راهبردی‌بودن صنعت نفت و وابستگی آن به خارج از کشور همواره به‌عنوان اهرم فشار علیه اقتصاد ایران به‌ کار گرفته می‌شود. ازاین‌رو، از منظر امنیت ملی و چانه‌زنی‌های سیاسی، افزایش استقلال در حوزه صنعت نفت بسیار مهم است. یک بررسی ساده نشان می‌دهد در دهه‌های آینده سـرمایه‌گذاری چندصد میلیارد دلاری در حوزه صنعت نفت انجام خواهد شد که ۵۰ تا ۷۰ درصد از این مبلغ مربوط به خرید تجهیزات موردنیاز است.

همچنین، با توجه به شتاب زیاد تغییر در فناوری صنعت نفت، توجه به شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور بیش‌ازپیش اهمیت دارد. از همین رو، وزارت نفت همسو با اجرای قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی و بهره‌مندی از مصوبه تولید بار اول (ماده ۱۰ قانون جهش تولید دانش‌بنیان بند «ی» ماده ۲۹ قانون برگزاری مناقصات مصوب ۱۳۸۳.۰۱.۲۵) به‌منظور تأمین نیازهای فناورانه، راهبردی و تحریمی، سطح ارتباطات علمی و مالی خود را با شرکت‌ها و مؤسسه‌های دانش‌بنیان افزایش داده، به‌طوری که برای دومین بار رتبه نخست در همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان را در میان دستگاه‌های اجرایی به‌ دست آورده است.

غلامرضا خوانساری، مدیرکل نظام تأمین و تجاری‌سازی فناوری وزارت نفت، در گفت‌وگو با شانا با اشاره به نام‌گذاری امسال از سوی مقام معظم رهبری با هدف حمایت از تولید داخلی، بیان کرد: در دولت سیزدهم فعالیت‌های قابل‌ توجهی میان شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز دانش‌بنیانی با بدنه صنعت نفت رقم خورده است.

وی با بیان اینکه در ابتدای دولت سیزدهم حدود ۱۵۰ شرکت دانش‌بنیان با صنعت نفت همکاری می‌کردند، افزود: هم‌اکنون تعداد این شرکت‌ها به بیش از ۶۶۰ شرکت رسیده که افزایش بیش از چهار برابری این شرکت‌ها نشان‌دهنده حمایت وزارت نفت با توجه به رویکرد مقام معظم رهبری، به‌منظور دانش‌بنیان‌شدن صنعت نفت خواهد بود.

مدیرکل نظام تأمین و تجاری‌سازی فناوری وزارت نفت با اشاره به اینکه در موضوع ساخت بار اول تجهیزات صنعتی، وزارت نفت برای دومین سال پیاپی مقام نخست را در میان دیگر دستگاه‌های اجرایی به دست آورده است، گفت: این موضوع حاکی از تغییر نگاه وزارت نفت نسبت به شرکت‌های دانش‌بنیان برای تسهیل ورود آن‌ها به بدنه صنعت نفت است.

در ادامه مشروح گفت‌وگو با غلامرضا خوانساری، مدیرکل نظام تأمین و تجاری‌سازی فناوری وزارت نفت را می‌خوانید.

ارزش قراردادهای نفتی که در دولت سیزدهم با شرکت‌های دانش‌بنیان امضا شده، چقدر است؟ و سهم هرکدام از شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نفت از ساخت بار اول چه میزان برآورد می‌شود؟

بیش از ۶۳ قرارداد تولید بار اول در شرکت‌های اصلی و تابع وزارت نفت با ۵۲ شرکت دانش‌بنیان به ارزش بیش از ۹۲ میلیون دلار امضا شده که نشان‌دهنده جهش بیش از پنج برابری ارزش قراردادهای ساخت بار اول در دولت سیزدهم بوده و صرفه‌جویی ارزی ۴۰۰ میلیون دلاری را به‌دنبال داشته است.

