۹۲

در سال ۹۲ دولت یازدهم در حالی کار خود را آغاز کرد که ظرفیت تولید روزانه گاز در میدان مشترک پارس جنوبی حدود ۲۸۰ میلیون متر مکعب بود و کمی آن‌طرف‌تر در غرب کارون، تولید نفت میدان‌های مشترک این منطقه عملیاتی از ۷۰ هزار بشکه در روز تجاوز نمی‌کرد.

۹۳

در سال ۹۳ به گواه آمار مدیریت برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران، بیش از ۵۰ درصد سرمایه‌گذاری‌های نفت به حوزه‌های اکتشاف، توسعه و نگهداشت میدان‌های مشترک نفتی و گازی اختصاص یافت و آمارهای بعدی نیز ادامه این روند را تایید کرد، به‌گونه‌ای که به‌طور مثال تنها در ۶ ماه نخست سال ۹۴ نیز بیش از ۵۰ درصد سرمایه‌گذاری‌های نفت به میدان مشترک پارس جنوبی اختصاص یافت.

اواخر سال ۹۳ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر تصویب شد که براساس ماده ۱۲ این قانون، به وزارت نفت اجازه داده شد از طریق شرکت‌های دولتی تابعه برای اجرای طرح‌های نفت و گاز به‌صورت ارزی تا سقف یکصد میلیارد دلار یا معادل ریالی آن اقدام به سرمایه‌گذاری، انعقاد قرارداد یا صدور مجوز سرمایه‌گذاری کند. این طرح که برای آغاز به تسهیلات بانکی یا آورده سرمایه‌گذار نیاز داشت، با دریافت منابعی از صندوق توسعه ملی برای اجرا در پروژه‌های مربوط به میدان‌های مشترک پارس جنوبی و غرب کارون کلید خورد.

در همان زمان (سال ۹۳) شرکت ملی نفت ایران بیکار ننشته بود و با اتکا به منابع داخلی، طرح‌های توسعه‌ای میدان‌های مشترکی مانند یاران جنوبی و آزادگان جنوبی را دنبال می‌کرد. این دو میدان در شهریورماه سال ۹۲ بدون ثبت هیچ پیشرفتی به دولت یازدهم تحویل داده شده بودند و شرکت ملی نفت ایران، شرکت چینی پیمانکار طرح توسعه آزادگان جنوبی را پس از وقت‌کشی‌های بسیار و بی‌توجهی به اولتیماتوم ۹۰ روزه این شرکت، در سال ۹۳ خلع ید کرد. شاید دلواپسانی که بعدها به هر بهانه نفت را به دلیل خلع ید شرکت چینی بازخواست کردند، هرگز متوجه نشده باشند اعتراض به این خلع ید با تاکیداتشان بر ضرورت اتکا به توانمندی‌های داخلی همخوانی نداشته است. میدان مشترک آزادگان جنوبی از آن روز به بعد تنها به پشتوانه همین ظرفیت‌های داخلی مسیر توسعه را طی می‌کند.

اواخر سال ۹۳ وزارت نفت با تاکید بر ضرورت بهره‌مندی از ظرفیت‌های داخلی و همراهی در این مسیر، برای نخستین بار در تاریخ صنعت نفت قراردادهای مطالعه فناورانه تعدادی از میدان‌های نفتی را با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برگزیده کشور منعقد کرد. به این ترتیب میدان مشترک آزادگان به انستیتو مهندسی نفت دانشگاه تهران، میدان نفتی دارخوین به دانشگاه امیرکبیر، میدان نفتی سروش به دانشگاه سهند تبریز، میدان اهواز به پژوهشگاه صنعت نفت، میدان کرنج به دانشگاه آزاد اسلامی، میدان کوپال به دانشگاه صنعتی شریف، میدان منصوری به دانشگاه شیراز، میدان گچساران به دانشگاه صنعت نفت و میدان بی‌بی‌حکیمه به پژوهشکده ازدیاد برداشت واگذار شد. به این ترتیب نه‌تنها به واسطه رویکرد وزارت نفت دولت یازدهم، میدان مشترک آزادگان (جنوبی) از خمودگی ناشی از تعلل پیمانکار چینی رها شد و در مسیر توسعه قرار گرفت، بلکه با بهره‌مندی از ظرفیت‌های داخلی در بخش عملیاتی و علمی خبرساز شد.

