آبادانی یا عوارض اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، دوروی سکه حضور  نفت در هر سرزمینی است و آنچه روی این سکه را تعیین می‎کند، میزان توجه صنعت نفت به ایفای مسئولیت‎های اجتماعی (CSR) است. ایران هم به عنوان نخستین دارنده ذخایر هیدروکربور دنیا از این قاعده مستثنی نیست و از آنجا که مفهوم CSR با وجود سبقه طولانی در صنعت نفت کشورمان، همچنان به جایگاه واقعی خود دست نیافته، وزارت نفت افزون بر هدفمندسازی فعالیت‎های خود در این حوزه، برگزاری همایش سالانه‎ای را در دستور کار قرار داده است که سومین دوره آن، 27 و 28 تیرماه امسال برگزار می‎شود. شانا در گفت‎وگو با رکن‎الدین جوادی، رئیس شورای سیاستگذاری سومین همایش مسئولیت اجتماعی صنعت نفت، پاسخ سوالات خود درباره این همایش و بایدها و نبایدهای مسئولیت اجتماعی در صنعت نفت را جویا شده است:

در آستانه برگزاری سومین همایش مسئولیت اجتماعی صنعت نفت قرار داریم. با توجه به برگزاری دو دوره قبلی، فکر می‎کنید برگزاری این همایش توانسته در نهادینه کردن مفهوم مسئولیت اجتماعی (CSR) موثر باشد؟

قطعا بی‎تاثیر نیست. برگزاری این همایش، فرصتی است برای به اشتراک گذاشتن تجربیات مختلف و هدف آن است که مفهوم مسئولیت اجتماعی به بخشی از ساختار فکری دست‎اندرکاران و مدیران تبدیل شود. در همایش سوم، تصمیمات دو همایش قبلی را مرور و میزان پایبندی به تصمیمات اتخاذ شده را بررسی می‎کنیم و عارضه‎یابی با هدف پوشش کاستی‎ها هم در دستور کار قرار می‎گیرد. برنامه‎ریزی‎ها به نحوی انجام شده که در پنل‎های همایش، مدیران عامل چهار شرکت اصلی حضور پیدا کنند تا بتوان تلفیقی از نگاه مدیریتی و اقتصادمحور را با نگاه پیرامونی و نیازمحور به مخاطبان ارائه داد. به هر حال مسئولیت اجتماعی در صنعت نفت سابقه طولانی دارد و هدف از برگزاری این همایش، هویت‏‎بخشی رسمی به این دست از فعالیت‎های جاری صنعت نفت، نهادینه کردن باور به مسئولیت‎های اجتماعی در مدیران، کارکنان و دست‎اندرکاران این صنعت و تلاش برای قانونمند کردن، هدفمند کردن و حرفه‎ای تر کردن این فعالیت‎هاست.

مشخص است دقیقا از چه زمانی بحث مسئولیت اجتماعی در نفت مورد توجه قرار گرفت؟

سابقه مسئولیت اجتماعی در صنعت نفت ایران به بدو تولید نفت و شکل گرفتن این صنعت برمی‎گردد. از زمانی که برداشت نفت در مسجدسلیمان و سپس فرایند انتقال آن به آبادان شروع شد، حضور مثبت و سازنده نفت در محیط پیرامونی آغاز و تمدن نوینی شکل گرفت. به طور مثال شرکت نفت آب به منطقه آورد؛ درمانگاه ساخت؛ مدرسه ساخت و اقداماتی از این دست انجام داد که چهره خوبی از صنعت نفت به‎عنوان نمونه در شهری مانند آبادان بر جای گذاشت و این شهر به هویتی مستقل و توسعه‎یافته با زیرساخت‎های مناسب تبدیل شد. در حال حاضر هم که صنعت نفت به دلیل استقرار واحدهای پالایشگاهی، پتروشیمی و خطوط انتقال نفت و گاز، تقریبا در گستره وسیعی از کشور فعالیت دارد و باید به سمتی حرکت کنیم که الزامات مسئولیت اجتماعی  به شکلی ساختاریافته‎تر و نظام‎مندتر موردتوجه قرار گیرد.

