یکصدوهفتادوهفتمین نشست اوپک و هفتمین نشست مشترک وزارتی اوپک و غیراوپک که در روزهای پنجم و ششم دسامبر (۱۴ و ۱۵ آذرماه) در وین برگزار شد، با توافق اعضا برای تعمیق کاهش روزانه ۵۰۳ هزار بشکه‌ای مجموع تولید اوپک و غیراوپک، کنار گذاشتن میعانات گازی از محاسبه تولید نفت خام کشورهای غیر عضو اوپک و همچنین موافقت اعضا با منابع ثانویه به‌عنوان مرجع اعلام تولید نفت در حالی به کار خود پایان داد که ایران، ونزوئلا و لیبی همچنان از هرگونه کاهش تولید مستثنا هستند. بیژن زنگنه، وزیر نفت هم در وین به خبرنگاران گفت که اگر تحریم‌ها برداشته شود، هیچ محدودیتی را برای تولید ایران نخواهد پذیرفت و در بالاترین حد ظرفیت ایران تولید خواهد کرد.
نشست صدوهفتادوهفت اوپک نسبت به دیگر نشست‌هایی که در دو سال گذشته در وین برگزار شد، آرام‌تر و بی‌حاشیه‌تر بود؛ زیرا این بار نه پیش از برگزاری نشست و نه پس از آن، خبری از اظهارنظرهای توئیتی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا نبود، دبیرخانه اوپک هم مصاحبه خبرنگاران با وزیران را در سالن برگزاری نشست‌های وزارتی منع کرده بود تا این نشست یکی از آرام‌ترین نشست‌هایی باشد که در سال‌های اخیر برگزار شده، اما نتیجه‌ای که از این نشست بیرون آمد، آنقدر هم خنثی نبود.
اما توافق نشست ۱۷۷ چه بود؟
*از ابتدای سال ۲۰۱۹ تاکنون کشورهای عضو و غیرعضو اوپک بر کاهش روزانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت (۸۰۰ هزار بشکه سهم اوپکی‌ها و ۴۰۰ هزار بشکه سهم غیراوپکی‌ها) توافق کرده بودند، حال در نشست ۱۷۷ اوپک اعضا تصمیم گرفتند این کاهش را تعمیق دهند به این معنا که ۵۰۳ هزار بشکه بیشتر از یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه‌ای کاهش تولید، تولیدشان را کاهش دهند. به این ترتیب کاهش تولید نفت این سازمان و متعهدانش از یکم ژانویه ۲۰۲۰ از یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز به یک میلیون و ۷۰۳ هزار بشکه می‌رسد. سهم اوپکی‌ها از این کاهش ۳۷۲ هزار بشکه و غیر اوپکی‌ها ۱۳۱ هزار بشکه خواهد بود. ایران، ونزوئلا و لیبی همچنان از هرگونه کاهش تولید مستثنا هستند. جنگ تجاری آمریکا و چین، تولید نفت شیل، ناآرامی‌های عراق، افزایش عرضه نفت کشورهای غیرعضو اوپک به‌ویژه آمریکا، نروژ، برزیل و گینه و کاهش رشد تقاضای جهانی نفت همراه با تضعیف رشد اقتصادی دست به دست هم داده است تا چشم‌انداز روشنی از آینده نفت وجود نداشته باشد، همین موضوع سبب شد اعضا توافق کنند نشست فوق‌العاده‌ای را به‌منظور بررسی آثار توافق نشست۱۷۷ در ششم مارس ۲۰۲۰ (۱۶ اسفندماه) در وین برگزار کنند تا ببینند آیا می‌خواهند توافق کاهش تولید را برای ۹ ماه دیگر تمدید کنند یا خیر یا اینکه توافق دیگری داشته باشند.
* موافقت کشورهای عضو و غیر عضو مبنی بر اینکه مرجع اعلام تولید نفت منابع ثانویه باشد نیز از دیگر توافق‌های نشست وین بود، اما تصویب این بند چرا مهم است؟ از سال ۲۰۱۷ که اتحاد اوپکی‌ها و ۱۰ کشور غیراوپکی شکل گرفت همواره مرجع اعلام آمار تولید و کاهش آن محل اختلاف دو طرف بود. مرجع اعلام آمار اوپک منابع ثانویه و مرجع اعلام آمار تولید غیراوپکی‌ها گزارش مستقیم وزارت نفت و انرژی هر کشوری بود. اوپکی‌ها معتقد بودند باید یک منبع مرجع برای بیان اعلام تولید نفت وجود داشته باشد و نمی‌توان به منبع وزارت نفت و انرژی کشورها برای بیان آمار تولید آنها چندان اعتماد کرد. سرانجام پس از دو سال بحث و گفت‌وگو، منابع ثانویه به‌عنوان مرجع موردقبول اوپکی‌ها و غیراوپکی‌ها اعلام شد. گنجاندن این بند یک موفقیت برای اوپک است.
