این تلاش ها و مطالعات البته سرعت های متفاوتی را در کشورهای مختلف با توجه به امکانات، منابع و محدوده های عملکرد و دیدگاه مسوولان به این امر، تجربه می کند. فناوری پیل سوختی و هیدروژن به عنوان یکی از حامل های انرژی پاک، از جمله انرژی هایی است که درسال های اخیر توجه جدی کشورهای توسعه یافته و غیرنفتی را به منظور رهایی از تقاضای روزافزون نفت و کاهش وابستگی به منابع سوخت فسیلی، جلب کرده است. آنچه مسلم است بهره گیری از انواع انرژی های نو و جایگزین کردن آنها به جای انواع سوخت های فسیلی، از طریق سنجش مزایا و با در نظر گرفتن امکانات، بر حسب نیازهای متنوع و اولویت های سرمایه گذاری هر کشور انجام می گیرد. پیل سوختی از انواع فناوری هایی است که چندین سال است محققان و پژوهشگران در کشورهای توسعه یافته به بررسی و مطالعه آن پرداخته اند اما به دلیل گران بودن و سختی این فناوری، فرایندهای مختلف مربوط به آن، نتایج به دست آمده برای بهره گیری از هیدروژن به عنوان حامل انرژی در صنایع مختلف و به ویژه برخورداری از خودروهای هیدروژنی که نظر بسیاری از دولت ها و کشورها از جمله آمریکا را به خود جلب کرده است هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است. اگرچه در حال حاضر به ویژه در ایالت کالیفرنیای آمریکا بیشترین تعداد جایگاه های سوخت گیری برای سوخت هیدروژن پیش بینی شده و روی تکنولوژی پیل سوختی مانند کشور کانادا و برخی کشورهای دیگر، مطالعات و سرمایه گذاری های متعددی انجام گرفته است اما تاکنون نتوانسته است دلگرمی نفت را برای سرمایه داران و دولتمردان این کشورها با توجه به امکانات گسترده تری که به لحاظ تکنولوژی، نیروی متخصص و سرمایه در اختیار آن قرار داده اند، فراهم کند و به این ترتیب، از جنگ افروزی تا تقاضای مستقیم برای انباشت نفت، افزون تر از گذشته مطرح است. به نظر هم نمی رسد که پیل سوختی به این زودی به عنوان یک فناوری در دسترس و جایگزین با انواع فعلی و متکی به سوخت های فسیلی آن، در دسترس عموم قرار بگیرد و به تبع آن طبیعی است که اقبال عمومی هم هنوز با این نوع جایگزین ها انطباق نیافته است. اما این مساله به معنای نادیده گرفتن و جا ماندن از پیشرفت های تکنولوژیک مرتبط با این سوخت در میان انبوه سرفصل های تازه و سرعت سرسام آور صنعت و توسعه در جهان نیست. این غفلت، می تواند در صورت نتیجه بخش شدن فناوری هایی مانند پیل سوختی در هر زمان پیش بینی شده یا نشده ای، کشورهای توسعه یافته را بار دیگر صاحب نفوذ و قدرتی بی مانند سازد و سایر کشورها را به وابستگی و تابعیت مکرر تکنولوژیک و پی آمدهای آن دچار سازد. هیدروژن در ایران چه سرنوشتی داشته است؟ در ایران بحث هایی در زمینه به کارگیری هیدروژن و فناوری پیل سوختی مطرح بوده و مطالعات مقدماتی نیز در محدوده بخش های مرتبط با آن انجام گرفته است ولی کماکان بی نتیجه و بدون اقبال باقی مانده است. این گونه پروژه ها به علت آن که در سال های انجام پژوهش و تجربه به هیچ عنوان بازده مالی ندارند به ویژه در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه به عنوان بارمالی و امور تشریفاتی تلقی می شوند و علت آن نیز لزوم هزینه کردن یک طرفه دولت و دستگاه های مرتبط با آن برای انجام این گونه پروژه ها است و این بخش نیز به طور عموم به دنبال دسترسی به سودآوری های کوتاه مدت تری است. در این میان، ورود بخش خصوصی به میدان می تواند تأثیرات مثبتی را در زمینه اجرای پروژه هایی نظیر پروژه هیدروژن و پیل سوختی به عنوان انرژی مصرفی پاک، داشته باشد که البته به علل مختلف و حضور همچنان گسترده و حاکم دولت در انجام برنامه ریزی های کلان و غیرکلان کشور، در نهایت به انجام برخی حمایت های اساسی از جانب دستگاه های سیاست گذار و تصمیم گیرنده در این بخش، نیاز خواهد داشت. پروژه ای با همین عنوان هیدروژن، در چند سال گذشته در کشور فعالیت داشته که در حال حاضر برچیده شده است و مسوول آن نیز به علت سردرگمی در دستگاه های دولتی و تأمین نشدن بودجه برای پیگیری آن، پروژه را تعطیل کرده است. دکتر همایون معدل معتقد است که این گونه طرح ها باید چندین سال با مطالعه و حمایت دولت و یا دستگاه های سیاست گذار موازی با آن، حرکت کند و نمی تواند در کمتر از دو دهه نتیجه مطلوبی به دست دهد و دستگاه های دولتی، گذشت این زمان را بیش از انتظار و صلاح اقتصادی کشور می بینند. برخی از مسوولان و کارشناسان معتقدند که با توجه به وضعیت فعلی کشور از لحاظ وجود منابع متنوع سوخت فسیلی یا انرژی نظیر گاز طبیعی، در حال حاضر نباید روی پروژه هایی نظیر هیدروژن