در آخرین روزهای سال ۹۳، فاز ۱۲ پارس جنوبی به‌عنوان بزرگ‌ترین فاز این میدان مشترک در جریان تحریم‌های ظالمانه علیه کشور به بهره‌برداری رسید.

۹۴

روند توسعه میدان‌های مشترک در سال ۹۴ ادامه یافت؛ خردادماه ۹۴ برداشت گاز از سکوی فاز ۱۸ پارس جنوبی آغاز شد؛ آبان‌ماه ۹۴ سکوی ۱۷A  راه‌اندازی شد و تولید گاز فاز ۱۷ پارس جنوبی با ظرفیت روزانه ۱۰ میلیون مترمکعب کلید خورد و اسفندماه همان سال نیز برداشت گاز از فاز ۱۹ پارس جنوبی با ظرفیت روزانه ۵۰۰ میلیون فوت مکعب آغاز شد. فازهای ۱۵ و ۱۶ پارس جنوبی نیز در دی ماه همین سال افتتاح شد.

در سال ۹۴، میدان‌های مشترک نفتی آبان و سلمان نیز شاهد افزایش تولید بودند. از سویی دو چاه میدان آبان عملیاتی شد و تولید روزانه نفت این میدان افزایش یافت و از سوی دیگر، میدان سلمان که میزبان فعالیت همزمان سه دکل حفاری بود، بیش از ۱۰ هزار بشکه افزایش تولید را تجربه کرد که افزایش دو برابری میزان تزریق گاز به چاه‌های این میدان در تقویت ضریب بازیافت و افزایش تولید نفت آن نقش بسزایی داشت.

هم‌زمان شرکت بهره‌برداری نفت و گاز شرق نیز اعلام کرد که در سال‌های ۹۳ و ۹۴، برای نخستین بار برنامه تولیدی در میدان مشترک گازی گنبدلی به‌طور صددرصد تحقق یافته است و برداشت حداکثری از این میدان با جدیت دنبال می‌شود.

سال ۹۴ نقطه عطفی در اجرای پروژه ساخت سکوهای میدان مشترک نفتی فروزان از سوی شرکت تاسیسات دریایی هم بود به نحوی که در این سال، ساخت این سکوها بالغ بر ۳۴ درصد پیشرفت کرد.

مصوبه دولت در خصوص شرایط عمومی، ساختار و الگوی قراردادهای بالادستی نفت و گاز در آبان‌ماه سال ۹۴ ابلاغ شد و مهم‌ترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش بالادست صنعت نفت ایران در جریان کنفرانس تهران که آذرماه همان سال برگزار شد، به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی معرفی شدند.

زمستان سال ۹۴، تولید آزمایشی نفت در فاز نخست طرح توسعه میدان‌های مشترک یادآوران و آزادگان شمالی آغاز شد.

۹۵

صنعت نفت سال ۹۵ را با رشد و توسعه تعاملات بین‌المللی حاصل از توافق برجام پشت سر گذاشت. در این سال روند فزاینده صادرات نفت ادامه یافت و تفاهم‌نامه‌های متعددی میان شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های داخلی و خارجی فعال در صنعت نفت با هدف مطالعه میدان‌های نفت و گاز کشورمان منعقد شد که به‌طور طبیعی تعدادی از این تفاهم‌نامه‌ها به مطالعه میدان‌های مشترک (آبان، پایدار غرب، دهلران، آزادگان، یاران، نفت‌شهر و...) مربوط می‌شد. از سوی دیگر، بر اساس طراحی‌ها و برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، مقدمات شکل‌گیری شرکت‌های ایرانی صاحب‌صلاحیت برای فعالیت در قالب E&P نیز در دست اقدام بود که منتهی به اعلام نخستین فهرست شرکت‌های اکتشاف و تولید ایرانی در سال ۹۵ شد.

