حوزه بالادستی نفت، حوزه‌ای است که شاید کمتر خبرنگاری از انجام صفر تا صد آن اطلاع کامل داشته باشد، به‌ همین منظور چندی پیش به همت اداره کل روابط عمومی وزارت نفت کلاس تئوری آموزش هشت ساعته‌ در پژوهشگاه صنعت نفت برگزار شد، کلاسی که مفید بود، اما به قول معروف شنیدن کی بود مانند دیدن ...

چهارشنبه ۱۰ آبان‌ماه ساعت ۱۹ و ۳۰ دقیقه در ادامه کلاس آموزشی به‌همراه ۵۰ نفر از اصحاب رسانه آماده حرکت به‌سوی خوزستان شدیم، وقتی در هوای سرد پاییزی فرودگاه مهرآباد سوار هواپیما شدیم، انتظار هوای گرم، شرجی و مرطوب را در خوزستان داشتیم؛ بعد از یک ساعت پرواز وارد اهواز شدیم؛ بوی نم، نفت و گاز در هوا قابل استشمام بود.

صبح روز بعد برای بازدید از میدان‌های نفتی سپهر و جفیر در راه به یادمان شهدای هویزه رسیدیم؛ یادمانی که به یاد شهدای عملیات نصر که سال ۱۳۵۹ در این منطقه به شهادت رسیدند، ساخته شده است. جوانانی که برای آزادسازی شهر هویزه و جاده حمیدیه - سوسنگرد با دشمن جنگیدند، اگرچه هویزه به تصرف دشمن درآمد، اما در عملیات بیت‌المقدس این منطقه آزاد و  سال ۱۳۶۰ یادمان شهدای منطقه هویزه ساخته شد.

امروز توپ، تانک، سیم خاردار، مین، تفنگ و سربازان در منطقه جنگی هویزه جای خود را به دکل حفاری، مشعل‌های گازی، چاه‌های نفتی، خطوط لوله‌ بی‌انتها، تأسیسات فرآورشی و نمک‌زدایی و مهندسان ایرانی داده‌ و جنگ اقتصادی با غول‌های نفتی فرانسوی، چینی، آمریکایی در جریان است. کارکنان صنعت نفت با روحیه جهادی در این مناطق صفر مرزی در شرایط تحریمی لحظه‌ای از کار دست نمی‌کشند و گاه نیز در حفاری و تولید از شرکت‌های جهانی بهتر عمل می‌کنند.

هر ساله وزارت نفت برای گرامیداشت رشادت‌ها و دستاوردهای رزمندگان اسلام با تولید مستند و محتوا، ساخت یادمان برای شهدای گمنام و برگزاری برنامه‌های مختلف همسو با حفظ ارزش‌های هشت سال دفاع مقدس یاد و خاطره آنها را زنده نگه می‌دارد.

سپهر و جفیر؛ امیدی تازه در افق انرژی ایران

با ذکر فاتحه‌ای از محل یادمان شهدای جنگ تحمیلی از هویزه به سمت میدان‌های سپهر و جفیر به راه افتادیم، ۱۵ دقیقه‌ای از حرکتمان نگذشته بود که از دور سوسوی مشعل‌های تأسیسات فرآورشی این میدان‌ها معلوم شد. این میدان‌ها در ۶۰ کیلومتری غرب اهواز و ۳۰ کیلومتری جنوب سوسنگرد با بیابان‌های مملو از بوته‌های خار احاطه شده است. میدان‌های سپهر و جفیر در مجاورت هم قرار گرفته‌اند و مساحتی ۳۵۲ کیلومتر مربعی را به خود اختصاص داده‌اند، میزان نفت درجای آنها ۴.۵ میلیارد بشکه و نفت قابل استحصال آنها ۴۵۰ میلیون بشکه است. نفت این میدان‌ها در مخزن ایلام از نوع سنگین و در مخزن فهلیان نفت سبک است.

فراموش نکنیم که روزگاری این میدان‌ها پوشیده در مین‌های جنگی رژیم بعث عراق بود و برای وجب به وجب این زمین‌ها چه زحماتی کشیده‌ شده تا برای توسعه آماده شوند. شرکت ملی نفت ایران کار مین‌روبی زمین‌های روسطحی این میدان‌ها را به وسعت ۱۷ میلیون مترمربع به شرکت‌های ایثارگران جنوب و قرارگاه پاکسازی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سپرد.

هم‌اکنون که این گزارش را می‌خوانید کار حفاری دوازدهمین و آخرین چاه توسعه‌ای در میدان‌های سپهر و جفیر در حال تکمیل است. به همراه سایر خبرنگاران در کنار دکل حفاری «TDDC۳۰۳» شرکت توسعه حفاری تدبیر که در حال راندن لوله کیسینگ در چاه شماره ۸ بود، رفتیم. کارکنان با وجود گرما و شرجی شدید هوا بدون اینکه ذره‌ای خستگی در چهره‌شان باشد با همه توان مشغول حفاری بودند. محمدرضا افشاریان، مدیر زیرسطح شرکت گسترش انرژی پاسارگاد در میدان سپهر و جفیر برایمان تشریح کرد که بیش از ۹۰ درصد حفاری در این میدان به پایان رسیده است، سفر یک روزه بود و وقت تنگ، افسوس که فرصتی برای هم‌کلامی با جهادگران این عرصه در این دکل وجود نداشت.