*کنترل و بررسی آمار تولید کشورهای غیرعضو اوپک هم مانند اوپک بر مبنای نفت خام خواهد بود. مبنای محاسبه آمار تولید اعضای اوپک نفت خام و مبنای تولید نفت کشورهای عضو غیراوپک نفت و میعانات گازی است. روسیه که در میان اعضای غیراوپک بیشترین تولید نفت را دارد و روزانه ۸۰۰ هزار بشکه میعانات گازی نیز تولید می‌کند تلاش زیادی برای حذف میعانات گازی از مبنای آمار تولید اوپک پلاس داشت و این درخواست را پیش از نشست ۱۷۷ هم مطرح کرده بود. اگر میعانات گازی در آمار کاهش تولید نفت روسیه گنجانده می‌شد این کشور بخش قابل‌توجهی از درآمدهای نفتی خود را از دست می‌داد. این بند یک موفقیت برای روسیه و اعضای غیراوپکی است، از سوی دیگر حال که منشور همکاری اوپک و غیر اوپک به توافق اعضا رسیده، مبنای محاسبه تولید نفت کشورها هم باید یکسان باشد. وزیر نفت ایران هم در وین به خبرنگاران گفت که عادلانه و منصفانه نیست موضوعی را که در معادلات اوپکی‌ها نداریم از روس‌ها بخواهیم رعایت کنند.
*محمد ارکاب، وزیر انرژی و معادن الجزایر از یکم ژانویه ۲۰۲۰ به‌عنوان رئیس دوره‌ای اوپک و حسین کاظم‌پور اردبیلی نماینده ایران در هیئت عامل اوپک از ژانویه ۲۰۲۰ به‌عنوان نایب رئیس هیئت عامل اوپک انتخاب شد. ریاست هیئت عامل به عهده نماینده گابن در هیئت عامل اوپک خواهد بود.
چرا عربستان تولید خود را ۴۰۰ هزار بشکه بیشتر کاهش می‌دهد؟
جدای از توافقی که میان اوپک و غیراوپک مبنی بر کاهش ۵۰۳ هزار بشکه‌ای تولید نفت از یکم ژانویه ۲۰۲۰ صورت گرفت، عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان هم اعلام کرد این کشور خارج از سهمیه توافق شده و به‌صورت اختیاری، ۴۰۰ هزار بشکه از تولید نفت خود را کاهش خواهد داد، به این ترتیب مجموع کاهش تولید نفت اوپک و متحدانش می‌تواند به ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در روز برسد. عربستان که روزگاری طرفدار کسب سهم بیشتر در بازار نفت بود اینک به دلیل کاهش بودجه و همچنین عرضه سهام آرامکو به نفت با قیمت بالا نیاز دارد، از این رو این بار زمین بازی خود را به سمت قیمت‌ها تغییر داده و از ابزارهای خود برای اثرگذاری بر قیمت نفت استفاده می‌کند تا مانع افت قیمت‌ها شود. این موضوع از آن‌چنان اهمیتی برای عربستان برخوردار است که حتی با اینکه از تولیدکنندگانی همچون عراق و نیجریه می‌خواهد به توافق کاهش تولید پایبند باشند باز هم تاکید می‌کند که در صورت ادامه تخلف این کشورها، عربستان به‌طور یکجانبه تولید خود را افزایش نمی‌دهد و تا نشست آینده اوپک و متحدانش در ماه مارس امسال منتظر می‌ماند. کاهش اختیاری ۴۰۰ هزار بشکه‌ای عربستان به این معناست که این روند تا فروش آرامکو به قیمت بالا و جبران کسری بودجه ادامه دارد و اگر در همین ایام به اهداف خود برسد بعید نیست به‌صورت تدریجی تولید نفت خود را افزایش دهد. در هر حال عربستان به دنبال قیمت بالاست و حتی اعلام کاهش ۴۰۰ هزار بشکه‌ای فراتر از توافق، اثر خود را بر بازار گذاشت و سبب شد قیمت نفت در ۶ دسامبر به بالاتر از ۶۴ دلار در هر بشکه برسد.