در این سال (۹۵)، متوسط تولید روزانه میدان مشترک پایدار غرب به ۳۰ هزار بشکه افزایش یافت، این در حالی است که برداشت روزانه نفت از این میدان در سال ۹۱ تنها حدود ۲۰ هزار بشکه بود. همچنین متخصصان ایرانی موفق شدند برای نخستین بار در کشور، عملیات شکافت اسیدی را در چاه شماره ۱۱ میدان مشترک نفتی آذر با موفقیت اجرا کنند. مرحله نخست تولید زودهنگام این میدان مشترک نیز با ظرفیت روزانه ۱۵ هزار بشکه در روزهای پایانی سال ۹۵ آغاز شد.

رفع توقیف بسیاری از تجهیزات پارس جنوبی به سبب برجام، به تسریع فرآیند توسعه این میدان مشترک کمک کرد. تیرماه سال ۹۵، سکوی ۱۹C با ظرفیت برداشت روزانه ۵۰۰ میلیون فوت‌مکعب گاز به مدار آمد و آبان‌ماه همان سال نیز سکوی٥٠٠ میلیون فوت‌مکعبی ۱۸B  پارس جنوبی با ثبت رکوردی جدید در عملیات هوک‌آپ و راه‌اندازی، به بهره‌برداری رسید. آذرماه ۹۵، برداشت روزانه ۲۸ میلیون مترمکعب گاز سکوی فاز ۲۱ پارس جنوبی آغاز شد و سکوی٥٠٠ میلیون فوت مکعبی ۱۷B  نیز اسفندماه ۹۵ با ثبت رکوردی جدید به بهره‌برداری رسید. هم‌زمان با سالروز ملی شدن صنعت نفت نیز با باز کردن چاه‌های سکوی فاز ۲۰، انجام عملیات استارت‌آپ و ارسال گاز ترش غنی استحصالی به پالایشگاه، تولید گاز از فاز ۲۰ پارس جنوبی هم کلید خورد. در همین تاریخ، مرحله آزمایشی راه‌اندازی و تولید در لایه نفتی مشترک پارس جنوبی نیز آغاز شد. پیش‌تر در بهمن‌ماه ۹۵ نخستین کشتی فراورشی خاورمیانه در مسیر تولید و توسعه لایه نفتی پارس جنوبی وارد آب‌های سرزمینی ایران شده بود.

اما مهم‌ترین رویداد نفتی سال ۹۵، بهره‌برداری رسمی از سه طرح توسعه‌ای نفتی در غرب کارون بود: فاز نخست طرح توسعه میدان مشترک نفتی یادآوران با ظرفیت تولید روزانه ۸۵ هزار بشکه نفت؛ فاز نخست طرح توسعه میدان مشترک آزادگان شمالی با ظرفیت تولید روزانه ۷۵ هزار بشکه نفت و طرح توسعه میدان مشترک یاران شمالی با ظرفیت روزانه ۳۰ هزار بشکه نفت. به این ترتیب (با احتساب آزادگان جنوبی) تولید میدان‌های مشترک غرب کارون که در سال ۹۲ از حدود ۷۰ هزار بشکه تجاوز نمی‌کرد، در سال ۹۵ به مرز ۲۷۰ هزار بشکه رسید.

۹۶

فروردین‌ماه سال ۹۶، فازهای ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰ و ۲۱ میدان مشترک پارس جنوبی به بهره‌برداری رسید و با اضافه شدن بالغ بر ۱۵۰ میلیون مترمکعب گاز به تولید روزانه گاز این میدان، رویای برابری با قطر در برداشت روزانه گاز از بزرگ‌ترین میدان مشترک گازی جهان تحقق یافت. هم‌زمان طرح توسعه لایه نفتی پارس جنوبی نیز با ظرفیت تولید ۳۵ هزار بشکه نفت در روز افتتاح و قفل تولید این میدان مشترک نیز پس از سال‌ها گشوده شد. در همین روزها بود که شرکت مهندسی و توسعه نفت نیز اعلام کرد تولید روزانه میدان مشترک آزادگان جنوبی نیز از مرز ۸۰ هزار بشکه گذشته است. بهار ۹۶، ظرفیت تولید نفت در میدان مشترک آذر هم افزایش یافت و به ۳۰ هزار بشکه در روز رسید.

