به گزارش شانا به نقل از کیهان، خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی ایران آن هم در همسایگی آمریکا، با پالایش روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت کشورمان در ونزوئلا کلید خورد. در همین باره جواد اوجی، وزیر نفت دیروز (یکشنبه، ۲۴ مهرماه) در همایشی از راه‌اندازی نخستین پالایشگاه فراسرزمینی به نام ال‌پالیتو در ونزوئلا و پالایش روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت خام میدان‌های ایران در این پالایشگاه خبر داد.

وزیر نفت در دومین روز همایش «در مسیر تحول سوخت‌رسانی، فناوری در خدمت تجربه» که صبح یکشنبه در شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران برگزار شد، گفت: این آرزوی دیرینه و ۴۳ ساله‌ای بود که به همت همکاران من در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و پیگیری آقای سالاری، مدیرعامل این شرکت در بخش فراسرزمینی تحقق یافت، نقطه آغاز این اقدام در ونزوئلا بود و با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده در دیگر نقاط نیز ادامه خواهد یافت.

اخیراً اوجی، در حاشیه نشست اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای هم از پالایشگاه‌داری ایران در ازبکستان و افزایش فروش نفت ما به این کشور خبر داده بود.

پالایشگاه‌ فراسرزمینی چیست و چگونه به خنثی‌سازی تحریم‌های فروش نفت کمک خواهد کرد؟

پالایشگاه‌داری فراسرزمینی مدنظر دولت سیزدهم نوعی تازه از همکاری‌های خارجی است که در آن ایران با صادرات خدمات فنی مهندسی مورد نیاز پالایشگاه‌های نیمه‌فعال، آنها را نوسازی و بازسازی خواهد کرد و در عوض ایران در آن پالایشگاه‌های فراسرزمینی سهامدار خواهد شد و برای بازسازی بهینه‌تر این پالایشگاه‌های فراسرزمینی، امکان استفاده از نفت خام ایران نیز فراهم خواهد شد.

راهکار سهامداری ایران در پالایشگاه‌های فراسرزمینی راهکاری فوری و کوتاه‌مدت برای فروش تضمینی نفت ایران به کشورهای همسو و دارای ظرفیت پالایشگاهی فراسرزمینی است، به نحوی که ایران افزون بر دریافت درآمد حاصل از فروش نفت خام، به‌دلیل سهامداری و سرمایه‌گذاری انجام‌شده از طریق صادرات خدمات فنی مهندسی، در فرآورده‌های تولیدی در خروجی پالایشگاه‌های فراسرزمینی نیز شریک خواهد بود و از این طریق افزون بر تأمین نیاز بنزینی کشور از محل سود سرمایه‌گذاری انجام‌شده، امکان صادرات بخش مازاد بنزین و کسب درآمد ارزی از محل صادرات فرآورده را نیز فراهم خواهد کرد.

از طرفی ایران می‌تواند به جای پول نفت خام صادرشده در خوراک پالایشگاه‌های فراسرزمینی نیز به‌طور معادل بنزین دریافت کند و دوباره بنزین بفروشد، این موضوع از جهت فروش مستقیم بنزین از سوی ایران و وابستگی چندجانبه به نفت و بنزین تولیدی از آن نفت در پالایشگاه‌های فراسرزمینی، اهمیت بسیار بالایی دارد و می‌تواند ایران را به یک شریک مهم در حوزه انرژی در سطح دنیا تبدیل کند و همه این موارد، امکان تبدیل شدن ایران به ‌هاب انرژی منطقه و دنیا را بسیار بیشتر خواهد کرد.

نخستین و مهم‌ترین قرارداد امضاشده توسط دولت سیزدهم در سفر وزیر نفت به ونزوئلا برای بازسازی دو پالایشگاه در این کشور بود که سرانجام به سهامداری ایران در این پالایشگاه‌های فراسرزمینی و افزایش خیره‌کننده فروش نفت ایران به ونزوئلا برای استفاده در این پالایشگاه‌های فراسرزمینی ختم شد که اقدامی بسیار مهم و ویژه در توسعه روابط خارجی کشور، همچنین ایجاد مقدمات تبدیل شدن ایران به ‌هاب انرژی در دنیا به‌شمار می‌رود.