همچنین، مقدار خرید محصول‌های دانش‌بنیانی در صنعت نفت شامل ساخت تجهیزات و خدمات بیش از یک هزار قرارداد است که ارزش مجموع این قراردادها ۵۰۰ میلیون دلار و ۱۳.۵ هزار میلیارد تومان است. از مجموع این قراردادها، ۲۱۷ طرح به ارزش ۲۷۳ میلیون دلار و ۳.۶ هزار میلیارد تومان مربوط به شرکت ملی نفت ایران، ۲۲۱ طرح به ارزش ۱۷ میلیون دلار و ۳.۹ هزار میلیارد تومان مربوط به شرکت ملی گاز ایران، ۴۱۰ طرح به ارزش ۱۷۶ میلیون دلار و ۲.۴ هزار میلیارد تومان مربوط به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران و ۱۵۴ طرح به ارزش ۳۴ میلیون دلار و ۳.۴ هزار میلیارد تومان مربوط به شرکت ملی صنایع پتروشیمی است.

مهم‌ترین و بزرگ‌ترین طرح دانش‌بنیان صنعت نفت در شرایط کنونی را چه می‌دانید  و پیشرفت این طرح چه مقدار است؟

یکی از اقدام‌های ارزشمند در صنعت نفت برای ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بدنه این صنعت، واگذاری چاه‌های کم‌بازده و بسته به این شرکت‌هاست که تاکنون ۳۰ حلقه چاه در قالب ۱۲ قرارداد به شرکت‌های دانش‌بنیان واگذار شده است.

همچنین، نزدیک به ۸۰۰  قلم کالا و تجهیزات صنعت نفت با عنوان نیازهای فناورانه این صنعت روی سایت معاونت مهندسی بارگذاری شده است و شرکت‌هایی که تمایل دارند برای طراحی ساخت تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت فعالیت داشته باشند، می‌توانند پیشنهادهای خود را به وزارت نفت بازتاب دهند.

وزارت نفت به‌منظور بازارسازی برای شرکت‌های دانش‌بنیان تاکنون چه اقدام‌هایی انجام داده است؟

در ابتدای دولت سیزدهم تعداد شرکت‌های سازنده در فهرست بلند منابع وزارت نفت یک‌هزار و ۸۰۰ شرکت بود که هم‌اکنون با حمایت‌های حداکثری از سازندگان داخلی، تعداد شرکت‌های این فهرست به بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ شرکت رسیده است و این آمار، تغییر رویکرد تأمین کالا از داخل کشور به‌جای تأمین کالا از خارج کشور در مجموعه صنعت نفت را نشان می‌دهد.

درواقع زمانی که فضا برای ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بدنه صنعت نفت باز می‌شود، بازار کار این شرکت‌ها نیز باید توسعه یابد، زیرا مصرف برخی تجهیزات و کالاهای اختصاصی صنعت نفت محدود است و سفارش‌ها باید پاسخگوی بخش سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها باشد.

به این منظور، کارگروه صادرات خدمات فنی و مهندسی شکل گرفته است و به‌دنبال تشکیل ساختار سازمانی برای این بخش هستیم، زیرا صادرات خدمات فنی و مهندسی باید به‌صورت مدون در دل صنعت نفت نهادینه شود و بازار جهانی برای شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم باشد.

با توجه به اهمیت بازار جهانی، چه حمایت‌هایی از شرکت‌های ایرانی فعال صنعت نفت برای حضور در  این بازارها شده است؟

تاکنون بیش از ۹۰ شرکت دانش‌بنیان و سازنده با ظرفیت صادراتی، همچنین کشورهای هدف برای صادرات خدمات فنی و مهندسی ایرانی شناسایی شده‌ و مراودات اقتصادی با آن‌ها در دستور کار قرار گرفته است. ازجمله این بازارها، کشور ونزوئلاست که افزون بر بازسازی پالایشگاه نفت این کشور، بیش از ۳۰۰ میلیون دلار پیشنهاد فنی و مالی برای تجهیزات موردنیاز صنایع گاز و پتروشیمی این کشور آمریکای مرکزی ارائه کرده‌ایم که در حال بررسی است و امیدواریم به امضای قرارداد برسد تا ارزآوری مناسبی را برای کشور و شرکت‌های دانش‌بنیان رقم بزند.

