پالایشگاه گاز ایلام، تنها پالایشگاه گازی غرب ایران با هدف تأمین گاز مصرفی استان ایلام و استان‌های غربی کشور، همچنین تأمین خوراک پتروشیمی این استان با دستان توانای متخصصان ایرانی احداث شده است. پروژه احداث فاز اول این پالایشگاه از سال ۱۳۸۱ آغاز شده و در دی‌ ۱۳۸۶ به بهره‌برداری رسیده است. ظرفیت طراحی در فاز یک بیش از ۸.۶ میلیون مترمکعب در روز برای دریافت گاز ترش است. با احداث فاز ۲ این پالایشگاه که عملیات اجرایی آن از اردیبهشت سال ۱۴۰۰ آغاز شد، ظرفیت دریافت گاز ترش به ۱۰.۲ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد، طوری که محصولات تولیدی، افزایش ظرفیت به مقدار ۵۰ درصد خواهند داشت. در گفت‌وگو با روح‌الله نوریان، مدیرعامل شرکت پالایش گاز ایلام فعالیت‌های این پالایشگاه گازی بررسی شده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

ظرفیت خوراک پالایشگاه گاز ایلام چقدر است و از کجا دریافت می‌شود؟

این پالایشگاه در آبان ۱۳۸۶ برای نخستین بار گاز ترش را از چاه‌های میدان گازی تنگ بیجار در ۴۰ کیلومتری غرب پالایشگاه دریافت و فراورش کرده است. در فاز اول، ظرفیت پالایشگاه برای دریافت خوراک گاز ترش به مقدار ۶.۸ میلیون مترمکعب و میعانات گازی به مقدار یک هزار و ۲۰۰ مترمکعب در روز از میدان گازی بیجار طراحی شده است.

محصولات این پالایشگاه چیست و چه مقدار تولید می‌شود؟

پالایشگاه گاز ایلام، دارای پنج محصول متان، اتان، گاز مایع خام، میعانات گازی و گوگرد در دو نوع کلوخه‌ای، پاستیلی است. تولید هر پنج محصول وابسته به مقدار خوراک گاز ترش ارسالی بالادست به این شرکت است و این پالایشگاه در صورت دریافت خوراک، حتی امکان تولید بیشتر از ظرفیت طراحی فراروش گاز ترش در فاز اول به مقدار ۱۰ درصد بیشتر از طراحی را دارد. پس از دریافت گاز ترش و انجام مراحل پالایش و تفکیک محصولات در این پالایشگاه گازی، در فاز اول، ظرفیت تولید در هر روز، ۵.۸ میلیون مترمکعب گاز طبیعی به‌عنوان محصول اصلی برای مصارف شهری و صنعتی، ۳۳۰ هزار مترمکعب اتان، یک هزار و ۳۰۰ مترمکعب گاز مایع خام، یک هزار و ۲۰۰ مترمکعب میعانات گازی به‌عنوان سه محصول جانبی و خوراک پتروشیمی ایلام و ۳۰۰ تن گوگرد، در طراحی اولیه در نظر گرفته شده است.

در یک سال اخیر چه مقدار محصول در این پالایشگاه تولید شده است؟

تولید محصولات پنج‌گانه در این شرکت در یک سال گذشته نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۲ از رشد ۹ درصدی برخوردار بوده، به‌گونه‌ای که تزریق گاز طبیعی به خط سراسری ۹.۶ درصد، اتان ۷.۴ درصد، گاز مایع خام ۲.۶ درصد میعانات گازی ۱۲.۷ درصد و گوگرد ۱۲ درصد رشد داشته است.

