هیچ‌یک از اعمال انسان، بازدهی ۱۰۰ در صد ندارد، از این‌رو استفاده بهینه و ممانعت از هدررفت امکانات، امری است اساسی. این نکته زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که موضوع انرژی مطرح شود. منظور از بهینه‌سازی مصرف انرژی، انتخاب الگوها، همچنین اتخاذ و به‌کارگیری روش‌ها و سیاست‌هایی در مصرف درست انرژی است که از نقطه‌نظر اقتصاد ملی مطلوب باشد و استمرار وجود، دوام انرژی و ادامه حیات و حرکت را تضمین کند. استفاده درست و بجا از انرژی، نه‌تنها متضمن استمرار حیات و توسعه پایدار جامعه است؛ بلکه منجر به بقای انرژی برای همگان و نسل‌های آتی و مانعی برای تولید و گسترش آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از مصرف نادرست انرژی خواهد بود. از این‌رو تمام صنایع کشور از جمله پالایشگاه‌های نفت، برنامه‌هایی برای بهینه‌سازی مصرف سوخت دارند؛ موضوعی که جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران نیز بر آن تأکید دارد و گفته است: «با برنامه‌ریزی‌های انجام شده، باید دوره مصرف سوخت را مدیریت کنیم و پس از آن به‌دنبال ذخیره‌سازی آن باشیم.»

در این میان، پالایشگاه‌های نفت کشور، یکی از صنایعی هستند که بهینه‌سازی مصرف سوخت در آنها از اولویت‌های مهم و اساسی برخوردار است و این امر دستمایه گزارشی شده که در ادامه می‌خوانید:

پالایشگاه نفت، یک واحد صنعتی است که در آن، نفت خام به مواد مصرفی مانند سوخت جت، سوخت دیزل، نفت سفید، بنزین، آسفالت، گازمایع و بسیاری دیگر از فرآورده‌های نفتی تبدیل می‌شود. پالایشگاه‌های نفت به‌طور معمول، واحدهای صنعتی بزرگ و درهم پیچیده‌ای هستند که در آنها واحدهای مختلف با هم ارتباط دارند. پالایشگاه‌های نفت، بسته به نوع خوراکی که بر مبنای آن طراحی شده‌اند، دارای پیچیدگی‌های متفاوتی هستند که بر اساس آن، میزان و نوع محصولات، مختلف می‌شود و درجه پیچیدگی انرژی متفاوتی نیز خواهند داشت. پالایش نفت خام در تمام پالایشگاه‌های موجود در جهان و کشورمان از سه بخش تفکیک فیزیکی (تقطیر، استخراج و آسفالت‌گیری)، بخش تبدیل شیمیایی (گرمایی و کاتالیستی) و بخش تصفیه و عملیات نهایی تشکیل شده است. هر کدام از پالایشگاه‌های نفت کشور، طرح‌هایی برای صرفه‌جویی انرژی در دستور کار دارند که از جمله آن می‌توان به مباحث زیست‌محیطی(بازیابی گازهای ارسالی به مشعل)، نصب سیستم‌های بازیافت حرارت برای مولدهای گازی، نصب مبدل‌های حرارتی با کارایی بالا به جای مبدل‌های پیش گرم خوراک بخش تبدیل واحد CRU، طراحی، ساخت و نصب پیش گرمکن هوا برای کوره واحد تقطیر اشاره کرد. دیگر طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در پالایشگاه‌های کشور عبارتند از: تعویض نوع آمین مصرفی از MEA به MDEA، نصب واحد TGT(آلاینده‌های کوره آشغال سوز به حد مجاز و استاندارد تقلیل خواهد یافت)، نصب بویلرهای بازیافت حرارتی و مبدل‎های packinox در واحدهای تبدیل کاتالیستی و نصب اکونومایزر روی دیگ‌های بخار، نصب عایق‌های حرارتی مناسب روی کوره‌ها، نصب کنترل اتوماتیک زیرآب بویلرها و تعویض و بهینه کردن مشعل‌های کوره.

حرکت به سمت پالایشگاه سبز

توجه به مباحث زیست‌محیطی، یکی از موارد مهم در امر بهینه‌سازی مصرف سوخت به شمار می‌رود که پالایشگاه تهران در این زمینه توانسته از انتشار حدود ۲ هزار و ۵۰۰ تن آلاینده SO2 و حدود ۵۰ هزار تن آلاینده CO2 به اتمسفر جلوگیری کند. نتیجه این اقدام، صرفه‌جویی غیرمستقیم ناشی از کاهش انتشار آلاینده‌های Co2 و So2 به اتمسفر و به‌دنبال آن کاهش هزینه‌های اجتماعی معادل سالانه یک‌هزار و ۲۰ میلیارد ریال بوده است.