آنچه بیش از همه در این بیایان خودنمایی می‌کرد، دستاوردهای فنی و مهندسی شرکت‌های ایرانی در حوزه بالادستی بود که در اوج تحریم‌ها به زعم آقای ترامپ فلج کننده رقم خورده؛ خبری از مستشاران خارجی و مهندسان اروپایی و چینی نبود...

در این شرایط توسعه این میدان‌های نفتی می‌تواند آزمونی جدی برای نشان‌دادن توان و آمادگی شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی برای رویارویی با شرایط جدید باشد. میدان سپهر و جفیر؛ میدانی که برای نخستین‌بار با مشارکت سرمایه‌گذار بخش خصوصی ایرانی با سرمایه اولیه ۲.۸ میلیارد دلار در قالب الگوی تازه قراردادهای نفتی (IPC) امضا شده و طی ۲۰ سال قرار است در مجموع ۵۴۰ میلیون بشکه نفت  از این میدان تولید شود.

شرکت‌های ایرانی دستاوردهای بزرگی در حوزه حفاری این میدان‌ها به رقم‌زده‌اند، که نمونه آن کاهش مدت زمان حفاری از ۳۳۰ روز به ۹۰ روز در عمیق‌ترین چاه، دستیابی به نرخ حفاری ۶ هزار ۱۰۰ متر در ماه، نصب، اجرا و تکمیل ۵۱ کیلومتر خط لوله جریانی نفت و احداث ۳۲ کیلومتر جاده دسترسی و معابر که همه خبرنگاران و اصحاب رسانه را متعجب کرده است.

تاکنون بخش خصوصی ۳۳۰ میلیون دلار در این میدان سرمایه‌گذاری کرده و ظرفیت تولید نفت به ۵۰ هزار بشکه در روز رسیده است. این دستاورد برای نخستین‌بار با تجهیزات کاملاً بومی در لایه زمین‌شناسی فهلیان و با فشار ۱۰ هزار پی‌اس‌آی (‌psi) ممکن شده است.

هدف از تولید نفت خام در ایران به گردش درآوردن اقتصاد و بهبود شرایط رفاهی مردم ایران به‌خصوص مردمی است که در مجاورت تأسیسات نفت و گاز زندگی می‌کنند. از یک قرن پیش تاکنون نفت همواره همزمان با توسعه تأسیسات خود به فکر مردم بومی مناطق نفت‌خیر کشور نیز بوده است، اما این کارهای خداپسندانه در دولت سیزدهم افزایش چشمگیری داشته است، به‌طوری که صنعت نفت در دو سال اخیر ۶ هزار و ۸۰۰ پروژه اجرایی در زمینه مسئولیت اجتماعی تعریف کرده که تاکنون هزار ۸۰۰ پروژه با هم‌افزایی دیگر بخش‌ها به نتیجه رسیده است. این پروژه‌ها شامل ساخت مدرسه، بیمارستان، مسجد، راه‌های ارتباطی به‌ویژه در شهرهای نفتی هستند، در راه برگشت از میدان سپهر و جفیر بازدیدی از مدرسه‌ای ۶ کلاسه‌ هوشمند در این منطقه را داشتیم.

آزادگان بزرگ‌ترین میدان مشترک نفتی ایران

یک ساعت فاصله میان میدان سپهر و جفیر تا میدان آزادگان جنوبی را در راه بودیم، این میدان در ۱۰۰ کیلومتری جنوب شهر اهواز است؛ بزرگ‌ترین میدان مشترک با کشور عراق که ۵۰ کیلومتر طول و ۲۵ کیلومتر عرض دارد و ۲۸.۲ میلیارد بشکه نفت درجا. در این میدان نفت از مخازن کژدمی، سروک، فهلیان و گدوان استخراج می‌شود.

توسعه اولیه میدان آزادگان جنوبی در دهه ۸۰ شمسی آغاز شد، اما به‌دلیل وجود مشکل‌های مختلف کار در مقاطعی متوقف شد و گاهی نیز شدت گرفت که سرانجام از نیمه دوم سال ۱۴۰۰ تکمیل و راه‌اندازی فاز اول این میدان در دستور کار شرکت ملی نفت ایران قرار گرفت.

میدان آزادگان جنوبی دارای ۲۰۶ حلقه چاه است که از شمال تا جنوب میدان به ۱۰ چندراهه وصل می‌شوند، تا نفت برداشتی را به واحدهای جداسازی گاز از نفت منتقل ‌کنند و بعد از اینکه گاز از نفت جدا شد با خط لوله به سمت مشعل می‌رود و نفت جداشده از طریق خطوط لوله به مبادی صادراتی منتقل می‌شود.

