به گزارش شانا، صنعت نفت از جمله صنایع پیشرو در تولید و بهره‌گیری از دانش و فناوری‌های پیشرفته به شمار می‌رود. این صنعت به لحاظ گستردگی فرآیند و قلمرو فعالیت به خصوص در بخش بالادستی، مجموعه‌ای بزرگ از علوم مختلف را درگیر ساخته و این مسئله با توجه به پیچیده و سخت شدن فرآیند تولید از حوزه‌ها و میدان‌های غیرمتعارف نفت و گاز از یک سو و تشدید رقابت‌های اقتصادی و تجاری میان دارندگان و فعالان صنعت نفت از سوی دیگر تقویت شده است. اهمیت و توسعه علوم و فناوری در حوزه صنعت نفت در دنیای امروز به گونه‌ای است که از آن به عنوان دروازه بزرگ ورود به جهان علم و فناوری نام می‌برند، به این معنا که هر کشور یا شرکت و بنگاهی به فناوری‌های پیشرفته در حوزه صنعت نفت دست یافت، ضمن اینکه وابستگی خود را کاهش داده و به نوعی ارزش افزوده اقتصادی بالاتری را تجربه می‌کند، در عین حال راحت‌تر به سایر علوم، فنون و مهارت‌ها دست می‌یابد.

صنعت نفت ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. این صنعت به‌رغم قدمتی حدود 110 سال، تحت تاثیر فرازوفرودهای بسیار و تلاطمات سیاسی و اقتصادی بزرگ، دیرزمانی نیست که در جایگاه تولید و رشد دانش و فناوری‌های ملی قرار گرفته و دستاوردهای بزرگی نیز در حوزه تولید و تجاری‌سازی اقلام و تجهیزات صنعت نفت‌، افزایش بهره‌وری و ضریب بازیافت میدان‌های نفت و گاز و همچنین ایجاد شرکت‌ها و نظام‌های مدیریت طرح‌های توسعه‌ای صنعت نفت، نصیب کشور کرده است. پشتوانه اصلی در این راه سخت، اعتقاد و عزم راسخ به توانمندی انسانی و علمی در داخل کشور و ضرورت بهره‌گیری از استعدادها و ظرفیت‌های ملی بوده که به خوبی در سال‌های اخیر در بدنه مدیریتی صنعت نفت رسوخ کرده و زمینه تحرک و پویایی این صنعت را در تعامل با حوزه‌های علمی، دانشگاهی، پژوهشی و کارآفرینی فراهم ساخته است.

بر این اساس، مدیریت صنعت نفت در دولت‌های یازدهم و دوازدهم در کنار اهتمام ویژه به تولید و تجاری‌سازی اقلام اصلی کالاهای راهبردی مورد نیاز صنعت نفت و به‌خصوص داخلی‌سازی تولید لوله‌های CRA (لوله‌های خاص با قابلیت مقاومت به خوردگی با کاربرد در چاه‌های مربوط به تولید گاز ترش) و همچنین تاسیس و تقویت شرکت‌های E&P (تولید و استخراج نفت و گاز)، همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور در طرح‌های مطالعه‌ای، اکتشافی و توسعه‌ای بالادستی و طرح‌های پایین‌دستی را در دستور کار قرار داد. در حوزه بالادستی به طور مشخص هدف از به مشارکت طلبیدن دانشگاه‌ها و مراکز علمی، مطالعه پژوهشی و فناورانه به منظور توسعه فناوری‌های بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و افزایش ضریب برداشت در میدان‌های نفتی بوده و در این زمینه، قراردادهای همکاری با چند دانشگاه کشور امضا شده که شرح آن در جدول شماره یک آمده است:

جدول شماره یک: طرح‌های همکاری دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور با صنعت نفت در بخش بالادستی

 افزون بر حوزه بالادستی، در بخش پایین‌دستی صنعت نفت نیز قراردادهای متعددی بین شرکت‌های تابع صنعت نفت با دانشگاه‌ها و مراکز علمی امضا شده که به شرح جدول شماره 2 است.

جدول شماره 2: قراردادهای همکاری دانشگاه‌ها و مراکز علمی با صنعت نفت در حوزه پایین دستی کارفرما

در تکمیل همکاری‌های صنعت نفت با دانشگاه‌ها و مراکز علمی و تحقیقاتی کشور، مدیریت صنعت نفت سیاست‌های مختلفی از جمله سرمایه‌گذاری لازم برای انجام برنامه‌های آموزشی و تحقیقاتی شامل تجهیز، ارتقا و به‌روزرسانی آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی دانشگاه‌ها، ایجاد مراکز تحقیقاتی مشترک با دانشگاه‌ها، اجرای طرح‌های تحقیقاتی مشترک با دانشگاه‌ها، فراهم ساختن امکان کارآموزی استادان دانشگاه در اجرای مطالعات میدان و در جریان اقدامات طراحی از سوی شرکت‌های خارجی فعال در ایران، برقراری امکان ارتباط سازمان‌یافته بین دانشگاه‌ها با موسسات پژوهشی خارجی، ایجاد فرصت‌های مطالعاتی برای استادان ایرانی در دانشگاه‌های خارجی مرتبط با طرح‌های توسعه‌ای نفت، برگزاری برنامه‌های آموزش حرفه‌ای برای استادان و دانشجویان ایرانی و اجرای طرح‌های مشترک تحقیقاتی بین دانشگاه‌های ایرانی با شرکت‌های خارجی فعال در ایران مدنظر قرار گرفته است.