اما بسیاری از مناطق همجوار تاسیسات نفت و گاز همچنان با چالش‎های زیادی مواجهند. مثال روشن، همین عسلویه یا غرب کارون.

انتظار کاملا بجایی است که در مناطقی مثل عسلویه و غرب کارون که تاسیسات عظیم صنعت نفت متمرکز است، فعالیت‎های CSR به‎طور جدی مورد توجه قرار گیرد. البته در عسلویه مطالعات نافرجامی انجام شد که اگرچه در ابتدا از پیشرفت خوبی برخوردار بود اما در عمل، موفق پیاده نشد و نابسامانی‎هایی به همراه داشت. اما غرب کارون، میادین جوانی دارد و فرصت هست تا تمدن ساختاریافته‎تری در آنجا شکل گیرد. خوشبختانه طی چند سال اخیر اقدامات خوبی در حوزه مسئولیت اجتماعی و طرح عمران مناطق نفتخیز شرکت ملی نفت ایران با راهبری آقای مهندس امیریان و حمایت‎های آقای مهندس زنگنه انجام شده و این مدیریت توانسته به مثابه پلی بین انتظارات بیرونی جامعه و قابلیت‎های نفت در حوزه CSR عمل کند.

می‎توان به نمونه‎هایی از این اقدامات اشاره کرد؟

یکی از کارهایی که در عمران مناطق نفتخیز جنوب در دو سه سال اخیر انجام شده است این‎ بوده که مثلا به وزارت بهداشت یا وزارت آموزش و پرورش اعلام شد اگر ساخت یک بیمارستان یا یک مدرسه در برنامه قرار گیرد، در تأمین بخشی از سرمایه مورد نیاز نفت مشارکت می‎کند. این اقدام از طرفی، انگیزه کافی و شرایط لازم برای ساخت بیمارستان، مدرسه یا سایر اماکن درمانی، آموزشی، خدماتی و رفاهی را برای وزارتخانه‎ها و سازمان‎های مسئول ایجاد کرده است و از طرفی شرایطی ایجاد می‎شود که کارکنان و ساکنان مناطق مورد نظر و خانواده‎هایشان، همه از یک بیمارستان یا یک مدرسه مناسب استفاده ‎کنند و به‎جای توسعه محدود برای کارکنان صنعت، توسعه فراگیرتری برای مردم و همینطور کارکنان فراهم شود.

می‎توان نتیجه گرفت صنعت نفت در دولت یازدهم، در ایفای مسئولیت‎های اجتماعی عملکرد بهتری داشته است؟

در این دولت، جهت‎گیری‎ها و نگاه صنعت نفت به مقوله CSR ساختار یافته‎تر و عاقلانه‎تر بود و البته اقدامات بیشتری هم انجام شد.

آقای مهندس؛ همانطور که گفتید انتظارات مردم ساکن در جوار مناطق عملیاتی از صنعت نفت کاملا بجاست. اما گویا هنوز این باور در اذهان مردم شکل نگرفته که تنها 14.5 درصد درآمدهای تولید به نفت می‎رسد و طبیعتا صنعت نفت نمی‎تواند به تنهایی متولی توسعه در این مناطق باشد.

این انتظار گسترده عمدتاً از همان دوران جنگ ایجاد شد. آن زمان به دلیل محدودیت‎های مالی کشور از یک سو و حجم بازسازی‎های پس از جنگ در تاسیسات نفت و مشارکت نفت در بازسازی محیط‎های پیرامونی، انتظاراتی فراتر از عرف در ذینفعان محیطی شکل گرفت؛ این انتظارات در دولت‎های نهم و دهم تشدید شد بطوری‎که همه انتظار داشتند نفت به عنوان تامین‎کننده درآمدهای کشور برای سامان‎دهی به سایر امور غیرمرتبط نقش موثرتری ایفا کند. اگر بهداری مشکل بودجه داشت، می‎گفتند نفت بیمارستان بسازد یا وزارت علوم از طریق نماینده‎های محلی مطرح می‎کرد که نفت بیاید فلان دانشگاه را تاسیس کند. نفت هم به قدر وسعش دریغ نمی‎کرد.