استفاده از ظرفیت پالایشگاه‌های فراسرزمینی در کشورهای همسو چه در منطقه غرب آسیا چه در حوزه آمریکای لاتین بسیار کاربرد خواهد داشت و ایران می‌تواند به شکل تضمینی علاوه‌بر پالایشگاه‌داری فراسرزمینی، بازارسازی تضمینی برای فروش نفت خام خود داشته باشد.

راهکاری که از سال‌ها قبل در دسترس بود، اما کسی به دنبال آن نرفت و دولت سیزدهم بود که این راهکار را پیش برد و سرانجام موفق به خنثی‌سازی تحریم‌های فروش نفت و افزایش چشمگیر صادرات نفت به کشور ونزوئلا به‌عنوان نخستین مقصد پالایشگاه‌داری فراسرزمینی ایران، ختم شد.

جزئیاتی از پالایشگاه‌داری فراسرزمینی ایران

اوایل ماه مه سال‌جاری میلادی، یک قرارداد اولیه با هدف تأمین تجهیزات پالایشگاهی و کمک به تعمیرات اساسی و تکمیل ظرفیت پالایشگاه دولتی ۱۴۰ هزار بشکه‌ای «ال‌پالیتو»، در ایالت کارابوبو امضا شد. پالایشگاه «ال‌پالیتو» کوچک‌ترین پالایشگاه نفتی در ونزوئلاست که اکنون با ۵۰ درصد ظرفیت خود در حال بهره‌برداری است. آن‌طور که رسانه‌های خارجی اعلام کرده‌اند ارزش این قرارداد ۱۱۰ میلیون یورو بوده است. طبق قرارداد دو کشور، منابع مالی این پروژه ازسوی شرکت نیکو تأمین خواهد شد و خوراک نفت خام این پالایشگاه با مشارکت شرکت ملی نفت ایران از طریق شرکت نیکو تأمین می‌شود.

رویترز در آن زمان در این باره نوشت: شرکت‌های دولتی ایرانی پس از انعقاد قرارداد برای تعمیر کوچک‌ترین پالایشگاه ونزوئلا، برای تعمیر پالایشگاه «پاراگوانا»، بزرگ‌ترین پالایشگاه نفتی این کشور با ظرفیت ۹۵۵ هزار بشکه در روز آماده شده‌اند. در اوایل سال ‌جاری نیز شرکت‌های دولتی ایران قطعاتی را برای راه‌اندازی دوباره یک واحد تولید بنزین‌ به «پاراگوانا» ارسال کردند، مجتمع پالایشگاه پاراگوانا مستقر در پونتو فیجو ونزوئلاست که به‌عنوان سومین پالایشگاه جهان شناخته می‌شود.

این مجتمع پالایشی، از سه پالایشگاه به نام‌های پالایشگاه اوای، پالایشگاه کادون و پالایشگاه گرانده تشکیل شده است. پس از تحریم ونزوئلا توسط آمریکا، سرمایه‌گذاری ‌اندک در این پالایشگاه، گذشت زمان و عدم تعمیرات اساسی، موجب فرسودگی پالایشگاه و از کارافتادن برخی از بخش‌های آن شد. حال ایران قصد دارد با احیای این پالایشگاه نفتی، آن را به بخشی از بازار نفتی خود تبدیل کند.

سومین پالایشگاهی که ایران سهامدار آن خواهد شد، یک پالایشگاه ۱۰۰ هزار بشکه‌ای به نام «بولیوار سوپریم سوئنو» در نیکاراگوئه است. حجم سرمایه‌گذاری این پالایشگاه ۴ میلیارد دلار برآورد می‌شود، البته زمین و تأسیسات اساسی برای ایجاد این پالایشگاه ۱۰۰ هزار بشکه‌ای از سال‌ها پیش وجود دارد که به‌دلیل تحریم‌های آمریکا نیمه‌کاره رها شده است.

