیدی استفاده‌ای جدید بکند و آن استخراج و تولید نفت است. عمان خود را برای ساخت یکی از بزرگ‌ترین نیروگاه‌های خورشیدی دنیا آماده می‌کند، هرچند از این نیروگاه برای تولید برق استفاده نخواهد شد و هدف از ساخت این نیروگاه تنها جوشاندن آب به منظور تولید نفت است. این نیروگاه خورشیدی که میراه نام دارد یک گیگاوات انرژی تولید خواهد کرد که برای تولید نفت استفاده خواهد شد. میراه شامل ردیف‌هایی از آینه‌های منحنی خواهد بود که به سمت لوله بویلر پرشده با آب تنظیم شده‌اند. بخار تولید شده از طریق این نیروگاه برای نرم کردن نفت سنگین  استفاده می‌شود تا پمپاژ آن به سطح زمین با سهولت بیشتری انجام گیرد. نیروگاه میراه هر ساله 5.6 تریلیون بی‌تی‌یو گاز طبیعی صرفه‌جویی خواهد کرد. چنین مقداری می‌تواند انرژی لازم برای خانه‌های ۲۰۹۰۰۰ نفر در عمان را تأمین کند. ظرفیت تولیدی نیروگاه خورشیدی میراه ۶۰۰۰ تن بخار خواهد بود که مقدار مصرف گاز را تا ۸۰ درصد کاهش می‌دهد. از بخار تولید شده این نیروگاه در ازدیاد برداشت از میدان نفتی امل غربی استفاده خواهد شد. مساحت پروژه‌ میراه ۳ کیلومتر مربع  و هزینه‌ طراحی و ساخت آن حدود ۶۰۰ میلیون دلار برآورد شده است. شرکت توسعه نفت عمان هم‌اکنون در همکاری با شرکت گلس پوینت، فاز نخست پروژه میراه را به پایان رسانده است. شرکت توسعه نفت عمان قصد دارد با فعالیت بیشتر در زمینه مدیریت آب و انرژی‌های تجدیدپذیر، از شرکتی ناظر بر صنایع نفت و گاز به شرکتی ناظر بر منابع انرژی تغییر ماهیت دهد.

مطابق اطلاعات منتشره، در این کشور سه حوزه که به‌طور بالقوه دارای منابع شیل نفتی و گازی هستند شناخته شده است. حوزه South Oman Salt، حوزه North Oman Foreland و حوزه ربع الخالی (Rub Al-Khalil) که در جنوب غربی عمان واقع شده است. آزمایش‌ها نشان می‌دهد که شیل‌های نفتی و گازی این حوزه‌ها بیشتر در عمق بیش از 5 هزار متر قرار دارند. تخمین زده می‌شود که منابع شیل عمان بالغ بر 116 میلیارد بشکه نفت خام باشند که با توجه به هزینه هنگفت استخراج آنها، زمانی که قیمت نفت خام بالا باشد از نظر اقتصادی تولید آنها مقرون به صرفه خواهد بود.

  شرکت دولتی توسعه نفت عمان  (PDO -  Petroleum Development Oman)  دارای بیش از 90 درصد از ذخایر نفت عمان و مجری 70 درصد از تولید آن است و سهام آن تشکیل شده از: 60 درصد مالکیت در اختیار دولت عمان، 34 درصد شرکت انگلیسی-هلندی شل، چهار درصد توتال فرانسه و 2 درصد پارتکس پرتغال. بزرگ‌ترین بلوک نفتی این کشور که بلوک 6 نام دارد در اختیار این شرکت است.

شرکت اکسیدنتال پترولیو (Occidental Petroleum)  بزرگ‌ترین شرکت خارجی حاضر در عمان و دومین تولیدکننده بزرگ نفت در این کشور شناخته می‌شود. شرکت یادشده کنترل دو بلوک نفتی 9 و 62 در شمال و میدان نفتیMukhaizna   در جنوب عمان را عهده‌دار است.

 شرکتConsolidated Contractors Energy (CCED) Development  نیز عملیات بلوک‌های نفتی 3 و 4 را برعهده دارد. نیمی از سهام این شرکت در اختیار شرکت سوئدی Tethys Oil (30درصد) و شرکت ملی نفت چین (CNPC) (20درصد) قرار دارد.

شرکت Daleel Petroleum نیز مسئولیت اداره بلوک شماره 5 را در اختیار دارد. این شرکت به صورت joint venture با نسبت 50درصد به 50 درصد بین شرکت خصوصی عمانی Petrogas و شرکت چینی CNPC اداره می‌شود.

شرکت خصوصی Petrogas مسئولیت اداره بلوک 7 و همچنین میدان نفتی Rima cluster در جنوب عمان را به‌عهده دارد.

 دیگر شرکت‌های  مهم حاضر در صنعت نفت این کشور عبارتند از:  Shell، Total ، Partex،  BP،  KoGas،  Repsol.

