چندی پیش بود که در ادامه تدابیر مدیران صنعت گاز برای پایداری شبکه شمال و شمال غرب کشور، اجرای پروژه خط لوله گاز «رشت - چلوند» در حریم اختصاصی خط لوله اول سراسری گاز در دستور کار شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران قرار گرفت تا جایگزین خط قدیمی و ۵۰ ساله IGAT1 شود.
فراموش نکنیم وقتی سخن از اجرا در حریم اختصاصی خط لوله گازدار موجود به میان می‌آید ناگفته پیداست دست‌اندرکاران با فرض فعالیت در زمین بدون معارض به پروژه گام می‌گذارند که در پروژه «رشت - چلوند» نیز فرض اولیه بر این قاعده استوار بود. بدیهی است که در پیمان این پروژه نیز بودجه‌ای برای تحصیل اراضی در نظر گرفته نشده بود، زیرا بر اساس قانون هرگونه دخل و تصرف در حریم اختصاصی خطوط لوله گاز ممنوع است.
آغاز ماراتن با معارضان
اما برخلاف تصورات اولیه، این پروژه، نقطه آغاز یک ماراتن تمام‌عیار با معارضان بود و هم‌زمان با قدم نهادن تیم اجرایی در پروژه، ممانعت‌های گسترده از سوی معارضان پرتعداد آغاز شد. به این ترتیب پروژه‌ای که تصور می‌شد بدون مناقشه حقوقی اجرا شود به یکی از چالش‌برانگیزترین پرونده‌های تحصیل اراضی در تاریخ صنعت گاز بدل شد و مهندسان شاغل در پروژه که ابتدا گمان می‌کردند باید صرفاً همه توان خود را به مسائل فنی معطوف کنند، خود را در محاصره انبوهی از مدعیان مالکیت زمین دیدند.
قصه از کجا آغاز شد؟
ماجرای تصرفات غیرمجاز از همان اواخر دهه ۴۰ شمسی و زمان احداث IGAT1 آغاز شد و اکنون معارضانی در طول بیش از پنج دهه از حیات IGAT1 به بخش‌های مختلف حریم آن، دست‌اندازی کرده بودند، مانع اجرای پروژه شده و خواستار دریافت خسارت از شرکت بودند.
عمده متصرفات در حریم IGAT1 شامل قطعه اول «رشت - پره‌سر»، کشت برنج و درختکاری از سوی بومیان، قطعه دوم «پره‌سر - آستارا»، احداث پلاژهای ساحلی و گردشگری توسط دستگاه‌های دولتی بود.
دلیل این تصرف‌های گسترده را باید در شرایط جغرافیایی خاص شمال و کناره ساحلی خزر جست‌وجو کرد که شامل ارزش ریالی بالای زمین، مرغوبیت و حاصلخیزی اراضی، تراکم جمعیت در گیلان، وابسته بودن معیشت کشاورزان و ماهیگیران و توریستی بودن اراضی ساحلی می‌شود.
در یک کلام، فشار اجتماعی برای بهره‌گیری از اراضی ارزشمند واقع در حریم IGAT1 سبب شد بهره‌بردار در این سال‌ها نتواند به مسئولیتش در حفظ حریم عمل کند.
کارزار نفس‌گیر حقوقی و قضایی
به این ترتیب شرکت مهندسی و توسعه گاز مجبور شد برای اجرای پروژه، وارد کارزار نفس‌گیر حقوقی و قضایی با کلکسیون متنوعی از مدعیان مالکیت زمین شود؛ کارشناسان تحصیل اراضی برای حل و فصل دعواهای حقوقی وارد میدان شدند و با دستور مقام‌های استان قرار شد خسارت اعیان به معارضان پرداخت شود که فرآیند نقشه‌برداری، تعیین ارزش، صدور چک و پرداخت هم آغاز شد.
اما این همه ماجرا نبود و به‌تدریج چالش‌های تازه‌ای پدیدار شد؛ عده‌ای از معارضان مدعی بودند در زمان احداث IGAT1 خسارت دریافت نکرده‌اند، عده‌ای دیگر (به استناد قوانین جدید)، افزون بر خسارت اعیان، خواستار دریافت بهای عرصه شدند و در این گیر و دار، کمبود اسناد مالکیتی نزد بهره‌بردار نیز بر پیچیدگی ماجرا افزود.
صبوری و فداکاری همکاران طرح سایر خطوط
همکاران طرح سایر خطوط لوله اصلی و فرعی و امور حقوقی همه توان خود را صرف حل این مناقشات کردند و مدیرعامل شرکت، شخصاً برای حل و فصل ماجرا وارد مذاکره مستقیم با مسئولان استان شد.
حتی رسیدن پرونده‌های معارض به عدد حیرت‌انگیز ۸۰۰ هم مانع اجرای پروژه نشد و عاقبت، مهندسی و توسعه گاز در کنار پاکسازی و رفع معارض، فعالیت اجرایی را به‌صورت هم‌زمان به پیش برد.
این پروژه ۱۵۱ کیلومتری اکنون به پیشرفت ۹۰ درصد رسیده است و پرچمدار توسعه گاز نه‌تنها از حقوق شرکت و مردم دفاع کرد، بلکه حتی چند راه دسترسی برای تسهیل تردد کشاورزان در فصل‌های کاشت و برداشت احداث کرد. شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران همچنین با درک اهمیت حفظ فضای سبز و محیط زیست غنی منطقه، اجرای عملیات عبور از رودخانهها و قطع مسیرهای جریان آب را به خارج از فصل تخم‌ریزی ماهیان هدایت و تلاش کرد در همه مراحل عملیات اجرایی، کشاورزان و همسایگان مسیر خط لوله را حفظ و حمایت کند از این رو همه عملیات‌های احداث کانال را که می‌توانست با ایجاد زهکش به روند کشت برنج اهالی آسیب بزند به زمان دیگری موکول کرد.
حد اعلای مدیریت تعارض
برعکس اغلب پروژه‌های عمرانی، عمده زمان این پروژه نه صرفِ مسائل اجرایی که معطوف به حاشیه‌های حقوقی و اداری شده است و اکنون شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران بار دیگر توانایی خود در مدیریت تعارض منافع را اثبات کرد. پروژه‌ای که دو موهبت بزرگ برای کشور به ارمغان خواهد آورد، تقویت شبکه گاز گیلان و استان‌های شمال غرب کشور و توسعه ارتباط اقتصادی با کشورهای همسایه از طریق سوآپ گاز.
فاطمه هلیسائی
رئیس روابط عمومی شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران
نظر شما