سرمایه گذاری کرد و رویکرد موجود برای تولید و مصرف بهینه سوخت می تواند پاسخگوی نیاز کشور در برهه کنونی باشد. به هر حال چنانچه عنوان شد کاربردی شدن این تکنولوژی با توجه به جهت توسعه و مقتضیات آن و نیز امکانات بالقوه و بالفعل کشور از طریق نهادهای ذی ربط که در وهله نخست برای این فرایند شاید بتوان از وزارت صنایع و معادن نام برد مورد توجه و ارزیابی قرار می گیرد. این در حالی است که سازمان هایی نظیر حفاظت محیط زیست و مراکز تحت پوشش نهاد ریاست جمهوری نظیر دفتر همکاری ها وفناوری ها و سایر مراکز پژوهشی در حوزه انرژی و سوخت نیز به نوعی متولی بررسی ها و کارکردهای این پروژه و احتمالات مثبت و منفی آن هستند. ضمن آنکه مراکز استراتژیک که مقوله بهره گیری از انرژی در مورد آنها کاملا جدی و حساس است می توانند با برخوردی جدی تر و سرمایه گذاری برای جذب نیروهای متخصص و انجام مطالعات، زمینه را برای رشد و احتمال استفاده از آن در سال های آتی در نظر بگیرند. برخی از کارشناسان معتقدند که ضرورتی برای کاربردی کردن آن در حال حاضر وجود ندارد. دکتر مجید شفیع پور می گوید تا زمانی که گاز طبیعی در کشور هست به کارگیری فناوری پیل سوختی در اولویت نیست. در واقع این تکنولوژی هنوز از مزیت های لازم نسبت به گاز و بنزین در هیچ جای جهان برخوردار نشده است؛ ضمن آنکه در صورت برخورداری از این مزایا نیز به عنوان صاحب دومین ذخایر گاز طبیعی در جهان، رویکرد تمرکز بر گاز، به ویژه در بخش حمل و نقل، مناسب تر خواهد بود. سازمان های مانند سازمان حفاظت محیط زیست نیز به عنوان یکی از اصلی ترین متولیان بهره گیری از سوخت و انرژی پاک در کشور برای چنین طرح هایی اولویت قایل نشده اند گرچه در این بخش مطالعاتی انجام شده ولی هیچگونه اقدام اجرایی انجام نگرفته است. شاید هم هنوز این دیدگاه سنتی، صحیح باشد که درکشورهای نفت و گاز خیز، صحبت از سایر انرژی ها محلی از اعراب ندارد. جمع بندی جهان از مصرف انرژی چه بوده است؟ پیش بینی ها و جمع بندی کنگره جهانی انرژی که هر سه سال یکبار برگزار می شود و آخرین دوره آن نیز در شهریور ماه سال جاری در سیدنی استرالیا برگزار شد نشان می دهد که میزان نیاز جامعه جهانی به نفت و گاز با حداقل 55 درصد افزایش روبرو خواهد بود که با فعالیت و به کارگیری سایر انرژی ها هم زمان می شود. سازمان کشورهای صادر کننده نفت(اوپک) نیز در این میان، سهم 85 درصدی خواهد داشت و به این ترتیب، تا نیمه های قرن 21، ضرورت به کارگیری انرژی نفت و گاز، باقی و برقرار است. ولی این فقط باید به معنای بهره گیری از فرصتی باشد که به واسطه برخورداری از منابع گاز و نفت، در اختیار ما قرار داده شده است و نباید سبب دوری از دایره پژوهش و برنامه ریزی و به کارگیری و پرورش نیروی متخصص در حوزه فناوری پیل سوختی و هیدروژن شود. در مجموع، دورنمای به کارگیری تکنولوژی پیل سوختی و سایر تکنولوژی های مرتبط با آن با به کارگیری انواع انرژی ها و سوخت های غیرفسیلی در شرف به اثبات رساندن مزیت های خاص خود است اما در حال حاضر نمی توان از نظر دور داشت در صورتی که تلاش ها برای پرهیز از سوخت های فسیلی به فناوری پیل سوختی منتهی شود، باز هم از بنزین برای انجام برخی فرایندهای تأمین انرژی و تبدیل احتراق داخلی به برق، استفاده خواهد شد. در این میان، نگاه برخی از سازمان ها نیز نگاه مثبتی است. سازمان حفاظت محیط زیست از جمله این سازمان ها است که از در اختیار داشتن اطلاعات در این حوزه پشتیبانی می کند اما به عنوان یک اولویت به آن نمی پردازد. شرکت های خصوصی تر نظیر ایران خودرو نیز در این زمینه سرمایه گذاری هایی انجام داده اند ولی روند منظم و دنباله داری که بتواند از طریق یک شبکه اطلاعاتی از نیروهای متخصص و امکانات موجود بهره برداری کند و روند کار را با حذف چند باره کاری ها سرعت بخشد تاکنون محقق نشده است. تولید تک بعدی خودرو بدون توجه به بار منفی پیامدهای ناخواسته آن و در نظر نگرفتن فناوری های برتری که در حوزه سوخت و انرژی به آنها پرداخته و یا استفاده خواهند شد، هزینه های تمامی بخش های مرتبط را چند برابر خواهد ساخت و کاهش عوارض ناشی از آن را نیز با موانع متعددی مواجه می کند. به نظر می رسد که برای آغاز هر راهی به واقعیت ها نیز باید اندیشید و برای انجام آن نیز پیش بینی های لازم را در نظر گرفت. برخورداری از یک برنامه اجرایی منسجم و روشن شدن تکلیف به کارگیری فناوری هایی نظیر پیل سوختی می تواند گام های استوارتری را در زمینه ای روشن تر برای باقی راه، پیش روی مسوولان، متخصصان و دست اندرکاران قرار دهد.