در ضمن افزون بر شرکت PDO، شرکت دولتی OOC (Oman Oil Company) نیز مسئولیت سرمایه‌گذاری در بخش انرژی از جمله صنعت نفت در داخل و خارج از عمان را عهده‌دار است. هم اکنون این کشور دارای 2 پالایشگاه با مجموع توان پالایشی 304 هزار بشکه در روز است. پالایشگاه میناء الفحل، نخستین پالایشگاه عمان بوده که با ظرفیت 106 هزار بشکه در روز در سال 1982 افتتاح شد و پالایشگاه صحار نیز در سال 2006 با ظرفیت 116 هزار بشکه در روز در مدار تولید قرار گرفت. شرکت ORPC Oil Refineries and Petroleum Industries Company)) مسئولیت اداره این پالایشگاه‌ها را برعهده دارد. این شرکت توانست در سال 2016 ظرفیت پالایشگاه Sohar را به 198 هزار بشکه در روز افزایش دهد. شایان ذکر است که 26 درصد از سهام پالایشگاه بینا واقع در مرکز کشور هندوستان با ظرفیت 120 هزار بشکه در روز متعلق به عمان است. مصرف کنونی فرآورده‌های نفتی این کشور 186 هزار بشکه در روز است که پالایشگاه‌های داخلی قادر به تامین بخش اعظم فرآورده‌های نفتی مورد نیاز هستند و این کشور تنها مقدار کمی فرآورده وارد می‌کند.

شبکه خط لوله عمان بیشتر روی تحویل نفت خام به تنها پایانه صادرات نفت این کشور در بندر میناء الفحل متمرکز است. همچنین این خطوط لوله، مجتمع‌های صنعتی و پتروشیمی را که به عنوان بخش جدایی‌ناپذیری از برنامه توسعه اقتصادی و گسترش فعالیت‌های پایین‌دستی صنایع وابسته به نفت و گاز به شمار می‌روند تغذیه می‌کند. شرکت توسعه نفت عمان از بیش از 1600 کیلومتر خط لوله نفت که در سراسر کشور ساخته شده بهره‌برداری می‌کند. افزون بر این، دولت عمان یک ترمینال صادراتی برای توسعه پالایشگاه صحار در همان منطقه راه‌اندازی کرده است.

مهم‌ترین پروژه‌های راهبردی صنعت نفت عمان تا سال 2021، طرح احداث یک پالایشگاه 230 هزار بشکه‌ای (green-field) به نام الدقم با مشارکت شرکت نفت بین‌المللی کویت (KPI) به ارزش 7 میلیارد دلار، ساخت چند مجتمع پتروشیمی در مجاورت این پالایشگاه و احداث مخازن ذخیره‌سازی نفت خام و فرآورده‌های نفتی تا ظرفیت 200 میلیون بشکه در منطقه راس المرکز هستند. شایان ذکر است که طبق قرارداد امضا شده بین شرکت‌های نفت عمان و کویت که هر کدام 50 درصد سهام این پالایشگاه را در اختیار دارند قرار شده نفت خام پالایشگاه الدقم به‌طور مساوی توسط این کشورها تامین شود. این نخستین سرمایه‌گذاری برای یک طرح پالایشگاهی و پتروشیمی یکپارچه در داخل یکی از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به شمار می‌رود. پروژه یادشده همچنین نخستین پالایشگاه این کشورها خواهد بود که خوراک نفت خام خود را وارد می‌کند.

به باور تحلیگران نفتی، در صورت اجرای کامل طرح احداث این مخازن که بیش از نیاز ذخیره‌سازی کشور عمان است، مهم‌ترین بخش این پروژه عظیم شکل می‌گیرد، زیرا چنانچه سایر کشورهای منطقه مخصوصا کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس بتوانند از طریق خط لوله، نفت خام یا فرآورده‌های نفتی خود را به این مخازن منتقل کنند، خواهند توانست با ایجاد امکان عرضه محمولات‌شان در دریای عرب، مسیر نفتکش‌ها را پنج تا هفت روز کوتاه‌تر کنند که در این صورت این کشورها می‌توانند افزون بر تسریع در زمان حمل محمولات به بازارهای هدف و ایجاد جذابیت اقتصادی برای خریداران از طریق کاهش هزینه‌های حمل، محمولات نفتی و پالایشی خود را بدون عبور از تنگه سوق الجیشی هرمز که روزانه حدود 18 میلیون و 500 هزار بشکه نفت از آن گذر می کند، صادر کرده و سبب افزایش اهمیت راهبردی مخازن منطقه راس المرکز شوند که در تقاطع خاورمیانه، آسیا و آفریقا واقع شده است. شایان ذکر است که عمان در نظر دارد ساخت این مخازن را در قالب چند فاز به مرحله اجرا درآورد که فاز نخست آن در سال 2019 به پایان خواهد رسید.

کارشناسان نفتی معتقدند که با توجه به سرمایه‌گذاری‌های هنگفت کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس در طرح‌های افزایش توان تولید نفت خام و طرح‌های ساخت پالایشگاه‌های جدید به منظور بالا بردن ظرفیت صادرات فرآورده‌های پالایشگاهی، احداث مراکز جدید ذخیره‌سازی و پایانه‌های بارگیری در خارج از خلیج فارس و تنگه هرمز، نزدیک‌تر شدن به بازارهای مصرف، کاهش طول سفر نفتکش‌ها و جذب مشتریان نفتی، اهمیت بیشتری برای این کشورها پیدا کرده است. عمان نیز با چنین دیدگاهی می‌کوشد با ساخت پتروپالایشگاه الدقم با هدف افزایش صادرات و ایجاد هاب بزرگ ذخیره‌سازی و صادرات محمولات نفتی و پالایشی در منطقه راس المرکز به این اهداف مهم دست یابد.

                                                                                                                                 ایمان نیکزاد، کارشناس ارشد انرژی