چهارمین و پنجمین پالایشگاه نیز دو پالایشگاه «بخارا» و «فرغانه» در ازبکستان است که تنها پس از چند ساعت از عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری شانگهای قرارداد آن امضا شد. پالایشگاه‌های مورد توافق با ایران برای اجرای سیاست پالایشگاه‌داری فراسرزمینی با ۵۰ درصد ظرفیت کار می‌کنند و حالا با کمک خدمات فنی و مهندسی و دانش ایرانی، این ظرفیت کامل بازسازی خواهد شد و فرصتی برای پالایشگاه‌داری فراسرزمینی در اختیار ایران قرار خواهد داد.

اما ششمین پالایشگاه، پالایشگاه الفروقلس سوریه است. مطالعات ساخت این پالایشگاه ۱۴۰ هزار بشکه‌ای در سوریه پایان یافته است و پس از آماده شدن دیگر شرایط، با سرمایه‌گذاری مشترک وارد مرحله جدید خواهد شد.

درباره اینکه آیا ایران در سهام این پالایشگاه‌ها شریک می‌شود یا خیر، پیگیری‌ها نشان می‌دهد در برخی از این موارد مانند الفروقلس، ایران سهامدار خواهد شد، اما با توجه به محرمانه بودن جزئیات تفاهم‌ها و قراردادها نمی‌توان به‌طور دقیق اعلام کرد ایران چند درصد سهام کدام‌یک از این پالایشگاه‌ها را در اختیار خواهد گرفت.

پالایشگاه‌های فراسرزمینی راهکاری برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها

عضو کمیسیون انرژی مجلس گفت: منابع نفتی کشور می‌تواند در پالایشگاه‌های فراسرزمینی بدون مشکلات تحریم در بازار جهانی به فروش برسد.

هادی بیگی‌نژاد با اشاره به تأثیر مثبت پالایشگاه فراسرزمینی بر اقتصاد و توسعه کشور اظهار کرد: حداقل تأثیر این اقدام این است که نفت کشور در این پالایشگاه‌ها پالایش می‌شود و سپس فرآورده حاصله به فروش می‌رسد، چراکه فرآورده تحریم‌ناپذیر است.

وی افزود: از بازسازی پالایشگاه‌های فراسرزمینی باید به‌عنوان یک سیاست در خنثی‌سازی تحریم‌ها استقبال کرد تا بر اساس ثروت و ارزش افزوده‌ای که ایجاد می‌کند بخشی از مشکلات داخل کشور حل شود.

عضو کمیسیون انرژی مجلس تصریح کرد: در واقع ما با سرمایه‌گذاری در این پالایشگاه‌ها از طریق صادرات خدمات فنی و مهندسی می‌توانیم افزون بر صادرات تضمینی نفت خام خود، در خروجی پالایشگاه نیز شریک شویم و نفت خام را به بنزین و دیگر فرآورده‌ها تبدیل کنیم.

فریدون حسنوند، رئیس‌ کمیسیون انرژی مجلس  هم چندی پیش با بیان این نکته که آرزوی دیرینه پالایشگاه فراسرزمینی با دیپلماسی انرژی در این دولت در حال تحقق است، گفت: ایجاد پالایشگاه فراسرزمینی، افزایش تولید و فروش نفت با وجود تشدید تحریم‌ها و صدور خدمات فنی و مهندسی از اقدام‌های مثبت وزارت نفت در دولت سیزدهم بوده است.

حسن مرادی، استاد اقتصاد انرژی نیز در این خصوص گفت: یکی از راه‌هایی که اجازه می‌دهد در شرایط تحریم نفت یا فرآورده‌های آن را به دیگر کشورها به‌فروش برسانیم، ایجاد پالایشگاه‌های فراسرزمینی است.

وی اضافه می‌کند: با شناسایی کشورهایی مانند ونزوئلا و ساخت پالایشگاه در آن کشورها، می‌توانیم فرآورده‌های خود را آسان‌تر بفروشیم.