منطقه شمالی میدان آزادگان از شهریورماه امسال به بهره‌برداری رسیده است که روزانه ۲۵ هزار بشکه نفت از این منطقه صادر می‌شود. در یک ماه و نیم پیش حدود یک میلیون بشکه نفت تولید شده، یک میلیون بشکه نفت با قیمت کنونی هر بشکه ۸۰ دلار رقمی بالاست و ارزآوری که برای کشور دارد قابل توصیف نیست.

از زمانی که در دولت سیزدهم بهره‌برداری این منطقه در اولویت قرار گرفته تعداد ۶۰ حلقه چاه حفاری و تکمیل شده به بهره‌برداری رسیده و ۶۵ هزار بشکه ظرفیت تولید نفت در این منطقه را افزایش داده است و این نکته نشان از اهمیت میدان‌های مشترک برای بهره‌برداری بیشتر در این دولت مردمی دارد.

زمان صرف ناهار به کمپ کارکنان رسیدیم، تعدادی کانکس در محوطه‌ای فنس کشیده‌شده بود، وارد سالن غذاخوری شدیم. پس از خوردن ناهار به اطراف کمپ نگاهی انداختیم زمین بسکتبال، فوتبال و تنیس در کنار این کمپ قرار داشت و فضای تفریحی و مطلوبی برای فراغت کارکنان در زمان استراحت ایجاد کرده بودند.

سفر خود را به سمت میدان نفتی مشترک یادآوران ادامه دادیم و به چندراهه کوشک میدان یادآوران رسیدیم، یادآوران با ۴۵ کیلومتر طول و ۱۵ کیلومتر عرض با داشتن ۴۸ حلقه چاه یکی از میدان‌های نفتی ایران است که نسبت به سایر میدان‌ها دیگر نفت سبک مطلوب‌تری دارد و دارای ۳۰.۶ میلیارد بشکه نفت درجاست، دو چندراهه کوشک و حسینیه نفت تولیدی را به سمت یونیت بهره‌برداری برای جداسازی نمک و گاز می‌فرستند.

به‌دلیل محدودیت سفر یک‌روزه و مدت زمان کمی که در چندراهه کوشک بودیم مهم‌ترین نکته‌ای که به آن اشاره شد بیش از ۱۰۰ هزار بشکه نفتی بود که روزانه به سمت تلمبه‌خانه غرب کارون از طریق خطوط لوله انتقال می‌یابد و گاز جدا شده به سمت ان‌جی‌ال ۳۲۰۰ در پالایشگاه گاز هویزه فرستاده می‌شود تا خوراک پتروشیمی‌ها را فراهم کند.

۱۱۵ سال از تولید نفت در ایران می‌گذرد و بزرگ‌ترین میدان‌های نفتی ایران در استان خوزستان سال‌هاست از نیمه دوم عمر خود گذشته‌اند. روزگاری هر کدام از چاه‌های نفتی در میدان‌هایی همچون آسماری اهواز روزانه ۳۰ تا ۴۰ هزار بشکه نفت تولید می‌کردند و هم‌اکنون این ارقام به ۲ تا ۳ هزار بشکه در روز رسیده است، از این رو برای رسیدن به اهداف تعیین‌شده تولید در برنامه هفتم توسعه کشور باید با همه توان و سرمایه‌گذاری برای حفاری‌ چاه‌های جدید دست به کار شد، در این میان غرب کارون با وجود چند میدان نفتی بزرگ که بر اساس برآوردهای شرکت ملی نفت ایران دارای حدود ۶۷ میلیارد بشکه نفت خام است می‌تواند نقش مهمی در آینده تولید نفت خام کشور داشته باشد. وزارت نفت بعد از تکمیل پروژه‌ها در پارس جنوبی اکنون باید با همه توان در این منطقه تمرکز داشته باشد.

مشعل‌های جنوب کم‌رنگ می‌شوند

در گذشته روشنایی مشعل و سوختن گاز همراه نفت به‌عنوان نمادی از پویایی تأسیسات نفتی در جنوب به‌شمار می‌رفت، اما چند سالی می‌شود که ایران طبق معاهده پاریس که یک معاهده بین‌المللی تغییرات آب و هوایی است، متعهد شده تا سال ۲۰۳۰ گازهای گلخانه‌ای خود را تا ۸ درصد کاهش دهد، متأسفانه در سال‌های اخیر اقدام‌های جدی در این زمینه نشد، اما دولت سیزدهم در دو سال و نیم اخیر دستاوردهای زیادی را در این زمینه داشته است، برای نمونه تا یک‌ ماه آینده تقریباً همه مشعل‌های میدان یادآوران خاموش و گازهای همراه نفت به سمت پالایشگاه گاز هویزه منتقل می‌شود. در حال بازدید از تأسیسات میدان یادآوران بودیم که هوا کاملاً تاریک شده بود و تعدادی از خبرنگاران مشغول گرفتن عکس با فلرها شدند، در حالی که شاهد سوختن قسمتی از سرمایه کشور بودیم.

امیر افتخاری‌پور