آیا برای افزایش ظرفیت تولید در پالایشگاه برنامه‌ای دارید؟

بله، فاز دوم این پالایشگاه در حال اجراست و پیشرفت ۸۰ درصدی دارد. در فاز دوم با اضافه شدن امکان دریافت گاز ترش به مقدار ۳.۴ میلیون مترمکعب در روز، ظرفیت خوراک ورودی به این پالایشگاه به ۱۰.۲ میلیون مترمکعب در روز افزایش می‌یابد و به‌صورت کلی، محصولات تولیدی این پالایشگاه علاوه بر گاز طبیعی شامل اتان، گاز مایع خام، میعانات گازی و گوگرد در پایان بهره‌برداری از فاز دوم، ۵۰ درصد افزایش می‌یابد.

چه مقدار از نیاز پالایشگاه با ساخت داخل و کالای ایرانی تأمین می‌شود؟ آیا در ساخت کالاها و تجهیزات راهبردی اقدامی در این پالایشگاه صورت گرفته است؟

در همسویی با تحقق فرمایشات مقام معظم رهبری و برای رونق تولید و حمایت از کالای ایرانی، مطابق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته و با همکاری واحدهای عملیات، مهندسی و دیگر واحدهای ذی‌ربط تلاش شده است که همواره خرید کالای داخلی در اولویت قرار گیرد. با توجه به اهمیت این موضوع، بیش از ۷۳ درصد کالاهای مورد نیاز این پالایشگاه از تولیدکنندگان داخلی تأمین می‌شود. این موضوع، افزون بر حمایت از تولید داخل، صرفه‌جویی قابل‌توجه ارزی برای این پالایشگاه به همراه داشته است. برای شناسایی و بهره‌مندسازی از شرکت‌های داخلی با اعلام فراخوان در برخی از زمینه‌های مورد نیاز در این پالایشگاه و بازدید از توانایی آن شرکت‌ها در جلسه‌های خودکفایی، صلاحیت آنها در خریدها استفاده شده است.

در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان چه برنامه‌ای دارید و به چه صورت انجام می‌شود؟

شرکت پالایش گاز ایلام، محلی برای تجلی اراده و دانش جوانان متخصص کشور است، در این پالایشگاه گازی، استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان، تجربه و نیروهای متخصص داخلی به‌عنوان یک اولویت مهم در شرایط تحریم شناخته شده و بر این اساس موفقیت‌های چشمگیری حاصل شده است. ۱۸ عنوان پروژه ساخت بار اول در این شرکت شناسایی شده است. از این تعداد پروژه، ۱۴ عنوان برای استعلام به معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری ارسال و تاکنون تأییدیه چهار پروژه دریافت شده است.

در قالب اقدامی مهم و ارزشمند چهار پروژه ملی تولید بار اول برای نخستین بار در این مجموعه در حال اجراست و این پالایشگاه با اجرای این پروژه‌ها در مسیر خودکفایی قرار گرفته که با اجرای این پروژه‌ها در بخش تولید بار اول، گامی بزرگ در راستای بومی‌سازی فناوری و توانمندسازی داخلی برداشته شده است. اجرای این چهار پروژه ملی نشان از عزم جدی این مجموعه در مسیر توسعه و پیشرفت صنعت پالایش گاز کشور دارد که با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و متخصصان داخلی، این شرکت موفق شده تا گامی مهم در جهت خودکفایی و کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی بردارد.

این چهار پروژه چه مشخصاتی دارند؟

این چهار پروژه شامل طراحی و ساخت مبدل کویل وند، توسعه دانش فنی و تولید انبوه پوشش‌های مقاوم به خوردگی، طراحی و ساخت روبشگر اولتراسونیک پایش ‌خوردگی و پروژه تولید متیل‌دی‌اتانول آمین درمجموع به بیش از ۱۹۲۰ میلیارد ریال که با تکیه بر توان شرکت‌های داخلی و دانش فنی متخصصان کشور به عقد قرارداد رسیده است.

با اجرای این پروژه‌ها، پالایشگاه گاز ایلام موفق شده است وابستگی خود را به تجهیزات وارداتی کاهش دهد و در عین حال از توانمندی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و متخصصان داخلی حمایت کند. ساخت مبدل کویل وند، تولید پوشش‌های مقاوم به خوردگی، ساخت روبشگر اولتراسونیک تولید متیل‌دی‌اتانول آمین برای نخستین بار در کشور، نشان از پیشرفت چشمگیر صنعت پالایش گاز ایران و توانایی متخصصان داخلی در رقابت با فناوری‌های روزآمد دنیا دارد.