این استاد دانشگاه اظهار می‌کند: در این روش نفت به‌صورت خام فروخته نشده بلکه به‌صورت مستقیم در پالایشگاه‌هایی که متعلق به ایران است به فرآورده‌های پتروشیمی و نفت سفید تبدیل شده و در نهایت در بازار هدف مصرف می‌شود.

مرادی می‌گوید: ۱۵ کشور در همسایگی ایران بوده که بیشتر آنها قابلیت احداث پالایشگاه را دارند و می‌توان از این ظرفیت به‌خوبی استفاده کرد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا احداث پالایشگاه‌های فراسرزمینی صرفه اقتصادی دارد، یا خیر می‌گوید: پالایشگاهی که در کشور هدف راه‌اندازی می‌شود، درواقع در مالکیت کشور مبدأ است، بنابراین سرمایه‌گذاری‌هایی که در این حوزه انجام می‌شود دستاورد قابل قبولی است زیرا خود ساخت پالایشگاه به تنهایی ارزش افزوده بالایی تولید می‌کند.

این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: بیش از ۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای ساخت پالایشگاه لازم است که بسته به ظرفیت پالایشگاه، این رقم می‌تواند تغییر کند. همچنین ساخت پالایشگاه نزدیک به سه سال طول خواهد کشید.

بازارهای جدید نفتی با توسعه پالایشگاه‌های فراسرزمینی

محسن زنگنه، نایب‌رئیس ‌کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در این باره گفت: افزایش صادرات نفت خام و خدمات فنی و مهندسی دانش‌بنیان، دستاورد اصلی سیاست پالایشگاه‌داری فراسرزمینی است.

وی با اشاره به سیاست سهامداری ایران در پالایشگاه‌های فراسرزمینی با صادرات خدمات فنی و مهندسی حوزه پالایشی اظهار کرد: متأسفانه یکی از حوزه‌های که در کشور ما مغفول مانده است، صادرات خدمات فنی مهندسی در بخش‌های مختلف ازجمله حوزه انرژی است که ما چند نمونه‌اش را در مورد نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و حرارتی و تجدیدپذیر یا بحث پالایشگاه فراسرزمینی داشتیم که خیلی بازخوردهای خوبی در کشورهای مختلف از جمله کشورهای همسایه در آسیایی شرقی و هم در خاورمیانه داشته است.

نایب‌رئیس ‌کمیسیون برنامه و بودجه مجلس افزود: با بازسازی پالایشگاه‌های فراسرزمینی از طریق صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور به بازارهای جدیدی دست خواهد یافت و این موضوع نقطه قوت ما در حوزه صادرات است که می‌تواند مؤثر باشد و ویژگی دیگر آن ایجاد ارزش افزوده برای نفت خام و تبدیل آن به فرآورده‌های نفتی غیرقابل تحریم است.

زنگنه ادامه داد: متأسفانه بخش عمده‌ای از نفت ما به‌صورت خام صادر می‌شود و ارزش افزوده‌ای ندارد که این دو راه دارد یا در داخل کشور سرمایه‌گذاری کنیم که به‌خاطر تحریم‌ها و مسائلی از این قبیل امکان‌پذیر نیست یک راهش هم این است که از ظرفیت صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور استفاده کنیم و با پالایشگاه‌داری فراسرزمینی نفت خام به فرآورده‌های نفتی نظیر بنزین تبدیل شود و طی توافقاتی که می‌شود هم منابع لازم برای سرمایه‌گذاری و بازسازی پالایشگاه کشور هدف فراهم است و هم اینکه ارزش افزوده هم ایجاد می‌کند.

وی تأکید کرد: باید توجه داشت که پالایشگاه با نفت خاصی کار می‌کند و این بسیار مؤثر است. در شرایط عادی به بسیاری از کشورها امکان صادرات نفت نداریم، زیرا پالایشگاه‌هایشان با نفت ما مطابقت ندارد و از آن طرف چون ما سال‌ها از بازار نفت دور بودیم کشورهایی که نفت ما را مصرف می‌کردند سیستم‌های مهندسی‌شان را تغییر دادند.