به گفته حامد آرمان‌فر، مدیرعامل شرکت پالایش نفت تهران، «‌این پالایشگاه همسو با بهینه‌سازی مصرف سوخت، گام‌های مؤثری برداشته که مصداق این امر جایگزینی برق واحدهای کنترل یک شمالی از STG به GTG، تشکیل نشست‌های کارگروه عالی مدیریت انرژی به‌منظور پایش مداوم عملکرد انرژی شرکت، پیگیری و بررسی پروژه‌های بهینه‌سازی انرژی، بررسی هزینه‌های انرژی و سود ناخالص شرکت، پایش مداوم سوخت مایع مصرفی با هدف استفاده حداکثری از گاز طبیعی و حذف سوخت مایع، ارتقای داشبورد عملیات روزانه برای پایش‌های مداوم و روزانه شاخص‌های کلیدی عملکرد انرژی در سطح کلان و در سطح واحدهای عملیاتی است.» ضمن آنکه ایجاد مشوق‌های انگیزشی به‌منظور بهینه‌سازی مصرف انرژی در واحدهای عملیاتی به‌صورت ماهانه و پیاده‌سازی سامانه مدیریت انرژی بر اساس ویرایش تازهISO ۵۰۰۰۱:۲۰۱۸ از سوی کارکنان را می‌توان از کارهای انجام شده در شرکت پالایش نفت تهران برای کاهش مصرف انرژی از دیگر اقدام‌های انجام شده در خصوص بهینه‌سازی بیان کرد.

استفاده بهینه از تجهیزات موجود

با توجه به جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی تولید و مصرف انرژی، ضرورت اجرای سیستم‌های نظام‌مند مدیریت انرژی با هدف دستیابی به شرایط بهینه تولید و مصرف انرژی بر همگان روشن است. بخش مدیریت انرژی در پالایشگاه نفت بندرعباس از جمله بخش‌های پالایشگاه است که وظیفه ارزیابی و ارائه راهکارهای مدیریت مصرف حامل‌های انرژی را برای دستیابی به بهینه‌ترین میزان مصرف در فرآیندهای اصلی پالایشگاه به عهده دارد. محسن کارگربیده، رئیس مدیریت انرژی شرکت پالایش نفت بندرعباس در این زمینه اظهار می‌کند: «در مقوله انرژی راهبرد نخست در این شرکت استفاده بهینه از تجهیزات موجود برای بهبود مصرف انرژی است، به این معنی که به جای تعریف پروژه‌های جدید و تحمیل هزینه به پالایشگاه، استفاده بهینه از تجهیزات موجود برای بهینه‌سازی مصرف انرژی را در اولویت قرار دهیم. رویکرد پیشگیرانه، دیگر راهبرد در نظر گرفته شده است که در پروژه مدیریت گازهای مشعل نیز لحاظ شد و بر اساس این ‌رویکرد، به جای حرکت تدافعی در مدیریت انرژی، با اقدام‌های پیشگیرانه و با هزینه کمتر، در مسیر مدیریت انرژی حرکت کرده‌ایم. از دیگر کارهای مرتبط میتوان به انجام تعمیرات پیشگیرانه تجهیزات انرژی بر که نقش موثری در کاهش مصرف انرژی دارند و همچنین فعالیت‌های تعمیراتی و اصلاحی مربوط به شبکه بخار پالایشگاه، بویژه تله‌های بخار و نیز عایقکاریهای درون واحدهای فرآیندی که با همکاری همکاران بهره‌برداری و تعمیرات به صورت مستمر انجام می‌شود، اشاره کرد.»

اجرای طرح بهبود فرآیند

شرکت پالایش نفت لاوان نیز به منظور ارتقای کیفیت و کمیت فرآورده‌های نفتی، تغییر الگوی تولید و همچنین صیانت از محیط‌زیست، طرح بهبود فرآیند و بهینه‌سازی ظرفیت، طرح کیفیت فرآورده‌های تولیدی شرکت پالایش نفت لاوان بر اسـاس استاندارد سال ۲۰۰۵ اروپا را از سال‌های گذشته در دستور کار قرار داده است. این شرکت همچنین در طول سالیان گذشته از محیط‌زیست نیز غافل نشده و پروژه‌های فرایندی محیط‌زیستی را در دستور کار دارد که  از جمله پروژه‌های زیست‌محیطی می‌توان به کاهش آلودگی هوا، خاک و آب از طریق کاهش ۹۸.۳ درصدی میزان گوگرد سوخت جت و ۹۹.۵ درصدی گوگرد در نفت گاز، بازیافت گوگرد از گازهای اسیدی، به میزان ۹۹.۵ درصد و جلوگیری از انتشار آلاینده‌ها در محیط‌زیست، کاهش میزان گازهای اسیدی در OFF GAS های خروجی از واحدهای فرآیندی به میزان ۹۹.۹۹ درصد، تصفیه فاضلاب ترش واحدهای بالادستی به میزان ۹۹.۷ درصد و جلوگیری از انتشار آلاینده‌ها در محیط‌زیست اشاره کرد.

تصفیه فاضلاب شهری

شرکت پالایش نفت اصفهان، در سال‌های گذشته بیش از ۱.۴ میلیارد دلار در پروژه‌های بهینه‌سازی که همگی در زمینه حفظ محیط‌زیست هستند، هزینه کرده و امسال نیز با برنامه‌ریزی‌های ۵ ساله و ۲۰ ساله در حال حرکت در زنجیره ارزش‌افزوده است.

