موعد تحریم‌های 13 آبان آمریکا بر علیه ایران فرارسید، باوجود وجود توافق بین‌المللی با ایران و همچنین تلاش شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در ایران، فشار آمریکا باعث خروج تقریباً همه این شرکت‌ها از ایران شده است.

در این میان روس‌ها و چینی‌ها به دنبال ماهیگیری از آب گل آلود بوده و تلاش دارند تا نفت ایران را در برابر کالا بخرند؛ همچنین عراق و عربستان نیز در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در کنار روسیه غیر اوپک با افزایش تولید سعی کردند تا کاهش تولید ایران در بازار را جبران کنند.

کشورهای جنوب و جنوب شرق آسیا اصلی ترین مشتریان عمده نفت و میعانات گازی ایران را تشکیل می دهند که پیرو تحریم های آمریکا مجبور شدند تا خرید نفت خود از ایران را کاهش دهند. اما کاهش خرید نفت از ایران نه تنها برای اقتصاد ایران بلکه برای صنعت نفت این کشورها نیز مشکلات بسیاری را به وجود خواهد آورد از اینرو بسیاری از این کشورها همچون هند و ژاپن راه مذاکره با آمریکا برای دریافت معافیت ها را در پیش گرفتند و گویا این مذاکرات سرانجام جواب داده و به صورت موقت آمریکا به هشت کشور از جمله ژاپن، کره جنوبی و هند در تحریم های پنجم نوامبر معافیت موقت داد تا در طول زمان، خرید خود از ایران را به صفر برسانند.

تحلیل چرایی اعطای این معافیت ها اما نکات جالبی دارد. ترامپ نشان داد که رویکرد تاجر مابانه اش به گونه ای است که تنها و تنها به سود حداکثری اقتصاد نزدیک به کمپین انتخاباتی خود می اندیشد. از طرفی نقطه شکست تحریم ها اجماع جهانی بر علیه امپراتوری دلار و افزایش افسار گسیخته قیمت بشکه های نفت خواهد بود، چیزی که افزایش تولید سایر تولید کنندگان و ذخیره های استراتژیک آمریکا قرار است جلوی وقوع ان را بگیرد، در واقع نفت بین 60 تا 70 دلار با ثبات چیزی است که همه تولید کنندگان نفت تلاش می کنند تا برای مدت طولانی ان را حفظ کنند.

اما اگر به هر دلیلی قیمت نفت به بالای 110 دلار برود، شکست یاران دلار در برابر نفت ایران محتمل خواهد بود زیرا این قیمت برای بشکه های طلای سیاه رنج و مرارت زیادی را برای اقتصادهای غیر نفتی و کشورهای مصرف کننده در حال توسعه به ارمغان خواهد آورد.

اما چرا معافیت از تحریم؟ آیا آمریکا نگران اقتصاد دیگر کشورهاست؟ آیا می توان این معافیت را عقب نشینی از مواضع تلقی کرد؟ شاید این تحلیل ها از سوی بسیاری از کارشناسان مطرح شود که البته هر کدام به نوع خود می تواند بخشی از علت اعطای این معافیت ها باشد، اما بیاییم نگاهی فنی به تولید و مصرف نفت ایران بیندازیم.
نفت ایران همواره یک منبع انرژی قابل اعتماد برای ژاپن، کره، هند و چین بوده است، از نطر فنی پالایشگاهها و پتروشیمی ها برای یک محصول بر اساس مشخصات فنی ان طراحی می شود از این رو برای مثال واحدهای پایین دستی ژاپنی ها، کره‌ای‌ها و هندی‌ها تقریباً با نفت ما سازگار است، تغییر سخت افزاری این واحدها نیازمند هزینه بسیار و مهم تر از آن تغییرهای لازم در نقاط تنظیم فرآیندها و رسیدن به طراحی پایدار و بهینه مشکلات بسیار ریز فنی دارد که چه بسا برطرف کردن آن به ماه‌ها کار فنی نیاز دارد. نکته دیگر اینکه منبع خرید نفت جایگزین ایران نیز باید پایدار و قابل اعتماد باشد در غیر این‌صورت تعویض هر باره مشخصات فنی نفت مورد استفاده در واحدهای پایین دستی از نظر فنی ممکن نیست، پس کار این کشورها برای منطبق شدن با نفت جدید دشوار بوده و مشمول مرور زمان است.

در دست دیگر بالا رفتن قیمت نفت نشان داد که نفت ایران حداقل در این مقطع کوتاه زمانی قابل جایگزینی نیست و خطر افزایش افسارگسیخته قیمت به شدت بازار را تهدید می‌کند. تولید نفت، به آن راحتی که برای مثال وزارت نفت عربستان روی آن تبلیغ می کند یعنی این‌که با باز کردن بیشتر شیرها بتوان تولید 3 میلیون 700 هزار بشکه‌ای ایران را جایگزین کرد نیست و حتی تولید بیش از ظرفیت می تواند نتایج منفی جدی چون کاهش ضریب بازیافت را به‌دنبال داشته باشد.

پس حداقل در این مقطع نفت ایران جایگزین نشد و آمریکایی ها به خوبی این را می دانند و برای فرار از فروریختن یکباره اتحاد صف تحریم با یک اقدام پیش گیرانه سعی کردند تا برای خود زمان بخرند و همچنین در ازای اعطای معافیت ها از کشورهای متقاضی امتیازاتی را نیز دریافت کنند.

اما نفت ایران نیز باید این را بداند این معافیت موقتی است و احتمال جایگزینی کامل نفت ایران از نظر فنی در دراز مدت وجود دارد.

باید از این فرصت به‌دست آمده به بهترین نحو استفاده کرد و تا جایی که ممکن است با استفاده از ابزار سیاسی و اقتصادی هر چه بیشتر صنایع مشتریان را به نفت ایران عادت داد.

فراموش نکنیم افزایش افسارگسیخته قیمت نفت می تواند نقطه شکست اتحاد تحریم کنندگان باشد.

سعید ساویز
منبع: روزنامه شرق