اردیبهشت‌ماه امسال و در جریان برگزاری نمایشگاه بین‌المللی صنعت نفت بود که قراردادهای مطالعات جامع مخازن شش‌گانه شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب امضا شد. پیش از آن، شرکت نفت فلات قاره ایران و شرکت نفت مناطق مرکزی ایران نیز قراردادهای مشابهی را با شرکت‌های مشاور داخلی برای مطالعه جامع برخی مخازن امضا کرده بودند. مطالعه مخازن در نفت پدیده‌ جدیدی نیست، اما بر اساس ابلاغیه وزیر نفت در سال ۹۶، رویه‌ای منسجم برای مطالعات مخازن تعیین شد که در این قالب، تاکنون ۶ قرارداد مربوط به مخازن شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، سه قرارداد مربوط به مخازن شرکت نفت فلات قاره ایران و دو قرارداد مربوط به مخازن شرکت نفت مناطق مرکزی ایران، همگی با شرکت‌های مشاور داخلی امضا شده است.

کریم زبیدی، مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران درباره طرح جامع مطالعات مخازن به شانا می‌گوید: «این طرح با تاکید وزیر نفت در دستور کار قرار گرفت تا با مطالعه جدی و اساسی برخی مخازن، مسیر دستیابی به ضریب بازیافت بیشتر در این مخازن هموار شود». زبیدی درباره تفاوت این مطالعات با مطالعاتی که پس از برجام به واسطه امضای تفاهمنامه‌هایی با شرکت‌های داخلی و خارجی انجام شده بود، توضیح می‌دهد: «مطالعات جامع مخازن دربرگیرنده بررسی‌های دقیق و تمرکز بر جزئیات مخزن مانند خواص سیال، خواص سنگ مخزن و دیگر مشخصات مخزن است، در حالی که در مطالعاتی که با هدف تدوین طرح جامع توسعه (MDP) میدان انجام می‌شود، مطالعات تا این حد بر جزئیات متمرکز نیست». وی به معیارهایی از جمله برخورداری از حجم بالای هیدروکربور و ظرفیت مطلوب برای افزایش ضریب بازیافت به‌عنوان معیارهای انتخاب مخزن در طرح جامع مطالعات مخازن اشاره می‌کند و می‌گوید: «اضافه شدن مجدد تعدادی مخزن به فهرست مخازن فعلی که مطالعات جامع آنها در دستور کار است، کاملا محتمل است و با تاکید وزیر نفت، هیچ محدودیتی برای دستیابی به اشراف اطلاعاتی بیشتر نسبت به مخازن مهم نفت و گاز کشور وجود ندارد».

زبیدی درباره تفاوت اصلی این رویه مطالعاتی با روال قبلی مطالعه مخازن هم توضیح می‌دهد: «مطالعه مخزن یک ضرورت است که همواره مورد توجه بوده، اما روند تعریف‌شده فعلی از این جهت متفاوت است که به واسطه الزام امضای قرارداد با شرکت‌های مشاور داخلی، ضمن اینکه مخازن با نگاهی نو از خارج مجموعه (شرکت‌های مشاور) بررسی می‌شوند، رویکرد تعامل با شرکت‌های داخلی و استفاده از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های آنان نیز بیش از پیش مدنظر قرار می‌گیرد».

اما این شرکت‌های داخلی کدام‌اند؟ در شرکت نفت فلات قاره ایران، قرارداد مطالعه جامع میدان دورود با شرکت پارس پتروزاگرس، قرارداد مطالعه جامع میدان ابوذر با شرکت مشاوران انرژی تهران و قرارداد مطالعه میدان فروزان با شرکت مهندسی فرایند به کمک رایانه ایرانیان (کیپ) امضا شده است. مطالعات جامع میدان‌های نوروز، بهرگانسر و هندیجان نیز در مرحله انتخاب مشاور قرار دارد و به‌زودی به شرکت‌های مشاور ایرانی سپرده خواهد شد. مقدار نفت درجای این ۶ میدان بالغ بر ۲۶ میلیار بشکه، ضریب بازیافت آنها به‌طور متوسط ۲۵ درصد و ظرفیت تولید این میدان‌ها بیش از ۲۰۰ هزار بشکه است.

