افزون بر مسئله تمدید توافق تا پایان سال 2018 که خود می‌تواند به ایجاد تعادل در بازار منتهی شود، اظهارنظرهایی نیز از سوی برخی از اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) انجام شده که از آغاز روندی تازه در همکاری‌های کشورهای عضو و غیرعضو اوپک حکایت دارد. با توجه به تحولات جدید، پاسخ به این پرسش که «آیا توافق اوپک و غیر اوپک درباره تثبیت سطح تولید می‌تواند به همکاری پایدار آنها با یکدیگر منجر شود؟» اهمیت زیادی دارد.

اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در نشست ۳۰ نوامبر ۲۰۱۶ تصمیم گرفتند با کاهش یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز، میزان تولید خود را به سطح ۳۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز برسانند. 10 روز بعد، اوپک موفق شد تولیدکنندگان نفت غیرعضو اوپک شامل روسیه، جمهوری آذربایجان، بحرین، برونئی، قزاقستان، مالزی، مکزیک، عمان، سودان و سودان جنوبی را با خود همراه کند. این تولیدکنندگان نیز در مجموع با کاهش ۶۰۰ هزار بشکه در روز از تولید نفت خود موافقت کردند و به این ترتیب از اول سال ۲۰۱۷ روزانه یک میلیون و 800 هزار بشکه از عرضه جهانی نفت کاسته شد.

اوپک در نشست یکصد و هفتاد و دوم خود این توافق را تا مارس ۲۰۱۸ و سپس در نشست یکصد و هفتاد و سوم تا پایان سال ۲۰۱۸ تمدید کرد که این موضوع با همراهی و موافقت کشورهای غیرعضو اوپک نیز روبه‌رو شد. این توافق در حالی تمدید شد که گمانه‌زنی‌های بسیاری درباره احتمال خروج برخی از کشورهای عضو و غیرعضو اوپک از آن انجام شده بود.

ایده‌ای جذاب

تمدید این توافق و صحبت‌های سهیل المزروعی درباره احتمال گسترش همکاری‌های 14 عضو اوپک و 10 تولیدکننده خارج از اوپک به احتمال تداوم همکاری‌های موجود دامن زده است.

وزیر انرژی امارات که هم‌اکنون ریاست اوپک را در دست دارد، در سخنانی اعلام کرد که اوپک در تلاش است با ایجاد گروهی متشکل از کشورهای تولیدکننده نفت، همکاری بین 24 کشور عضو و غیرعضو اوپک را که به احیای قیمت نفت کمک کرد استحکام بخشد. همچنین وی از پیش‌نویس چارچوب اتحادی بلند‌مدت در سال 2018 خبر داد که با هدف ادامه همکاری کشورهای گروه 24 نگاشته‌ شده است.

این صحبت‌ها در حالی بیان شد که پیش‌تر خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان نیز از کشورهای تولیدکننده نفت جهان خواسته بود پس از سال 2018 به همکاری خود ادامه دهند؛ همچنین وی اذعان کرده بود که این همکاری ممکن است به جای تمدید توافق کاهش تولیدی که به افزایش قیمت‌های نفت منجر شد، در چارچوب یک توافق جدید باشد.

بی‌شک همکاری کشورهایی نظیر روسیه که هم در زمره بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت هستند و هم از نفوذ بالایی در عرصه سیاست‌ها و تحولات جهانی برخوردارند، بر وزن و تاثیرگذاری اوپک چه در بازارهای جهانی انرژی و چه از لحاظ جایگاه سیاسی و تصمیم‌گیری خواهد افزود.

همچنین تداوم همکاری کشورهای عضو و غیرعضو اوپک می‌تواند پیام مستقیمی به کشورهایی همچون ایالات متحده آمریکا باشد که قصد دارند تولید و استخراج نفت شیل را افزایش دهند. کشورهای عضو و غیر عضو اوپک از طریق همکاری‌های خود می‌توانند این مسئله را بیان کنند که توافق آنها صرفا به تثبیت سطح تولید محدود نمی‌شود و در آینده می‌تواند ابعاد جدیدتری به خود بگیرد که یکی از آنها، محدود کردن تولید نفت شیل است.

افزون بر مسائل یاد شده، تمایل اوپک به گسترش همکاری با کشورهای غیرعضو حکایت از تغییری جدی در نگرش اعضای این سازمان دارد، زیرا در گذشته اختلافات برخی اعضا مانع از دستیابی به توافقی جامع در این سازمان می‌شد، این در حالی است که در شرایط جدید، اوپک نه تنها در داخل به یک توافق مستحکم دست یافته، بلکه درصدد تسری همکاری‌های خود با دیگر کشورها نیز برآمده است. این موضوع نشان می‌دهد که اوپک وارد فضای جدیدی از همکاری شده که در آن منافع اقتصادی اعضا بر گرایش‌ها و اختلاف‌های سیاسی آنها دوباره ارجحیت پیدا کرده است.

موانع و چالش‌ها

باوجود همه منفعت‌هایی که همگرایی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در بر دارد، این همکاری با چالش‌ها و موانعی نیز روبه‌روست. به عنوان مثال، هنوز ساز‌وکار معینی برای این‌که مشخص شود کشورهای عضو و غیرعضو اوپک از چه قواعدی برای تصمیم‌گیری‌ها و مشارکت در مباحث آینده استفاده خواهند کرد، وجود ندارد. همچنین هنوز مشخص نیست که همه کشورها با روند جدید همگرایی موافقت خواهند کرد یا خیر، به‌ویژه آن که در گذشته نیز میان کشورهای عضو اوپک اختلاف‌های فراوانی وجود داشته است. همچنین مشخص نیست هر 10 کشور غیر عضو اوپک با این طرح همراهی خواهند کرد یا فقط تعداد محدودی از آنها به همگرایی بیشتر با اوپک خواهند پرداخت.

افزون بر موارد یادشده، این پرسش باقی است که آیا چنین همکاری‌هایی می‌تواند در آینده به عضویت کشورهای غیر عضو اوپک در این سازمان منجر شود یا خیر؟ در عین حال ممکن است در گذر زمان همکاری کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، آنها را به این نتیجه برساند که برای پیشبرد اهداف خود به شکل‌دهی به یک سازمان فراگیرتر با قواعد و قوانین جدیدتر بپردازند. مسئله حق رأی و برابری کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در تصمیم‌گیری‌های مهم نیز اهمیت زیادی دارد، به‌ویژه که هنوز مشخص نیست همکاری با کشورهای غیرعضو شامل چه مواردی می‌شوند و چه مباحثی را در بر نمی‌گیرند.

در مجموع مسائل یادشده بیانگر آن است که باید سازوکار منطقی و درستی برای آینده همکاری‌ها ترسیم شود، در غیر این صورت همکاری کشورهای عضو و غیرعضو اوپک با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد شد. همچنین ضروری است که هر نوع همگرایی میان کشورهای عضو و غیرعضو اوپک با رضایت کامل همه اعضای این سازمان صورت گیرد و کشورها از اعمال یکجانبه در این باره پرهیز کنند، زیرا چنین اقدام‌هایی می‌تواند به انشقاق اوپک منجر شود.

شعیب بهمن