افزون بر این و طبق شواهد، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور در پروژه راهبردی تولید 10 قلم کالای اساسی صنعت نفت با تاکید مدیریت صنعت نفت در دولت‌های یازدهم و دوازهم، نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در کنار شرکت‌های تولیدی و صنعتی ایفا می‌کنند. در این خصوص باید به نقش دانشگاه شهید چمران اهواز در پروژه تولید نخستین پمپ میله‌ای مکشی موسوم به SRP اشاره کرد که به عنوان یکی از نخستین کالاهای ساخت داخل صنعت نفت، ماه گذشته به تولید رسید و روی چاه آبتیمور نصب شد. این پمپ، تولید نفت از چاه مذکور را روزانه 500 بشکه افزایش می‌دهد. قرار است دومین تلمبه از این نوع در آینده نزدیک روی چاه شماره 480 بنگستان اهواز نصب شود و براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، 13 مجموعه تلمبه بعدی این پروژه نیز تا پایان سال 1398 تحویل خواهند شد. پیش از این، دانش طراحی و ساخت این پمپ‌ها در انحصار دو شرکت خارجی ودرفورد و شلمبرژه بود که مرکز تحقیقات پمپ‌های سرچاهی و درون‌چاهی دانشگاه شهید چمران اهواز با مطالعات مستمر خود توانست دانش و فناوری این پمپ‌ها را بومی کند و سرانجام نتایج این طراحی و مطالعات از سوی چهار شرکت که بارزترین آنها شرکت فراز نوین اندیش اروند بود ساخته و اجرایی شد. این تجربه، به طور قطع در مورد دیگر اقلام نیز استفاده می‌شود.

واقعیت این است که این پیشرفت‌ها و دستاوردها به راحتی به‌دست نیامده است. منطق علمی و اقتصادی و قواعد حاکم بر نظام رقابتی صنعتی امروز جهان حکم می‌کند که پیشرفت‌های علمی و فنی صنعت نفت در تعامل و همراهی با روندها و شرکت‌های بین‌المللی محقق شود. مدیریت صنعت نفت در 20 سال اخیر به رغم وقفه‌ای هشت ساله در فاصله سال‌های 84 تا 92، از این مهم غافل نبوده و به صورت برنامه‌ریزی شده و هدفمند و در یک حرکت گسترده بین‌المللی و دیپلماتیک، تلاش کرده با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بین‌المللی با وجود همه محدودیت‌ها و تحریم‌ها، زمینه شکوفایی ظرفیت‌های داخلی توسعه کیفی و کمی صنعت نفت را فراهم سازد. طراحی قراردادهای جدید نفتی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، نیز گامی هدفمند و هوشمندانه برای رسیدن به این مهم بوده است. اما این تلاش‌ها، فقط محدود به بهره‌گیری از ظرفیت‌های خارجی نبوده و نیست چه این‌که با وجود تحریم‌ها و محدودیت‌های خارجی در سال‌های اخیر، مدیریت کلان صنعت نفت، راهبردهای مشخصی برای فعال ساختن و بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی، فنی و مدیریتی داخلی در پیش گرفته است که شرح آن در سطور بالا بیان شد. این تلاش‌ها درحالی است که محدودیت منابع مالی و سرمایه‌گذاری از یک سو و فشارهای سیاسی و جناحی از سوی دیگر، سعی در کند کردن روند حرکتی صنعت نفت در این سال‌ها داشته است، اما با وجود همه چالش‌ها و محدودیت‌های داخلی و خارجی، صنعت نفت با اراده‌ای بالا، مسیر حرکتی خود را در نیل به این اهداف راهبردی دنبال کرده است.

صنعت نفت در راهی گام گذاشته که در صورت تداوم و حرکت مدبرانه می‌تواند زمینه‌ساز انقلابی بزرگ در حوزه علوم و فناوری کشور شده و راه سخت توسعه و پیشرفت کشور را آسان کند. این مهم زمانی تقویت می‌شود که در درون حاکمیت و ارکان سیاسی و اقتصادی کشور نسبت به اهمیت و ضرورت توسعه کمی و کیفی صنعت نفت و گاز کشور اجماع صورت گیرد و همه ظرفیت‌های اقتصادی و علمی کشور در جهت رشد و توسعه علمی و فنی این صنعت به کار گرفته شود. صنعت نفت به عنوان پیشران توسعه کشور، دارای ظرفیت‌های بزرگی است که در صورت همراهی با دیگر ظرفیت‌های علمی، صنعتی و اقتصادی کشور، می‌تواند منشا تحولات بزرگی در آینده سیاسی و اقتصادی کشور باشد.

علیرضا سلطانی