در شرکت نفت مناطق مرکزی ایران نیز قراردادهای مطالعات جامع دو میدان گازی کنگان و خانگیران با شرکت‌های داخلی امضا شده است که بر این اساس، مطالعه جامع میدان کنگان از سوی شرکت مهندسی فرایند به کمک رایانه ایرانیان (کیپ) و مطالعه میدان خانگیران از سوی شرکت خدمات مهندسی نفت‌کیش در حال انجام است. مقدار گاز درجای این دو میدان، هزار و ۶۰۰ میلیارد مترمکعب متعارف و ضریب بازیافت آنها به طور متوسط ۸۰ درصد است. همچنین ظرفیت تولید گاز این میدان‌ها بیش از ۶۰ میلیون متر مکعب در روز است. علیرضا بهبهانی‌نیا، مدیرعامل شرکت مهندسی خدمات نفت‌کیش (از شرکت‌های گروه اویک)، امضای این قراردادها را گامی در مسیر اجرای سیاست وزارت نفت مبنی بر ضرورت توسعه میدان‌های نفت و گاز با رعایت پیش‌نیاز انجام مطالعات مخزن عنوان می‌کند.

بر اساس قراردادهای منعقد شده با شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب نیز شرکت مشاوران انرژی تهران، مطالعه مخزن آسماری میدان هفتکل و مطالعه مخزن بنگستان میدان بینک را بر عهده گرفته و مطالعه مخزن آسماری میدان منصورآباد و مخزن آسماری/جهرم میدان نرگسی به شرکت ماگماانرژی سپرده شده است. مطالعات جامع مخزن آسماری میدان لب‌سفید نیز به شرکت خدمات مهندسی نفت‌کیش و مطالعه جامع مخزن آسماری میدان پارسی به شرکت مهندسی فرایند به کمک رایانه ایرانیان (کیپ) واگذار شده است.

شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، مقدار نفت درجای این مخازن را ٢٨.٥ میلیارد بشکه، ضریب بازیافت آنها را به طور متوسط ٢٦ درصد و برداشت فعلی از این مخازن را روزانه بیش از ١٦٠ هزار بشکه نفت عنوان کرده است. رامین روغنیان، رئیس اداره ارزیابی مخازن شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در پاسخ به سوال شانا مبنی بر اینکه مطالعه جامع چه مخازن دیگری در برنامه قرار دارد؟، به مارون (آسماری)، پازنان و رگ‌سفید اشاره می‌کند. به گفته وی، افزایش ذخایر هیدروکربور درجا، افزایش ضریب بازیافت، دستیابی به روش‌های بهینه حفاری و مدیریت هزینه‌ها می‌تواند از جمله نتایج انجام این مطالعات باشد.

محمدباقر غنی‌زاده، عضو هیئت‌مدیره شرکت مشاوران انرژی تهران (شرکتی که از پیشگامان بخش خصوصی در بخش بالادست صنعت نفت ایران است) نیز در گفت‌وگو با شانا، امضای این قراردادها را از این حیث حائز اهمیت می‌داند که پای بخش خصوصی در میان است. وی به سابقه همکاری این شرکت با شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در مطالعه مخازن اشاره می‌کند: «ما پیش‌تر روی میدان نفت‌سفید مطالعه کردیم و همان‌طور که می‌دانید گاز تولیدی این میدان به هفتکل تزریق می‌شود و این فرآیند، نمونه‌ای منحصربه‌فرد از تزریق گاز در مخازن شکافدار به شمار می‌رود».

وی با اشاره به امضای قرارداد با نفت‌خیز جنوب برای مطالعه مخزن آسماری میدان هفتکل، معتقد است که این پروژه به دلیل قرابت میدان‌های نفت‌سفید و هفتکل می‌تواند تکمیل‌کننده مطالعات قبلی باشد.

طرح جامع مطالعات مخازن شرکت ملی نفت ایران با هدف یکسان‌سازی و انسجام‌بخشی به فرآیند مطالعه مخازن از یک‌سو و استفاده از ظرفیت شرکت‌های مشاور داخلی از سوی دیگر، در دستور کار شرکت ملی نفت ایران قرار دارد و با جدیت دنبال می‌شود. شاید عده‌ای خیال کنند در شرایط سخت کنونی که تحریم‌ها صنعت نفت را بیش از هر زمان دیگری نشانه گرفته، این صنعت به کما رفته. اما واقعیت این است که با همه سختی‌ها و فراز و نشیب‌ها، طرح‌ها و برنامه ها - طبیعتا با شتابی نه چندان زیاد- دنبال می‌شود. نکته جالب اینجاست که در بخش‌های مختلف فعالیت‌های بالادستی اعم از اجرای طرح‌های نگهداشت و افزایش توان تولید نفت، طرح جامع مطالعات مخازن، طرح بومی‌سازی کالاهای کاربردی نفت، طرح توسعه فناورانه مخازن نفت و گاز و ...، رد پای شرکت‌های پیمانکار، سازنده و دانش‌بنیان داخلی دیده می‌شود. آیا مصادیق اتکا به ظرفیت‌های داخلی، جز این است؟