حتی یک بشکه کاهش غیرمنطقی را نمی‌پذیرم
تحریم نفت ایران از سوی آمریکا سبب شده تا صادرات نفت ایران به میزان قابل توجهی کاهش یابد. بیژن زنگنه، وزیر نفت هم در نشست ۱۷۷ اوپک به نامه خود به مانوئل کودو، رئیس دوره‌ای اوپک در این باره اشاره کرد و گفت: «ایران به دلیل شرایط خاص و کاهش غیرداوطلبانه تحت فشارهای غیرقانونی آمریکاست، البته ایران تنها نیست و کشورهای دیگر هم هستند که از سهمیه تاریخی خود و آخرین سهمیه مصوب اوپک خیلی کمتر تولید می‌کنند. به همین دلیل یک عده کشورهای دیگر از این فرصت استفاده و بیشتر تولید می‌کنند».
زنگنه همچنان بر مواضع پیشین خود در اوپک تاکید کرد و گفت: «اگر تحریم‌ها برداشته شود، هیچ محدودیتی را برای تولید ایران نخواهم پذیرفت و در بالاترین حد ظرفیت ایران تولید خواهم کرد. در آینده کسانی که هم‌اکنون بیشتر تولید کرده‌اند باید کاهش بیشتری دهند؛ این موضوعی است که حق ملت و مردم ماست و من اینجا بر آن اصرار دارم».
وزیر نفت ایران ادامه داد: «من از جانب مردم ایران می‌گویم که من یک بشکه کاهش غیرمنطقی را نمی‌پذیرم و کسانی که از فرصت خارج شدن نفت ایران از بازار استفاده می‌کنند و بیشتر تولید دارند باید در مقابل تولید بیشتر کنونی در آینده کاهش بیشتر هم انجام دهند، نباید توقع داشته باشند ایران پس از برداشته شدن تحریم بلافاصله اگر کاهشی نیاز بود به این سیستم بپیوندد».
وزیر نفت تاکید کرد: «به هر حال این حق ماست که هم‌اکنون به دلیل غیرقانونی و خارج از اراده از ما می‌گیرند و ما در آینده انتظار داریم این موضوع به‌طور حتم منظور شود و ما به‌طور حتم به این ترتیب عمل خواهیم کرد».
آیا اوپک همچنان موثر است؟
زمانی که منشور همکاری اوپک و غیرعضو اوپک تصویب شد و کشورهای غیرعضو اوپک به رهبری روسیه نقش پررنگی در توافق کاهش تولید نفت پیدا کردند، بسیاری از تحلیل‌ها از به حاشیه رانده شدن اوپک حکایت می‌کردند. عده‌ای می‌گفتند این توافق آغازی بر به حاشیه رانده شدن اوپک با قدرت گرفتن غیراوپکی‌ها و ورود آمریکا به جرگه صادرکنندگان نفت است، مصداقش هم اعلام نتیجه نهایی توافق اعضای اوپک پس از پایان نشست اوپکی‌ها و غیراوپکی بود، اما برخی کارشناسان نظری غیر از این دارند و معتقدند نتایج این توافق و موفقیت اوپک در جلب مشارکت و همراهی غیراوپکی‌ها گواهی بر موثر بودن اوپک است. مسئله این است که اگر اوپک سازمانی اثرگذار در بازار جهانی نفت نبود بازار هرگز منتظر نتیجه نشست اوپک در کاهش یا افزایش تولید نفت نمی‌شد. اوپکی‌ها نزدیک به ۳۰ درصد نفت جهان را تولید می‌کنند و اکنون با اتحادی که بین اوپک و غیر اوپک به وجود آمده قدرت بیشتری در بازار جهانی نفت پیدا کرده و نزدیک به ۴۷ میلیون بشکه از تولید نفت در اختیار ۲۴ عضو منشور همکاری اوپک و غیراوپک است.
بعضی از تحلیل‌ها نیز با تکیه بر چشم‌انداز ۲۰۴۰ معتقدند که سهم اوپک از بازار جهانی نفت در ۲۰ سال آینده افزایش می‌یابد و از این رو بر اثرگذاری اوپک در سال‌های آینده تاکید می‌شود، اما یادمان نرفته است در ۱۰ سال اخیر کمتر کسی فکر می‌کرد روزی شیل اویل به رقیب اوپک تبدیل شود؛ شاید فردا پای رقیب دیگری به بازار نفت باز شود و اوپکی‌ها برای بیرون راندن این رقیب یا کنار آمدن با آن راهبرد دیگری اتخاذ کنند، اما نشست ۱۷۷ نشان داد اوپک همچنان می‌تواند سازمانی اثرگذار در بازار جهانی نفت باشد. فقط کافی است بخشی از روند تثبیت بازار را به سازوکارهای خودکار بازار بسپارد و در برابر فشارها بر واکنش به اختلالات بازار نفت مقاومت کند.
نگار صادقی
نظر شما