کویل وند یکی از مبدل‌های حرارتی ویژه چند جریانی مورد استفاده در واحدهای فرآیندی کرایوژنیک است، فرآیند طراحی و ساخت این نوع مبدل به دلیل پیچیدگی‌های آن در انحصار تعداد انگشت‌شماری از شرکت‌های صاحب‌نام دنیا بوده که بومی‌سازی این محصول در این شرکت با همکاری یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان انجام شده است. کویل وند برای کاربردهایی همچون گرم‌کننده، خنک‌کننده میعان و تبخیرکننده سیال و رآکتور ایزوترمال به کار می‌رود، این مبدل از انواع پیچیده و کلیدی تجهیزات پالایشگاه‌های جدید گازی است و فناوری طراحی و ساخت آن منحصر به تعداد کمی از سازندگان خارجی است.

از سوی دیگر، ماده شیمیایی MDEA در واحدهای شیرین‌سازی گاز ترش به‌عنوان یک ماده راهبردی و در برج جذب جهت جداسازی H₂S از گاز بوده و موجب شیرین سازی گاز و امکان تزریق گاز به خط سراسری می‌شود. فرآیندهای آمینی یکی از رایج‌ترین فرآیندهای شیرین‌سازی است که با استفاده از جذب شیمیایی به‌وسیله آلکانول آمین‌ها، گازهای کربن دی‌اکسید و هیدروژن سولفید را از گاز جدا می‌سازند.

این محصول تاکنون در اختیار برخی شرکت‌های خارجی بوده که با بهره‌گیری از توان دانش‌بنیان کشور مشابه نمونه خارجی و بالاتر و با خلوص بیش از ۹۹ در دست اقدام است. تأمین تجهیزات و فناوری‌های کلیدی مورد نیاز با تکیه‌ بر توان شرکت‌های داخلی و دانش‌بنیان و برای تحقق راهبردهای اصلی اقتصاد مقاومتی و رفع تحریم‌ها، در این پالایشگاه به‌صورت جدی اجرایی می‌شود.

بومی‌سازی محصول از طریق مصوبه تولید بار اول، تأمین نشدن کالا از تولیدکننده اصلی خارجی، تولید محصول با صرفه‌جویی ارزی، کاهش هزینه‌های تولید، ارتقای توانمندی طراحی، ساخت یا فرمولاسیون و انتقال دانش و فناوری از اهداف اجرای این پروژه‌ها در حمایت از ساخت داخل هستند.

برای جلوگیری و حفاظت از تجهیزات در مقابل خوردگی چه اقدامی در پالایشگاه صورت می‌گیرد؟

حفاظت مستمر از تجهیزات فرآیندی در صنایع پالایشی امری حیاتی است، تجهیزات مورد استفاده در صنایع مذکور به دلیل شرایط فرآیندی خاص مانند دما، فشار، مواد شیمیایی خورنده و دیگر عوامل محیطی در معرض پدیده خوردگی هستند. جلوگیری از این پدیده که سالانه هزینه‌های بسیار سنگین بر صنایع مادر در داخل کشور وارد می‌کند، از اولویت‌های این شرکت است.

به‌منظور افزایش طول عمر زیرساخت‌ها و تجهیزات فرآیندی و جلوگیری از فرآیند توقف تولید دو پروژه ساخت پوشش‌های مقاوم در برابر خوردگی و ساخت دستگاه روبشگر پرتابل اولتراسونیک در این شرکت تعریف شده‌اند.

کاهش وابستگی به واردات، توانمندسازی داخلی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، از اهمیت اجرای این پروژه‌هاست و با بومی‌سازی این تجهیزات، این شرکت گامی مهم در مسیر کاهش وابستگی به واردات و حمایت از تولید داخلی برداشته است.