به گفته مدیرعامل شرکت پالایش نفت اصفهان، «با توسعه کسب‌وکار صنعت پتروپالایش و دستیابی به استانداردهای زیست‌محیطی، تولید محصولات دوستدار محیط‌زیست و مطابق استانداردهای یورو ۴ و ۵، در مسیر اقتصاد پایدار و اعتلای ایران اسلامی گام‌های بلندی بر خواهیم داشت.»

محسن قدیری می‌گوید: «برای نخستین بار در ایران، پروژه ملی زیست‌محیطی تصفیه و استفاده صنعتی از فاضلاب شهری در شرکت پالایش نفت اصفهان با رویکرد کاهش مصرف منابع (آب شرب) با ظرفیت ۷۵۰ مترمکعب در ساعت راه‌اندازی شد. این پروژه ظرف مدت ۲۴ ماه و صرف هزینه‌ای بالغ بر۱۰۰ میلیارد تومان در شرکت پالایش نفت اصفهان انجام شده است.» پیگیری احداث واحد پیش‌تصفیه فاضلاب شاهین‌شهر، انجام مطالعات اولیه امکان‌سنجی ساخت کولینگ هیبریدی که محاسبه میزان صرفه‌جویی آب در کولینگ هیبریدی حدود ۵۵ درصد (به مقدار ۱۷۱۴ میلیون مترمکعب در سال) و مدت زمان بازگشت سرمایه آن به میزان ۱۰.۵ سال خواهد بود، احداث واحد ZLD  با هدف بازیابی و استفاده کامل از پساب تولیدی واحد RO بر اساس مطالعات انجام شده و پروژه احداث واحد HERO به‌منظور افزایش بازدهی واحد بازیافت (براساس خروجی مطالعات بازیابی آب‌های شور)، از دیگر اقدام‌های زیست‌محیطی پالایشگاه اصفهان است که اجرای آنها سبب کاهش بیش از نصف مصرف کنونی آب، قطع نیاز به آبرسانی درچه، تأمین آب موردنیاز مجموعه شهرک انرژی و در نهایت ایجاد فرصت صادرات آب می‌شود.

کاهش سوخت مصرفی

شرکت پالایش نفت ستاره خلیج فارس، نه‌تنها کشور را از واردات بنزین بی‌نیاز کرد؛ بلکه توانست به نخستین صادرکننده فرآورده راهبردی بنزین در تاریخ صنعت نفت ایران بدل شود. این پالایشگاه با توجه به جوان بودن آن نسبت به دیگر پالایشگاه‌های موجود در کشور، طرح‌های بهینه‌سازی مصرف سوخت را در دستور کار خود قرار داده است. به گفته مدیرعامل شرکت پالایش نفت ستاره خلیج فارس، «کاهش سوخت مصرفی و کاهش ضایعات را با جدیت دنبال می‌کنیم و برداشت صیانتی از منابع هیدروکربوری بر دوش ستاره خلیج فارس است و ما مجبوریم برای حفظ استمرار برداشت گاز، به هر نحو تولید را ادامه دهیم.» خاموشی گازهای مشعل از مهم‌ترین اقدامهایی است که شرکت پالایش نفت ستاره خلیج فارس در دستور کار خود قرار داده است.

بهبود کیفیت نفت گاز

شرکت پالایش نفت آبادان نیز از وادی بهینه‌سازی مصرف سوخت مستثنا نبوده و پروژه بهینه‌سازی و بهبود کیفیت محصولات را دنبال می‌کند. بهبود کیفیت محصولات، همسو با اهداف زیست‌محیطی و کاهش میزان گوگرد در محصول گازوییل پالایشگاه، مطابق با استاندارد یورو ۵ است که این مهم با نصب واحدهای ایزومریزاسیون و تصفیه دیزل محقق شده است. مدیریت انرژی، کاهش سوخت و ضایعات و همچنین در نظرگیری نفت خام سنگین این پالایشگاه (خوراک پالایشگاه) از نکات مهمی است که هنگام اجرای این پروژه لحاظ شده است. افزایش تولید بنزین حدود ۵ میلیون لیتر در روز علاوه بر ظرفیت موجود پالایشگاه و همچنین بهبود کیفیت نفت گاز مطابق با استاندارد یورو ۵ با احداث واحدهای جدید از جمله اهداف این طرح بوده که به‌طور کامل راه‌اندازی شده و به بهره‌برداری رسیده است.

طرح بهینه‌سازی مصرف اسید مونوفسفات سدیم

شرکت پالایش نفت امام خمینی(ره) شازند نیز در میان ۹ پالایشگاه موجود در کشور، بهینه‌سازی مصرف سوخت و اهمیت مسائل زیست‌محیطی را از محورهای مهم کار خود قرار داده و با همت و تلاش شبانه‌روزی متخصصان شرکت پالایش نفت امام خمینی(ره) شازند و با تکیه بر دانش بومی، طرح بهینه‌سازی مصرف اسید مونوفسفات سدیم را با هدف سلامت محیط‌زیست و صرفه اقتصادی در این شرکت، امسال اجرایی می‌کند.

هفته‌نامه مشعل