نایب‌رئیس ‌کمیسیون برنامه و بودجه مجلس گفت: از این جهت سیاست صادرات خدمات فنی و مهندسی حوزه پالایشی در زمینه پالایشگاه‌داری فراسرزمینی موقعیت خوبی است که مهندسان ما با توجه به ویژگی‌های کیفی نفت ما پالایشگاه‌ها را بازسازی و آماده می‌کنند و نفت خام ایران نیز از این پس به‌عنوان خوراک این پالایشگاه‌های برون‌مرزی استفاده می‌شود و صادرات نفت خام ایران نیز هم‌زمان افزایش خواهد یافت.

عصبانیت محافل آمریکایی از افزایش صادرات نفت ایران با وجود تحریم‌ها

در همین حال چند روز پیش اعلام شد یک لابی ضدایرانی از افزایش صادرات نفت ایران با وجود تحریم‌ها ابراز نگرانی کرد.

وبگاه آمریکایی «واشنگتن فری‌بیکن»، لابی «متحد علیه ایران هسته‌ای» (UANI) در گزارشی اعلام کرد درآمدهای نفتی ایران در دو سال گذشته در مقایسه با سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به بیش از چهار برابر رسیده است.

ایران از زمان روی کار آمدن جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا تنها در یک مورد ۳۸ میلیارد دلار نفت به چین فروخته و درآمد حاصل از این فروش را نیز وارد کشور کرده است.

بر اساس این گزارش، ایران در سال ۲۰۲۰ که سال اوج‌گیری همه‌گیری کرونا در جهان بود، تنها ۱۲.۵ میلیارد دلار نفت فروخته بود.

اما در سال ۲۰۲۱ درآمد نفتی ایران جهش یافته و به ۳۰ میلیارد و ۹ میلیون دلار رسیده و امسال نیز درآمد نفتی ایران به لطف افزایش قیمت نفت در بازار جهانی و افزایش تقاضا به بیش از ۴۳ میلیارد دلار رسیده است.

لابی «متحد علیه ایران هسته‌ای» یکی از دلایل افزایش درآمد نفتی ایران با وجود باقی ماندن تحریم‌های نفتی و بانکی آمریکا را سهل‌گیری دولت بایدن به‌منظور افزایش شانس احیای برجام با ایران عنوان کرده است.

برخلاف این ادعا اما ناظران معتقدند سیاست «خنثی‌سازی» تحریم که از سوی ایران به‌ویژه در دولت ابراهیم رئیسی به مورد اجرا گذاشته شده، دلیل اصلی افزایش صادرات و درآمدهای نفتی ایران بوده است.

کلر جانگمن، رئیس‌ ستاد لابی «متحد علیه ایران هسته‌ای» با انتقاد از رویکرد دولت بایدن نسبت به احیای برجام و سهل‌گیری از اجرای تحریم‌های نفتی علیه ایران، به واشنگتن فری‌بیکن گفت: «ایران دیگر هیچ انگیزه‌ای برای امضای یک توافق هسته‌ای جدید ندارد، زیرا این کشور در حال حاضر و در نتیجه اجرای ضعیف تحریم‌ها به هر چیزی که می‌خواهد و حتی فراتر از خواسته‌هایش می‌رسد.»

بر اساس گزارش این لابی ضدایرانی، ایران در سال ۲۰۲۰ تنها حدود ۶.۶ میلیارد دلار نفت به چین فروخته بود، در حالی که در سال ۲۰۲۱ و پس از روی کار آمدن بایدن، این کشور بیش از ۲۳ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار از فروش نفت خود به چین به‌دست آورده است و در سال جاری (۲۰۲۲) نیز این رقم حتی بیش از میزان درآمد سال ۲۰۲۱ خواهد بود.

اظهار نگرانی آمریکایی‌ها نسبت به خنثی شدن تحریم‌ها و افزایش چهار برابر درآمدهای نفتی ایران در حالی است که برخی گزارش‌ها از افزایش هشت برابری درآمدهای نفتی کشورمان خبر می‌دهد.

گزارش‌های آماری رسمی دولت حاکی است، درآمدهای حاصل از صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی در سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۱ برابر و در پنج ماه نخست سال ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه حدود هشت برابر شده است.