همچنین، از دیگر فعالیت‌هایی که در بخش بین‌الملل در حوزه دانش‌بنیانی صنعت نفت آغاز کرده‌ایم، همکاری‌های پژوهشی و آموزشی با مراکز آموزشی و پژوهشی جهانی است. در این زمینه طرح‌هایی با کشورهای ونزوئلا، سوریه، عراق و روسیه به‌منظور تبادل دانشجو، تبادل دوره‌های آموزشی و تخصصی تنظیم، و پیشنهادها ارسال شده است.

به‌دلیل تحریم، در سال‌های اخیر دریافت استانداردها و گواهی‌نامه‌های بین‌المللی برای تجهیزات ساخت ایران با مشکل همراه بوده و از همین رو گواهی‌نامه کیفیت کالای ایرانی تعریف شده است. با توجه به راهبردی و پرخطر بودن صنعت نفت، گواهی‌نامه کیفیت کالاهای داخلی چگونه صادر می‌شود؟

تاکنون ۲۴۰ استاندارد در صنعت نفت تدوین و بیش از ۱۲۲ استاندارد ملی شده است. صدور گواهی کیفیت ضدانفجار برای شرکت‌های دانش‌بنیان و داخلی تسهیل شده است تا با زمان و هزینه پایین‌تر بتوانند این گواهی‌نامه را دریافت کنند.

همچنین، فرایند ارزیابی اصالت گواهی‌نامه‌های بین‌المللی برای حمایت از کیفیت کالاهای شرکت‌های سازنده و دانش‌بنیان ایجاد شده است که این ارزیابی، قابلیت این شرکت‌ها را برای رقابت با محصولات خارجی افزایش می‌دهد. در این فرایندها، مبنای ارزیابی‌ها استانداردهای بین‌المللی است.

نکته مهم آن است که مجموعه صنعت نفت دارای شرایط پرخطر است و امکان ریسک در این مجموعه وجود ندارد، ازاین‌رو ضروری است نظام کیفی در این صنعت به‌صورت دقیق و منسجم دنبال شود تا کاهش حوادث را شاهد باشیم و در بخش صادرات نیز شرکت‌ها کالاهای خود را با اطمینان بیشتری صادر کنند.

یکی دیگر از اقدام‌های وزارت نفت برای تقویت سطح کیفی محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان، ساماندهی آزمایشگاه‌هایی است که با این صنعت کار می‌کنند. در حال ارزیابی و ساماندهی این آزمایشگاه‌ها هستیم و سرانجام فهرست بلندی برای آن‌ها صادر می‌شود تا شرکت‌های اصلی و تابع صنعت نفت با آزمایشگاه‌های موردتأیید وزارت نفت همکاری کنند.

به نظر شما شرکت‌های فعال در صنعت نفت ایران این ظرفیت را دارند که افزون بر بازار داخلی به فکر فتح بازارهای جهانی باشند؟

در این زمینه و برای رسیدن به این هدف، ارتباط با مراکز نظام کیفیت بین‌المللی برای ارتقای نظام کیفیت صنعت نفت ضروری است، ازاین‌رو ارتباط انجمن نفت ایران با سازمان اعتباربخشی منطقه آسیا (APAC) برقرار شده است و پس از امضای توافق‌نامه، صنعت نفت قابلیت صدور گواهی‌نامه‌های بین‌المللی آزمایشگاهی را خواهد داشت که ابزار بسیار مناسبی برای صادرات محصولات دانش‌بنیان به کشورهای هدف است.

همچنین، پیگیر فرایند تجاری‌سازی کالاهای شرکت‌های دانش‌بنیان هستیم که تاکنون بیش از ۸۵درصد محصولات موردنیاز صنعت نفت بومی‌سازی شده است و دغدغه جدی برای تأمین کالا در این صنعت وجود ندارد و در آینده نزدیک می‌توانیم یکی از صادرکنندگان مطرح در تجهیزات صنعت نفت باشیم.

رویکردی که در ایران پس از انقلاب به‌ویژه در دولت سیزدهم رقم خورد، سبب افزایش توجه وزارت نفت به بازارهای بین‌الملل شده است تا افزون بر تأمین نیاز خود در صنعت نفت، صنعت نفت جهان را نیز پوشش دهد.

سید امیر افتخاری‌پور