پاییز ۹۶، میدان مشترک یاران جنوبی به تولید رسید و با راه‌اندازی ۶ حلقه چاه این میدان، برداشت روزانه ۱۰ هزار بشکه‌ای نفت از آن محقق شد. آبان‌ماه ۹۶، جکت سکوی F۱۸ میدان مشترک فروزان نصب شد و سامانه کنترل سکوی نفتی این میدان مشترک نیز بر مبنای یکی از پیشرفته‌ترین سامانه‌های موجود در صنایع نفت و گاز جهان، طراحی، برنامه‌نویسی، نصب و راه‌اندازی شد. مجتمع فرآورش گاز هنگام نیز اسفندماه همین سال با ظرفیت فرآورش ۸۰ میلیون فوت مکعب گاز در روز به بهره‌برداری رسید.

سال ۹۶ بسیاری از شرکت‌های داخلی و خارجی که برای مطالعه میدان‌های نفت و گاز کشورمان با شرکت ملی نفت ایران تفاهم‌نامه‌هایی امضا کرده بودند، نتایج مطالعات خود را ارائه دادند که از جمله آن می‌توان به ارائه نتایج مطالعات شرکت شل روی میدان‌های مشترک یادآوران و آزادگان اشاره کرد. این سال، سال انعقاد قراردادهای نفتی و گازی بود، به‌طوری که تیرماه ۹۶، قرارداد طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی در قالب الگوی جدید قراردادهای نفتی، میان شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیومی متشکل از توتال فرانسه، شرکت ملی نفت چین (سی‌ان‌پی‌سی) و پتروپارس امضا شد و اسفندماه نیز دو قرارداد منعقد شد؛ یکی قرارداد توسعه میدان‌های مشترک آبان و پایدار غرب بین شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیومی متشکل از شرکت زاروبژنفت روسیه و شرکت ایرانی دانا انرژی و دیگری قرارداد توسعه میدان‌های سپهر و جفیر با شرکت ایرانی گسترش انرژی پاسارگاد. به این ترتیب در سال ۹۶، شرکت ملی نفت ایران تکلیف توسعه سه میدان مشترک (فاز ۱۱، آبان، پایدار غرب) خود را روشن کرد.

۹۷

اگرچه فعالیت‌های صنعت نفت ایران در سال ۹۷ تحت تاثیر تحریم‌ها قرار داشت، اما با وجود این، فعالیت‌های توسعه‌ای متوقف نشد. در ابتدای این سال، سند همکاری‌ بین ایران و آذربایجان امضا شد و طرفین برای انجام فعالیت‌های مشترک در بلوک‌های اکتشافی خزر توافقاتی کردند. شرکت ملی نفت ایران که در اوج برجام، طرح نگهداشت و افزایش توان تولید نفت را با هدف به‌کارگیری حداکثری ظرفیت‌های ایرانی تدوین کرده بود، در سال ۹۷، ۱۰ قرارداد این طرح را با شرکت‌های داخلی به امضا رساند که یکی از این قراردادها به میدان مشترک نفت‌شهر مربوط می‌شود.

در سال ۹۷، ظرفیت تولید نفت میدان مشترک یاران جنوبی مقداری افزایش یافت و استفاده از پمپ‌های درون‌چاهی برای افزایش تولید در میدان مشترک یاران شمالی در دستور کار قرار گرفت. روند ظرفیت‌سازی تولید در آزادگان جنوبی نیز ادامه پیدا کرد.