فعالیت شاخص این پالایشگاه در سال ۱۴۰۳ چه بوده است؟

در سال جاری پروژه‌های مهمی در این پالایشگاه به اجرا درآمده که احداث یک واحد بویلر بازیاب حرارتی روی استاک توربین‌های نیروگاه گازی پالایشگاه، ساخت یک دستگاه مبدل حرارتی کویل وند کرایوژنیک، اصلاح سیستم اعلان و اطفای حریق مخازن ذخیره میعانات گازی، تعمیرات اساسی و رفع نقایص کمپرسور Off Gas، اصلاح و بهینه‌سازی تجهیزات پست ۶۳، همچنین تکمیل و توسعه سیستم حفاظت الکترونیک،ساخت داخل مبدل حساس کلدباکس و چند پروژه اصلاحی برای رفع مشکلات دمایی واحد بازیافت اتان ازجمله آنهاست.

برخی پروژه‌ها همچون کمپرسور آف گس در حال راه‌اندازی و عمدتاً در یک و سال و نیم آینده به بهره‌برداری می‌رسند و هدف اصلی از اجرای این پروژه‌های زیربنایی که عمدتاً با تکیه بر توان شرکت‌های داخلی انجام می‌شود ، رفع چالش‌ها و مشکلات فنی واحدهای مختلف پالایشگاه، بهینه‌سازی و پایداری تولید است .

به ثمر رسیدن برخی از این پروژه‌ها افزون بر برطرف کردن تنگناهای موجود، باعث ارتقای سطح ایمنی تجهیزات پالایشگاه و همچنین افزایش کیفیت محصولات این مجموعه خواهد شد. برخی از این پروژه‌ها از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی انجام می‌شوند که با اجرای این پروژه‌ها گامی مهم در مسیر بومی‌سازی فناوری و ارتقای توانمندی‌های داخلی و خودکفایی برداشته می‌شود.

پروژه احداث برج خنک‌کن برای رفع مشکلات دمایی واحدهای تصفیه گاز، احداث تصفیه‌خانه روی آب ورودی از سد گلال، تأمین سیستم پایش آنلاین استک‌های زباله‌سوز واحدهای گوگردزدایی، همچنین تهیه و نصب آنالایزر کیفی گاز خروجی، از دیگر پروژه‌های مهمی است که با پیگیری‌های این واحد از سوی شرکت مهندسی و توسعه گاز پیمان‌سپاری شده و در دست اجراست.

از سوی دیگر حوزه امنیت سایبری و ICT استقرار سیستم مدیریت امنیت اطلاعات (ISMS) در سطح سرویس‌های IT و OT، راه‌اندازی مرکز عملیات امنیت (SOC)، راه‌اندازی مرکز عملیات شبکه (NOC)، نصب و استقرار SIEM در سطح شبکه اینترانت و اینترنت، انجام تست نفوذ دوره‌ای و برطرف سازی آسیب‌پذیری‌ها روی تمام تجهیزات شبکه و تدوین و طراحی طرح دسترس‌پذیری تداوم کسب‌وکار (BCMP) از مهم‌ترین اقدام‌ها در این حوزه بوده است.

در بخش کاهش گازسوزی مشعل در این پالایشگاه چه اقدام‌هایی انجام شده است؟

مدیریت انرژی و کاهش فلرینگ از دیگر اقدام‌هایی است که در این پالایشگاه صورت می‌گیرد. با استقرار سیستم‌های مدیریت انرژی و پروژه‌های ارزشمندی همچون فروش گازهای ارسالی به مشعل با جذب سرمایه‌گذار داخلی، ممیزی انرژی در بخش فرآیندی و غیرفرآیندی، طراحی و استقرار شبیه‌ساز مدیریت انرژی، مقدار فلرینگ به کمتر از ۱۰ هزار تن در سال می‌رسد.

منبع: هفته‌نامه مشعل