بنابراین درست است که ما متولی کشور نیستیم و متولی درآمد نفت هستیم؛ اما نمی‎توانیم واقعیت‎ها را هم کتمان کنیم. ما در این محیط اثرگذاری داریم و باید این اثر مطلوب باشد. وقتی می‎گوییم مسئولیت اجتماعی، تلفیقی از وظایف مدنظر است تا هم سازمان عملکرد موفقی داشته باشد و هم عوارض منفی حضور در محیط مانند آلایندگی‎ها  به حداقل ممکن برسد یا به واسطه عملکرد ما، راه‎ و جاده یا مناطق مسکونی آسیب نبیند و آسایش مردم مختل نشود. با حضور صنعت نفت، تغییراتی در محیط پیرامونی حاصل می‎شود و ما در قبال این تغییرات و سختی‎هایی که بعضا ساکنان به دلیل همجواری با فعالیت‎های این صنعت متحمل می‎شوند، مسئولیت داریم. بهبود شرایط پیرامونی، شرایط را برای کارکنان صنعت نفت و خانواده‎هایشان هم بهتر و انجام وظایف و پایداری و ماندگاری آنها را بیشتر می‎کند. مهم این است که نفت در حد سهم خود مساعدت کند تا سازمان‎ها و نهادهای ذیربط هم کارشان را انجام دهند و نفت نقش همراهی و تامین مالی بخشی از کارهای توسعه‎ای را بر عهده بگیرد.

مفهوم مسئولیت اجتماعی، توجه به کارکنان سازمان را هم در برمی‎گیرد. صنعت نفت چگونه می‎تواند در این حوزه نقش‎‏آفرینی کند؟

زمانی که از مسئولیت اجتماعی در صنعت نفت صحبت می‎کنیم، منافع ذینفعان مدنظر است که نخستین آن، سهامداران و به عبارتی دولت است؛ سپس کارکنان که اهداف صنعت را تحقق می‎بخشند و سوم محیط پیرامونی. بنابراین بدیهی است کارکنان باید مورد توجه قرار گیرند و باید برای آنها شرایط خوبی فراهم شود تا از انگیزه کافی برای کار برخوردار شوند و ماندگار باشند. اگر محیط توسعه نیافته باشد، کارکنان ما هم ماندگار نخواهند بود و اگر هم ماندگار باشند، از روی ناچاری و نه "تعلق خاطر" کار می‎کنند. خاطره‎ام از بمباران پالایشگاه آبادان را بارها تعریف کرده‎ام. زمانی که در واحد کت‎کراکر پالایشگاه کار می‎کردم و وقتی بعد از بمباران به پالایشگاه رفتم، چند نفری از کارکنان را دیدم که از شدت ناراحتی اشک می‎ریزند. تصورم این بود عزیزی را از دست دادند اما وقتی پرسیدم متوجه شدم دلیل این ناراحتی، تخریب بخش‎ها و تاسیساتی بود که سال‎ها برای شکل‎گیری آن زحمت کشیده بودند و به آن تعلق خاطر داشتند.

احساس تعلق و هویت سازمانی، مهم و ارزشمند است و از این حیث تکریم کارکنان و فراهم کردن محیط مناسب کار و زندگی برای آنها و توجه متوازن به محیط پیرامونی یک امر مهم و ضروری است. بنابراین هرچند هدف اصلی سازمان‎ها، افزایش کارایی و کسب سود حداکثری است، اما برای دستیابی به موفقیت، باید به انتظارات اجتماعی و احکام اخلاقی واکنش مناسب نشان داد و به بهترین شکل اینگونه انتظارات را با اهداف اقتصادی سازمان تلفیق کرد تا دستیابی به اهداف والاتر امکان‎پذیر شود. 

هانیه موحد