اردیبهشت‌ماه سال ۹۷، سکوی ۱۴A بهره‌برداری و به این ترتیب، برداشت گاز ترش از نخستین سکوی طرح توسعه فاز ١٤ پارس جنوبی آغاز شد. آبان‌ماه ۹۷ نیز هم‌زمان با اتمام عملیات راه‌اندازی سکوی اقماری ۱۴C در خلیج‌فارس، برداشت گاز ترش از موقعیت مخزنی دومین سکوی گازی فاز ۱۴ نیز کلید خورد. دو ماه بعد، نخستین سکوی طرح توسعه فازهای ٢٢ تا ٢٤ پارس جنوبی نیز با ظرفیت برداشت روزانه ۱۴.۲ میلیون متر مکعب گاز در دریا راه‌اندازی شد و به بهره‌برداری رسید و سرانجام ۲۶ اسفندماه سال ۹۷، پالایشگاه فازهای ۱۳ و ۲۲ تا ۲۴ پارس جنوبی به ارزش ۱۱ میلیارد دلار افتتاح شد.

۹۸

صنعت نفت از آغاز سال ۹۸ تاکنون روزهای بسیار سخت و طاقت‌فرسایی را پشت سر گذاشته؛ سایه سنگین تحریم‌ها یک طرف، محدودیت‌ها و حرف و حدیث‌های داخلی یک طرف و بروز برخی حوادث طبیعی مانند سیل در مناطق نفت‌خیز کشور نیز از سویی دیگر، همه و همه دست به دست هم دادند و روزهای پرمشقتی را برای صنعت نفت رقم زدند. با این حال تلاش وزارت نفت برای به سرانجام رساندن دو اولویت توسعه‌ای مشترک یعنی پارس جنوبی و میدان‌های غرب کارون ادامه دارد. طی این چند ماه، سومین سکوی تولیدی فاز ۱۴ و ۲ سکوی باقیمانده فازهای ۲۲ تا ۲۴ پارس جنوبی نصب شدند؛ ضریب بازیافت گاز در سکوی فاز چهار پارس جنوبی با انجام اقدام‌هایی افزایش یافت؛ تولید نفت در میدان نفتی یاران شمالی با نصب پمپ درون‌چاهی افزایش یافت؛ نخستین چاه جهت‌دار در میدان مشترک آزادگان جنوبی حفر شد؛ ضریب اطمینان تولید این میدان مشترک با فعالیت دستگاه فراورش سیار بیشتر شد و قرارداد توسعه میدان مشترک گازی بلال با شرکت ایرانی پتروپارس به امضا رسید. توجه به این نکته ضروری است که راه‎اندازی دستگاه فراورش سیار (skid mounted) در میدان مشترک آزادگان جنوبی که منتج به افزایش تولید نفت این میدان شد، آن هم همزمان با فشارهای تحریم، در نوع خود اقدامی جهادی و در خور تقدیر به شمار می‎رود. 

مروری ساده بر فعالیت‌های انجام شده در ۶ سال اخیر و مقایسه آمار و ارقام تولیدی در پارس جنوبی و غرب کارون به‌خوبی بیانگر آن است که وزارت نفت در حوزه توسعه میدان‌های مشترک عملکردی قابل دفاع و تحسین‌برانگیز داشته است. در حال حاضر ظرفیت تولید روزانه میدان مشترک پارس جنوبی بالغ بر ۶۳۰ میلیون مترمکعب و ظرفیت تولید روزانه نفت در میدان‌های مشترک غرب کارون حدود ۳۵۰ هزار بشکه است. وزارت نفت توانست با تمرکز بر توسعه میدان‌های مشترک، رویای برابری با قطر را در پارس جنوبی تحقق بخشد و در سمتی دیگر، اگرچه عراق با گسترش تعاملات بین‌المللی و بهره‌مندی از همکاری گسترده شرکت‌های خارجی، به‌سرعت مسیر توسعه صنعت نفت خود را در پیش گرفته، اما به واسطه اقدام‌های وسیع انجام شده طی سال‌های اخیر، ایران در تولید نفت از میدان‌های مشترک غرب کارون نیز نسبت به عراق عقب نیفتاده است.

در جمع‌بندی باید گفت بدیهی است استیضاح حق مجلس است، اما نگارنده معتقد است نمایندگان محترم بهتر است در این مسیر با اتکا به محورهایی مستدل‌تر و کارشناسانه‌تر نسبت به طرح سوال از وزیر نفت اقدام کنند. توسعه میدان‌های مشترک، نقطه قوت وزارت زنگنه بوده است نه نقطه ضعف آن.